De dag van praktijkgericht onderzoek begon met goocheltrucs. Illusionist/trainer/spreker George Parker vroeg iemand uit het publiek een koord door te knippen dat na een heleboel hocus pocus niet doorgeknipt bleek te zijn. Zonder de clou hier weg te mogen geven, liet hij stap voor stap zien hoe hij dit voor elkaar kreeg, en daarmee maakte hij zijn punt duidelijk: Heel vaak zie je niet of begrijp je niet wat zich vlak onder je neus afspeelt.

En dat was dan ook de opdracht van deze dag van praktijkgericht onderzoek: Hoe maak je het onzichtbare zichtbaar? Hoe kom je buiten je eigen denkkaders? Hoe kun je gaan zien wat zich vlak onder je neus afspeelt?

Op de stoel van een ander gaan zitten

Door transdisciplinair te werken, legde Liek Voorbij uit. Voorbij is programmadirecteur van kenniscentrum duurzame havenstad en gastvrouw van deze dag op RDM Campus. Het zijn een soort overtreffende trappen: monodisciplinair, multidisciplinair, interdisciplinair en transdisciplinair.

Monodisciplinair betekent vanuit één vakdiscipline werken aan vraagstukken gericht op dat ene vakgebied. Multidisciplinair is werken vanuit verschillende disciplines die naast elkaar bestaan. Interdisciplinair gaat over samenwerking tussen verschillende disciplines en transdisciplinair over het kunnen verplaatsen in de denk- en werkwijze van een andere dan de eigen discipline, op de stoel van de ander gaan zitten en het vraagstuk door zijn of haar bril bekijken.

En dat is waar het deze dag om gaat. Je hebt transdisciplinair onderzoek nodig om complexe vraagstukken, zoals het terugdringen van armoede of het verduurzamen van samenlevingen, te kunnen onderzoeken.

Fablabs in bibliotheken

Maar hoe doe je dat? Met een spel, zo bleek al snel. Op tafels voor acht personen lagen complexe opdrachten klaar, variërend van ‘de impact van blockchain’ tot ‘verduurzaming van het mkb’. Profielen schoof aan bij ‘Fablabs in bibliotheken’. ‘Steeds vaker openen openbare bibliotheken fablabs in hun vestigingen’, lazen we op het veelkleurige spelbord.

‘Ze zien deze openbare, digitale werkplaatsen, waar men bijvoorbeeld met lasersnijders en 3D-printers aan de slag kan, als plekken waar mensen hun digitale geletterdheid kunnen beoefenen en ontwikkelen. Ze willen deze plekken graag voor makersonderwijs beschikbaar stellen.’ Hoe zou de samenwerking tussen bibliotheken en onderwijs eruit kunnen zien en welke mogelijkheden zijn er om dit bibliotheekmakersonderwijs te ontwikkelen, waren de vragen waar een groepje van docenten, studenten en onderzoekers antwoord op zocht.

Door spel gedwongen andere posities in te nemen

Op het spelbord waren acht posities: onderwijs, duurzaam, technologie, economie, cultuur, gezondheid, sociaal en governance. Door in drie rondes steeds een paar plaatsen op te schuiven, werd je gedwongen vanuit verschillende posities naar de fablabs te kijken. Doel: vragen stellen om de complexiteit terug te brengen tot behapbare onderzoeksvragen: Wat kost het en wie betaalt zo’n fablab, vroeg de sectie economie zich af? Wat voor docenten heb je nodig (onderwijs)? Is het materiaal geschikt voor hergebruik (duurzaamheid)?

Hoe zorgen we dat een breed scala aan doelgroepen het fablab gaat gebruiken (cultuur)? Kan je in een fablab je eigen heup printen als die aan vervanging toe is (gezondheidszorg)? En: waarom willen we dit eigenlijk? Is het niet voldoende dat scholen makersonderwijs aanbieden (governance)? Elke ronde bleek per positie weer nieuwe vragen op te roepen waardoor we na drie rondes met elkaar een schat aan onderzoeksvragen hadden bedacht.

‘Afstudeerproject te monodisciplair aangepakt’

Het leidde tot verschillende reacties aan tafel. ‘Ik was bijna klaar met mijn afstudeerproject’, reageerde een student bedrukt. ‘Maar ik realiseer me nu dat ik dat veel te monodisciplinair heb aangepakt. Ik zou eigenlijk opnieuw moeten beginnen.’ Een docent-onderzoeker reageerde juist verheugd. ‘Natuurlijk bedenk je veel meer vragen in een team, maar ook als individu kun je al transdisciplinair denken. Toen ik bij het bordje economie ging zitten, begon ik ook te denken als een econoom. Heel nuttig. Ik ga dit in mijn eigen onderzoek zeker toepassen.’

En zo blijkt transdisciplinair werken niet alleen goed voor complexe problemen, maar ook voor je eigen ontwikkeling. Met die conclusie was iedereen het eens. Ook de student die zich realiseert dat hij nog wel wat werk voor de boeg heeft.

Dorine van Namen