‘Patat eet je niet met je vingers. Gebruik een vork. Je lijkt wel een varken. Een echt varken.’ Dat is de manier waarop de stiefvader van Michelle dagelijks tegen haar sprak.

Binnen een halfjaar na de scheiding van haar ouders trok de vriend van haar moeder bij haar, Michelle en haar zus in. In het begin deed hij nog aardig, maar dat duurde niet lang. Correct Nederlands was heel belangrijk voor hem. Als ze een taalfout maakte, herhaalde hij hoofdschuddend wat ze had gezegd en smaalde: ‘Je bent dom, zó dom.’ Na verloop van tijd zei Michelle niet veel meer. Ze oefende wat ze wilde zeggen net zo lang in haar hoofd totdat ze zeker wist dat het er foutloos uit zou komen.

Beugels Grolsch binnen handbereik

Haar stiefvader dronk. Of het negen uur ’s ochtends was of elf uur ’s avonds, hij had altijd twee beugels Grolsch binnen handbereik, ‘anders moest hij zo vaak heen en weer lopen’. Onder invloed van alcohol maakte hij het leven van Michelle en haar zus tot een hel.

Naar buiten toe was het een heel ander verhaal, was hij aardig en innemend. Toen Michelle haar hart eens luchtte bij de moeder van haar beste vriendin, geloofde die haar niet. Zo’n aardige man. ‘Nee Michelle, ik denk dat jij een klein beetje fantaseert.’

Maar er waren ook momenten dat de waarheid wel tot de buitenwereld doordrong. Zo ging Michelle een keer op vakantie met een vriendinnetje en kwam ze een halve dag eerder terug dan verwacht. Toen ze met haar koffer voor de deur stond, mocht ze van haar stiefvader niet naar binnen. ‘Je zou vanavond pas thuiskomen, dus wegwezen.’ Nota bene haar huis. Michelle wachtte bij het vriendinnetje tot ze er thuis weer in mocht. Of haar moeder dit wist, weet ze nog steeds niet. Ze heeft er in elk geval nooit iets over gezegd.

Haar moeder beloofde haar dochters keer op keer dat ze weg zouden gaan, maar deed het nooit. Als haar stiefvader heel erg tegen Michelle tekeerging, smeekte haar moeder hem op te houden, maar verder dan dat ging het niet. Waarom haar moeder niet met haar kinderen vertrok of haar vriend het huis uitzette, weet ze niet. Michelle denkt dat haar moeder, na een aantal mislukte relaties en een scheiding, had besloten dat het deze keer wel zou lukken. En de vader van haar moeder dronk ook veel. Misschien had dat er iets mee te maken.

Haar moeder beloofde keer op keer dat ze weg zouden gaan, maar deed het nooit.

Van generatie op generatie

Michelle is niet de enige die opgroeide met een (stief)ouder met verslavingsproblemen. Een op de twaalf volwassenen (8,3%) heeft of had ouders met een drankprobleem, schrijft Pim Cuijpers, hoogleraar klinische psychologie, in Drankjewel, een zelfhulpgids voor volwassen kinderen van probleemdrinkers (2001). Dat zijn twee kinderen per schoolklas. Deze kinderen hebben meer kans op verslaving en psychische aandoeningen, zoals depressie, angst- of eetstoornissen, en hebben op volwassen leeftijd vaker problemen met relaties en intimiteit. Zij krijgen vaker een partner met verslavingsproblemen, waardoor de problemen van generatie op generatie overgaan. Vooral de aanwezigheid van agressie en geweld is een risicofactor.

De cijfers uit het Profielen-onderzoek corresponderen met die uit Drankjewel. 7,1 procent van de respondenten van de Hogeschool Rotterdam heeft een ouder met een drankprobleem, 0,5 procent heeft twee ouders met een drankprobleem. 15,6 procent heeft een (stief)vader/(stief)moeder, (stief)broer/(stief)zus of partner met gezondheids- en/of gedragsproblemen vanwege alcohol-, drugs- en/of medicijngebruik. Deze studenten lopen vaker studievertraging op (20,9%) én verkeren in een slechtere lichamelijke (19,2%) en psychische (32,6%) gezondheid dan studenten bij wie in het gezin geen middelenmisbruik is (respectievelijk 16,4%, 11,0% en 16,9%).

Op de bank slapen

Ook Michelle kreeg psychische problemen. Ze werd een bang kind dat niet durfde te slapen als de deur van haar slaapkamer dicht was. Als die een beetje openstond, viel het licht naar binnen en daar werd ze rustig van. Maar haar stiefvader werd razend als hij die deur open zag staan. Keer op keer deed hij de deur dicht en als ze het waagde die te openen, dreigde hij haar op te sluiten. Als ze bij een vriendinnetje had gelogeerd, kreeg ze migraineaanvallen of moest ze overgeven tegen de tijd dat ze naar huis moest.

‘Het grootste probleem is dat je al die vernederingen zelf gaat geloven.’

Op haar zestiende barstte de bom. Haar stiefvader noemde Michelle ‘kankerhoer’ en dat was haar point of no return. Ze zei tegen haar moeder: ‘Dat jij je zo door een man laat behandelen moet jij weten, maar ik kom nooit meer terug!’, en ze vertrok om bij haar vader te gaan wonen.

De vader van Michelle had geldproblemen en een huis met maar één slaapkamer, maar hij was lief. Ze sliep op de bank, maar alles was beter dan onder een dak te leven met haar stiefvader.

Dat ze nog een vader had naar wie ze toe kon, heeft haar misschien voor erger behoed, denkt Michelle. En inderdaad wijst onderzoek uit dat een goede relatie met tenminste een ouder, eventueel een broer of zus of een volwassene van buiten het gezin, een kind kan beschermen. Ook goede sociaal-emotionele vaardigheden van het kind zelf, kennis over verslaving, intelligentie, humor of geloof kunnen de weerbaarheid van een kind tegen de schadelijke gevolgen van verslaving vergroten.

Na een paar jaar bij haar vader – Michelle was inmiddels negentien – kwamen zij door huurachterstand op straat te staan. Michelle zag geen andere oplossing dan terug te gaan naar haar moeder. Aan het gedrag van haar stiefvader was niets veranderd. Michelle kon inmiddels koken en had van haar vader geleerd dat er zout bij de aardappels moest. Dat deed ze dus ook bij haar moeder thuis, maar zodra haar stiefvader een hap nam, liet hij het eten uit zijn mond vallen. ‘Getverdemme! Degene die dat doet, spoort echt niet!’ Hij keek Michelle daarbij niet aan en noemde haar naam niet. Dat deed hij bijna nooit. Daarna bestelde hij shoarma.

Na een jaar escaleerde de situatie zo dat stiefvader Michelle midden in de nacht het huis uit gooide.

Ziekmakend gif en vergeving

In deze situatie was leren niet makkelijk; toch haalde Michelle haar mbo-diploma en ging ze werken. Maar ze had angsten en was heel somber, zo somber dat ze werd behandeld voor depressie.

Michelle is nu 32. Ze werkt in de kinderopvang en woont samen met een lieve man die weinig drinkt. En ze heeft inmiddels de stap naar het hbo gemaakt. De studie gaat goed. Heel goed zelfs, ze haalt mooie cijfers. Maar ze heeft last van faalangst. Toen ze laatst opgetogen haar vriend belde dat ze een 8 had gehaald terwijl ze dacht dat ze was gezakt, werd hij boos: ‘Dit moet afgelopen zijn! Vertrouw er nou eens op dat je het kan.’ Maar dat is precies het punt, dat vertrouwen heeft ze niet. ‘Het grootste probleem is dat je al die vernederingen zelf gaat geloven. Ik blijf de bevestiging zoeken dat ik niet dom ben.’

‘Ik heb hem vreselijk gehaat, maar dat voel ik nu niet meer. Ik kan het loslaten.’

Haar moeder en stiefvader zijn inmiddels gescheiden, maar pas toen Michelle en haar zus het huis uit waren. ‘Het is heel moeilijk voor me geweest om te accepteren dat ze uiteindelijk wel voor zichzelf heeft gekozen, maar niet voor ons.’ Het scheelde dan ook niet veel of de relatie tussen Michelle en haar moeder was verbroken. Maar toen Michelle een paar jaar geleden een gebroken been had, zette haar moeder alles opzij om voor haar te zorgen. Toen vonden ze elkaar een beetje terug.

Met haar stiefvader is de relatie niet hersteld. Vergeven heeft ze hem wel. Ze zat een keer met haar moeder in de auto toen ze opeens besefte: ‘Hij kon niet anders. Hij wist niet beter.’ En daar, in die auto, voelde ze dat ze het los kon laten. Ze zei tegen haar moeder: ‘Ik heb hem vreselijk gehaat, zo erg dat het een gif werd waar ik letterlijk ziek van werd, maar dat voel ik nu niet meer.’

Het is inmiddels een paar jaar later. Ze heeft haar stiefvader nooit meer gezien. ‘Maar weet je wat zo vreemd is? Als ik jarig ben, krijg ik ’s nachts, vlak na twaalven, een appje van hem. Hij is elk jaar de eerste die me feliciteert.’

Tekst: Dorine van Namen
Illustraties: Demian Janssen

De echte naam van Michelle is bij de redactie bekend.

Dit verhaal komt uit ons drank en drugsnummer. Het hele nummer vind je hier terug:

Het nieuwe Profielen Magazine is uit. Thema: drank en drugs