Lotte Willemsen is Lector bij het Kenniscentrum Creating010 en doet onderzoek naar virtual influencers. ‘Zij presenteren niet altijd het perfecte plaatje maar worden juist menselijk door hun oneffenheden of bepaalde eigenschappen.’

‘Als kind zien we gezichtjes in wolken, en later in ons leven zeggen we dat planten dorst hebben, en worden we soms boos op de computer omdat-ie niet doet wat we willen. In het dagelijks leven dichten we dus menselijke eigenschappen toe aan niet-menselijke dingen. Dit noemen we ook wel antropomorfisme. Onder sommige omstandigheden wordt dat gevoel sterker, bijvoorbeeld wanneer je eenzaam bent. De film Cast Away laat dit mooi zien, waarin de hoofdrolspeler op een onbewoond eiland belandt met alleen een bal bij zich. Hij personifieert de bal door hem de Wilson te noemen en gaat hem behandelen als een echt mens om zijn eenzaamheid te verdrijven.

‘Vanaf onze geboorte zijn we geprogrammeerd om aan alles wat menselijk lijkt, ook menselijke eigenschappen toe te dichten. Pasgeboren baby’s hebben nog niet het cognitieve vermogen om te onderscheiden of zij wel of niet met een mens te maken heeft, en omdat baby’s volledig afhankelijk zijn van andere mensen hebben ze automatisch meer vertrouwen in alles wat menselijk lijkt. Ook al is het bijvoorbeeld een robot. We doen onderzoek naar dit soort psychologische processen aan de hand van een waanzinnig interessant fenomeen: virtual influencers.

‘We zijn geprogrammeerd om aan alles wat menselijk lijkt, ook menselijke eigenschappen toe te dichten.’

‘We gaan steeds meer communiceren met objecten of AI gedreven agents: chatbots, robots, avatars, en dus ook virtual humans die door computers gegenereerd zijn. De hoofdredacteur van Wired, een technologisch magazine en platform, noemt dit cognitieve rassen. Virtual humans lijkt zo’n nieuw cognitief ras te zijn dat Instagram verovert.

‘Op Instagram worden virtual humans nu ook ingezet als influencers. Ze bestaan uit bits en bites in plaats van vlees en bloed, maar toch kunnen we er een relatie mee opbouwen en dat intrigeert mij. Samen met mijn collega’s Marije Brom en Iris Withuis onderzoek ik hoe deze influencers ons gedrag kunnen beïnvloeden via deze relaties en wat voor ethische dilemma’s eraan vastzitten.

‘Tegenwoordig komen andere virtual humans als paddenstoelen uit de grond.’

‘De allereerste virtual human die echt groot werd is Lil Miquela. Ze bestaat al sinds 2016. Tegenwoordig komen andere virtual humans als paddenstoelen uit de grond. In Nederland hebben we Esther Olofsson, gecreëerd vanuit de experimentele innovatiedrang van het Rotterdamse communicatiebureau RauwCC. Daar mogen we best een beetje trots op zijn, het zegt iets over het innovatieve karakter van de stad.

‘Een van de functies van Esther Olofsson is om bezoekers van Rotterdam de ins en outs van de stad te laten zien. Het gaat om alles wat haar makers uniek vinden aan Rotterdam, en ze willen ook de lokale ondernemer onder de aandacht brengen. Ze heeft dus een soort van missie, net als een mens eigenlijk, om te laten zien wat Rotterdam allemaal te bieden heeft en welke belangrijke rol de lokale ondernemer speelt.

‘Een robot voert in principe alleen maar een opdracht uit, een paar regels code.’

‘Het idee is om haar een plek te geven in de fysieke wereld, en door haar menselijke eigenschappen te geven wordt ze ook menselijk in de beleving van Instagramgebruikers. Ze laat zien dat ze kan genieten van typisch menselijke dingen zoals uit eten gaan maar kan bijvoorbeeld ook activistisch zijn. Ze heeft een doel, een purpose. Een robot voert in principe alleen maar een opdracht uit, een paar regels code, maar door de illusie te creëren dat ze echt een wil heeft om dingen voor elkaar te krijgen ontstaat er een verhaal.

‘Het verhaal is de kracht van Esther Olofsson of Lil Miquela, en lijkt soms realistischer dan het verhaal dat haar menselijke concurrenten vertellen. Influencers zijn groot geworden omdat ze authentiek, menselijk en persoonlijk waren, maar hebben zich geprofessionaliseerd met steeds professionelere camera’s en teams om hen heen. Het zijn modellen met het aanzien van celebrities. Tegen die achtergrond heb je nu de virtuele humans die soms juist het tegenovergestelde doen. Zij presenteren niet altijd het perfecte plaatje maar worden juist menselijk door hun oneffenheden of bepaalde eigenschappen waar veel mensen niet heel erg trots op zijn. Ze zijn jaloers of eten hun emoties weg, en etaleren dit op sociale media. Dat voelt misschien wel echter dan het perfecte plaatje van de gewone influencer.

‘Ze zijn jaloers of eten hun emoties weg, en etaleren dit op sociale media.’

‘Uit een onderzoek dat we uitvoerden onder studenten blijkt dat veel van hen niet doorhadden dat Lil Miquela geen echt mens was. Ook zagen we dat het mogelijk is om een gevoel van verbondenheid te ontwikkelen voor virtual influencers. Daarbij is het vooral belangrijk dat ze menselijk overkomen qua gedrag, het maakt niet eens zoveel uit hoe realistisch ze zijn gemaakt. Dat onderstreept dat de grenzen tussen echt en nep aan het vervagen zijn. Mensen verbinden rondom echte verhalen en niet rondom echte personages.

‘Daarnaast liet ons onderzoek zien dat virtual influencers zo goed gemaakt kunnen worden, dat ze ook qua uiterlijk niet meer van echt te onderscheiden zijn. En dat levert weer ethische dilemma’s op. Je zou allemaal nepaccounts kunnen creëren met zogenaamd inspirerende content die ervoor zorgen dat jij vaker je portemonnee trekt of jouw opinie bijstelt over een maatschappelijk issue. Hoewel virtuele mensen nep zijn hebben ze wel echte invloed. Zonder dat je het weet word je beïnvloed en dan ook nog eens door een niet echt mens. Het hele idee van influencermarketing is dat het voortkomt uit een oprechte aanbeveling omdat iemand een product echt heeft geprobeerd, of ergens een echt standpunt over heeft. En als dat niet eens echt is, ja, hoe ethisch is dat dan?

‘Zonder dat je het weet word je beïnvloed en dan ook nog eens door een niet echt mens.’

‘Influencers moeten zich houden aan allerlei richtlijnen en ze mogen niet zomaar producten of standpunten promoten waarvoor ze geld of een andere beloning hebben gekregen zonder dat te vermelden. Hoewel elke vorm van reclame gemeld moet worden is onduidelijk of deze regels ook gelden voor virtuele entiteiten. Het is ook lastig te controleren als onduidelijk is wie deze vcirtuele entiteiten creëren en dus hierop aangesproken kunnen worden.

‘Het is nog niet zo heel lang geleden dat sociale media werden geïntroduceerd in onze communicatienetwerken. Dit was een paradigmatische verandering: ineens kon iedereen content produceren voor een potentieel groot publiek, ongeacht of je een professional was of niet. Je had alleen een telefoon nodig met internet en een social media account. En communicatie via chatbots, robots, avatars en virtual humans zie ik als de volgende paradigmatische verschuiving.

‘Communicatie via chatbots, robots, avatars en virtual humans zie ik als de volgende paradigmatische verschuiving.’

‘Ik denk dat 2021 het begin zal zijn van een nieuw tijdperk voor de virtuele influencer. Maar deze virtuele influencers zijn slechts het topje van de ijsberg. Ik denk dat we een toekomst tegemoet gaan waarbij we heel veel interactie zullen hebben met entiteiten die niet menselijk zijn. Er bestaan chatbots die op de stoel van de psycholoog gaan zitten, je kan het zo gek niet bedenken. In de pornografie wordt er al gebruik van gemaakt en in Japan beweren mannen zelfs romantische relaties te hebben met virtuele personages. Dat wordt gepresenteerd als iets heel uitzonderlijks, maar het psychologische fenomeen is bij iedereen aanwezig.

Tekst: Wietse Pottjewijd
Foto: Lotte Willemsen

Volg ons op Instagram

Wil je op donderdag (rond lunchtijd) het heetste nieuws van afgelopen week in je mailbox ontvangen? Meld je aan voor onze nieuwsbrief.