Je zou denken dat er geen beter moment is om verpleegkunde te studeren dan nu. Mensen staan voor verpleegkundigen te applaudisseren, brengen bloemen langs en hangen de vlag voor ze uit. Toch verkeren veel studenten verpleegkunde in onzekerheid.

Stages zijn gepauzeerd of lopen anders vanwege de crisis. Het afstudeerprogramma is aangepast voor studenten die door de crisis geen onderzoek kunnen doen. En van sommige studenten is de stage beëindigd, omdat zorginstellingen nu geen tijd hebben voor hun begeleiding.

Snuffelstage geschrapt

Alleen de bijna zeshonderd eerstejaars verpleegkunde hebben duidelijkheid: hun snuffelstage is door de opleiding geschrapt. Eerstejaars begrijpen dit besluit wel, zeggen ze tegen Profielen. Maar ook dat ze graag hun handen uit de mouwen zouden steken tijdens deze crisis. ‘We hebben de basiszorg leren uitvoeren, dus waarom niet?’, zegt Michael. Voorlopig zit hij thuis aan een vervangende opdracht te werken. Over de WHO, de GGD, het RIVM en corona.

De stages van hogerejaars gaan wat de opleiding betreft gewoon door. Dat zijn er volgens de opleiding nog altijd zo’n 1.100. Sommige studenten kunnen daar ook ‘gewoon’ blijven leren, zeggen ze. Maar van de zestien studenten die we spreken is er maar één die zich geen zorgen maakt over de invloed van deze crisis op haar studie.

‘Kan mijn stage doorgaan? Word ik overgeplaatst?

‘Het is de angst voor het onbekende’, constateert Gulnara Sitdikova, student en lid van de medezeggenschapsraad, die de afgelopen tijd veel medestudenten heeft gesproken. ‘Kan mijn stage doorgaan? Word ik overgeplaatst? Kan ik al mijn competenties wel halen? Studenten willen graag hun steentje bijdragen in deze crisis, maar zijn ook bang om studievertraging op te lopen.’

Dilemma: school of stage voorrang geven?

Dat levert een dilemma op: moeten ze ingaan op verzoeken van hun stagebedrijf om extra te werken, of kunnen ze beter voor school kiezen? Zowel stage als school zijn in veel gevallen anders dan normaal, ziet Gulnara. Ze ervaart op haar eigen stage hoe moeilijk het is om een balans te vinden in afstuderen en de wil om juist nu je collega’s te helpen.

Ook Laziza, vierdejaars in een groot streekziekenhuis, kreeg dit dilemma op 31 maart in haar mailbox bezorgd. Het ziekenhuis waar ze haar opleiding volgt (ze is als duale student in dienst van dat ziekenhuis) vroeg of ze een dagje extra op een corona- of andere afdeling wilde komen werken. Maar ze werkt al drie dagen en ze moet daarnaast nog haar afstudeeronderzoek afronden.

Laziza: ‘Ik heb oprecht overwogen om mijn studie even stop te zetten. En ik ken mezelf: als het echt moet spring ik alsnog bij. Maar nu laat ik mijn opleiding toch even voorgaan.’

Studiedag ingetrokken

Bij ‘Sophie’ (echte naam bekend bij de redactie) ging het iets minder subtiel. Ook zij studeert duaal, in dienst van een Rotterdams algemeen ziekenhuis: ‘Mijn werkgever heeft mijn studiedag ingetrokken. Dat werd gewoon zo, top-down, medegedeeld. Zonder overleg met de hogeschool.’ Ze werkt op een afdeling die ooit in knieën en heupen deed maar nu alleen nog maar coronapatiënten verpleegt.

Ze heeft er met enige moeite voor kunnen zorgen dat haar extra inzet beperkt blijft tot het hoognodige, om te voorkomen dat ze wekelijks rond de vijftig uur aan werk en school moet zitten.

Meeste druk op duale studenten

Het zijn deze duale studenten op wie nu de meeste druk komt te liggen, denkt onderwijsmanager Klaartje Potma. ‘Instellingen zijn geneigd hen meer in te zetten omdat ze werknemer van de instelling zijn. We helpen deze studenten een weloverwogen keuze te maken. Als ze hier ja op zeggen kan dat namelijk ook tot studievertraging leiden.’

De positie van ‘gewone’ stagiairs is echter ook niet altijd te benijden.

De positie van ‘gewone’ stagiairs is echter ook niet altijd te benijden. Klaartje Potma vertelt dat zeker 42 studenten hun stageplaats zijn kwijtgeraakt vanwege corona. Deels gaat het om buitenlandse studenten die zijn teruggehaald naar Nederland. Ook hebben een streekziekenhuis en een andere zorginstelling subiet alle stages gestopt. ‘Het ziekenhuis in kwestie vond dat het op dit moment geen goede begeleiding kon bieden.’

Nadat het ziekenhuis de stage van deze studenten stopte, vroeg het de studenten om er tijdelijk in dienst te komen, vertelt Potma. Ze zouden dan hun hbo-stage verruilen voor een mbo-functie. Het lijkt erop dat studenten niet op dat aanbod zijn ingegaan.

Nieuwe plek én begeleiding geregeld

Voor de studenten die geen stage meer hebben heeft de opleiding in allerijl een nieuwe plek geregeld. Ze kunnen de komende tijd doorleren bij Laurens, een verpleeghuis en revalidatiecentrum. De opleiding stuurt een docent mee als praktijk- en werkbegeleider, zodat de toch al drukke medewerkers van Laurens zoveel mogelijk ontlast worden.

Ze kunnen de komende tijd doorleren bij Laurens, een verpleeghuis en revalidatiecentrum.

Het lastige aan de verpleegkundestages is dat ziekenhuizen de hulp van studenten enerzijds goed kunnen gebruiken, maar anderzijds staat juist nu de tijd en aandacht voor begeleiding onder druk, ziet ook Potma. ‘Daarom zetten we docenten in voor extra stagebegeleiding. Als studenten hun vragen aan ons stellen, kunnen we op afstand een deel van de begeleiding overnemen die normaal door het ziekenhuis wordt gegeven.’

Tijdelijk in dienst van een ziekenhuis

Studenten en zorginstellingen gaan hier overal anders mee om. Sommige studenten lukt het niet om tijdens deze crisis werkloos toe te kijken en ruilen zelf hun stage in voor een werkplek. Ze komen dan tijdelijk in dienst van het ziekenhuis, meestal in een mbo- in plaats van een hbo-functie. ‘Maar als ze dat doen’, zegt Klaartje Potma, ‘dan geldt dat niet als hbo-waardige stage. Wij kunnen ze dan niet begeleiden en ze krijgen er geen studiepunten voor. De diploma’s mogen niet aan kwaliteit inboeten.’

Bij veel studenten die we gesproken hebben gaat het er rommeliger aan toe. Hun stage wordt hoe langer hoe meer een soort werkplek, zonder dat er formeel iets aan de relatie tussen ziekenhuis en student verandert. ‘Dat vraagt om extra assertiviteit van studenten’, ziet Gulnara.

‘Ik doe alleen de handelingen die zijn afgetoetst.’

Zo draagt Eliza tegenwoordig regelmatig vrijwel alleen de zorg voor de laagcomplexe patiënten op haar afdeling. Haar werkbegeleider moet ze delen met een andere student op een andere kamer. ‘Ik doe alleen de handelingen die zijn afgetoetst’, zegt ze er voor de zekerheid bij. De tijd om aan schoolopdrachten te werken neemt af, al kan ze soms, op rustige momenten, wel eens iets inhalen.

Virus heeft gevolgen voor elke afdeling

Het probleem, leggen studenten uit, is dat geen enkele afdeling in het ziekenhuis onder de gevolgen van het virus uitkomt. Afdelingen verhuizen, worden omgebouwd of bij de intensive care betrokken. Verpleegkundigen krijgen, soms letterlijk binnen één of anderhalve dag een heel nieuw specialisme toegewezen, zonder de tijd om rustig in te werken of scholing te volgen in een nieuwe discipline. Dat geldt ook voor stagiaires.

‘Sophie’ ziet om zich heen dat veel studenten lijdzaam volgen. ‘Als ik om me heen kijk is geen enkele leerling het eens met het feit dat het ziekenhuis ze een extra dag inroostert. Maar niemand durft er wat van te zeggen.’

Zware tijd

Erica Witkamp, als lector zorg om naasten verbonden aan de opleiding verpleegkunde, merkt dat studenten een zware tijd doormaken. Ze begeleidt vierdejaars en luistert op dit moment veel naar de ervaringen van deze studenten op hun stageplaats. Ze is ook bezorgd over het langetermijneffect van deze crisis op studenten. ‘Nu dendert iedereen nog door. Studenten willen hun stage halen of afstuderen. Maar na een tijdje kunnen problemen of dilemma’s waar ze tegenaan lopen gaan knagen en ervoor zorgen dat ze uitvallen of een ander vak kiezen.’ Klaartje Potma hoopt dit te voorkomen door juist nu extra ondersteuning te geven aan studenten.

‘Nu dendert iedereen nog door. Studenten willen hun stage halen of afstuderen.’

Witkamp heeft haar gewone onderzoek uitgebreid met de vraag hoe zorginstellingen en docenten kunnen zorgen voor medewerkers die het langdurig zwaar voor de kiezen krijgen. ‘Wat weten we over “zorg voor zorgenden”? Waar moeten we op letten en welke problemen kunnen we verwachten? Ik verzamel en deel hier nu zoveel mogelijk over.’

‘Wat ik tot nu toe uit de literatuur kan opmaken is dat het belangrijk is dat zorgmedewerkers na een dienst worden opgevangen, door een team psychologen of door elkaar, een collega-buddy. Welke gebeurtenis is je van deze dienst bijgebleven? Hoe voelde je je? Hoe ga je naar huis?’

In het algemeen, zegt Witkamp, zullen we de komende tijd keuzes moeten maken in wat belangrijk en minder belangrijk is. ‘Dingen zullen langzamer gaan dan normaal, er zal werk blijven liggen. Dit wordt een marathon en we moeten het dus een tijdje volhouden.’

Digitaliseren van het onderwijs

Verpleegkundedocent Miranda van der Mey merkt dit nu al aan den lijve, blijkt uit een korte noodkreet die ze stuurt. Ze hoort van andere opleidingen juichende verhalen over docenten die hele cursussen in sneltreinvaart online doorzetten, maar daar is bij verpleegkunde geen tijd voor. Miranda: ‘Lesgeven staat nu even niet op de eerste plaats. We moeten als docenten nu zo goed mogelijk de studenten ondersteunen die plots op een corona-afdeling stagelopen. Hopelijk is daar ook waardering voor.’ (Volgens de opleidingsmanager gaan alle lessen wel degelijk online door. Omdat sommige docenten meer tijd krijgen voor de begeleiding van studenten, zijn er anderen die zich meer op het digitaliseren van het onderwijs richten.)

Flexibiliteit beperkt

Ook de imr, de medezeggenschapsraad, van het Instituut voor Gezondheidszorg (IvG) trok twee weken geleden in haar vergadering met de directeur aan de bel over de situatie van studenten. Kan de opleiding niet iets betekenen voor studenten die buiten hun eigen schuld studievertraging oplopen? Of kunnen studenten die er op hun stageplaats niet aan toekomen misschien op een andere manier aan hun competenties werken?

‘We kunnen niet inleveren op kwaliteit.’

Directeur Jeroen Oversier van IvG legt de imr uit dat de flexibiliteit van de opleiding beperkt is. ‘We kunnen niet inleveren op kwaliteit. Het aantal uren dat studenten stage lopen is bovendien wettelijk vastgelegd. Op dit moment zijn er landelijk en zelfs op EU-niveau overleggen over de vraag hoe we met dit soort eisen moeten omgaan. Wij kunnen niet zomaar zeggen dat studenten tien procent minder stage hoeven lopen.’

Verkorte scriptie

Wat de opleiding wel zo snel mogelijk heeft gedaan is het afstudeerproces opnieuw tegen het licht houden. Omdat afstudeerders in het ziekenhuis collega’s noch patiënten mogen volgen of interviewen, vervalt voor veel studenten het verzamelen van data voor hun onderzoek. Ze mogen daarom een verkorte scriptie inleveren. De competenties waar ze in de scriptie niet aan toe komen, worden getoetst in een eind-assessment.

‘Ik verwijt de opleiding niets, iedereen moet nu alles opnieuw uitvinden.’

Maar dat betekent niet dat het afstudeerproces voor iedereen duidelijk is. ‘Ik moet straks op één of andere manier aantonen dat ik hbo-waardig ben’, legt Laziza uit. ‘En ik weet nu nog niet hoe ik dat moet doen. Heb ik er straks genoeg bewijsmateriaal voor kunnen verzamelen op mijn stage? Ik verwijt de opleiding niets, iedereen moet nu alles opnieuw uitvinden, maar er blijft onzekerheid boven de markt hangen.’

De grootste onzekerheid zit echter in studenten als Laziza zelf. ‘Ik weet dat ik mezelf kan wegcijferen als de situatie dat vraagt’, zegt Laziza. ‘Ik bescherm mezelf nu door nog niet op de mail van mijn baas over extra werken te reageren. Want als de crisis echt toeslaat weet ik dat ik mijn leerproces opzijschuif om te gaan helpen. Zo goed ken ik mezelf nu ook wel weer.’

Tekst: Olmo Linthorst
Illustratie: Demian Janssen

Volg ons op Instagram

Wil je op donderdag (rond lunchtijd) het heetste nieuws van afgelopen week in je mailbox ontvangen? Meld je aan voor onze nieuwsbrief.