Ieder jaar moeten examencommissies een vraag beantwoorden die het hart van het onderwijs raakt: is de afstudeerkwaliteit op orde? In hun jaarverslag geven examencommissies antwoord op die vraag, maar tot nu toe onderbouwden te veel commissies dat antwoord niet goed genoeg of zelfs helemaal niet. Dat stelde de compliance officer van de Hogeschool Rotterdam vorig jaar vast in een rapport. De commissies beloofden beterschap.

Sindsdien hebben de examencommissies nieuwe en als het goed is verbeterde jaarverslagen ingeleverd. De vraag is: is hun antwoord nu wel met redenen omkleed? Voor de buitenwereld was dat tot nu toe niet te controleren omdat de verslagen niet openbaar zijn. En voorlopig blijft dat zo. Als het aan het college van bestuur (cvb) ligt, worden ook de verbeterde jaarverslagen voorlopig niet openbaar.

Eind januari overlegden de voorzitters van de examencommissies over een verzoek van Profielen om inzage te geven in de jaarverslagen. De meerderheid van de examencommissievoorzitters wil de ‘vertrouwelijkheid handhaven’, dan wel ‘geen vuile was buiten hangen’, zeggen voorzitters die bij dat gesprek aanwezig waren.

De jaarverslagen van de commissies kwamen vorig jaar extra in de belangstelling na twee onvoldoendes voor het afstudeerniveau bij de accreditaties van fysiotherapie en international business and languages (ibl). Deze onvoldoendes kwamen als een verrassing voor het college van bestuur. Dat deze opleidingen hun zaken niet op orde hadden, had in theorie via het jaarverslag van de examencommissie bij het cvb terecht moeten komen.

Het cvb vroeg daarop aan examencommissies om betere jaarverslagen. En examencommissies beloofden beterschap. ‘We moeten beter met bewijs laten zien hoe we de afstudeerkwaliteit borgen en wat onze conclusies zijn over de kwaliteit’, concludeerde de voorzitter van het platform examencommissies in december in Profielen.

Afgelopen december hebben de examencommissies hun nieuwe jaarverslagen ingeleverd bij het college van bestuur. Daarmee hebben ze voldaan aan hun plicht om jaarlijks een verslag van hun werkzaamheden aan het instellingsbestuur te verstrekken, zoals dat in de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek staat. Over het openbaar maken van de verslagen staat niets in de wet.

Het collegebestuur laat via de voorlichter van de hogeschool weten dat het de jaarverslagen voorlopig niet zal publiceren omdat ze nog onder ‘intern beraad’ zijn. Op dit moment bestudeert de compliance officer van de hogeschool de nieuwe jaarverslagen, de uitkomsten van zijn onderzoek worden in april verwacht.

De oude jaarverslagen worden niet openbaar, omdat bij het schrijven ervan geen rekening is gehouden met eventuele openbaarheid, laat het cvb verder weten.

‘Het is onze intentie om uiteindelijk meer openheid te geven over de manier waarop de examencommissies de kwaliteit borgen’, zegt het collegebestuur. ‘De manier waarop we dat doen, willen we eerst bespreken met het platform examencommissies.’

Dat er ook onder examencommissies weinig animo voor is voor openbaarmaking, komt doordat veel van de geïnterviewde voorzitters bang zijn dat mensen met informatie uit de jaarverslagen ‘aan de haal gaan’ en er ‘verkeerde conclusies uit trekken’. Als het jaarverslag openbaar wordt, kun je niet meer zo scherp de problemen benoemen, zeggen ze. ‘Als iets bij een opleiding fout is gegaan, wil je dat niet per se gelijk verspreid hebben’, zegt een voorzitter.

Koudwatervrees, zo noemt lector Frans de Vijlder deze terughoudendheid van de examencommissies. De Vijlder is lector goed bestuur van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. Hij traint en adviseert examencommissies. Op de Hogeschool Rotterdam heeft hij met commissies meegedacht over hun positie ten opzichte van het college van bestuur.

‘Niet alle examencommissies willen zich graag openbaar verantwoorden’, zegt De Vijlder. ‘Maar als je dat niet wilt, moet je niet in een examencommissie gaan zitten.’

De Vijlder legt uit dat examencommissies in het ‘hart van de maatschappelijke opdracht voor hoger onderwijs’ staan. Zij moeten immers de kwaliteit waarborgen van de diploma’s die een hogeschool uitgeeft. ‘Examencommissies moeten ervoor zorgen dat de samenleving kan vertrouwen op de kwaliteit van het uitgedeelde papiertje’, zegt De Vijlder. ‘Het gaat hier om een wettelijke taak die examencommissies uitoefenen. Het is een publieke functie. En daar hoort publieke verantwoording bij.’

Jan van Heemst, voorzitter van de examencommissie van de Willem de Kooning Academie (en lid van de redactieraad van Profielen), is een van de weinige examencommissievoorzitters die vóór publicatie is, denkt hij zelf. ‘Er is geen animo voor.’ Maar: ‘We moeten ons verantwoorden naar de samenleving, de politiek, noem maar op. Die betalen voor het onderwijs. Ik ben dan ook zeer voor openbare jaarverslagen.’

Examencommissievoorzitter Stenfert Kroese, van IBK (bedrijfskunde), wijst op de verhoogde kans op publicitaire rampen wanneer allerlei details uit een jaarverslag op straat komen te liggen. ‘Als je het aan de pers geeft, die het uit zijn context haalt en er liefst nog een heel ontevreden student bij haalt, dan heb je al snel een rel van hier tot gunter.’

Punt is bovendien, denkt Stenfert Kroese, dat voor de openbaarheid geschreven jaarverslagen minder expliciet zullen zijn. ‘En een verbloemend jaarverslag is minder waardevol als informatiebron voor het cvb’, denkt hij.

Platformvoorzitter Eefje van Herwijnen sluit zich daarbij aan. ‘Wat mij betreft is de kern dat je vertrouwelijkheid nodig hebt om je goed te verantwoorden naar het cvb.’

De oplossing van De Vijlder hiervoor is de ‘interventieladder’. ‘Wat gezegd moet worden, moet worden gezegd. Maar altijd in verhouding en volgens een zorgvuldige procedure vooraf om onnodige schade aan de instelling te voorkomen. Als je als examencommissie vaststelt dat er bepaalde risico’s zijn voor de kwaliteit van examens, dan moet je dat eerst met het management bespreekbaar maken en hen in de gelegenheid stellen om te handelen.’

In de wet is vastgelegd dat de examencommissie onafhankelijk moet zijn van het management. De examencommissie is verantwoordelijk voor het borgen van de kwaliteit van examens, het management is verantwoordelijk voor het leveren ervan.

De Vijlder: ‘Misschien schrijf je in eerste instantie alleen maar op dat je een kwestie bespreekbaar hebt gemaakt. Als er niets aan wordt veranderd, kun je explicieter opschrijven wat het probleem is en dat er nog niets aan veranderd is. Dan kan iedereen zien dat het probleem bij het management ligt.’

Tekst: Olmo Linthorst
Illustratie: Aileen Melief

Afstudeerkwaliteit garanderen is zo makkelijk nog niet

Profielen, het onafhankelijke nieuwsmedium van de Hogeschool Rotterdam, deelt wekelijks artikelen op Linkedin. Ben jij onze nieuwe connectie?