Zeer zorgwekkend, noemt het kabinet de uitkomsten van de eerste ‘Monitor mentale gezondheid en middelengebruik van studenten in het hoger onderwijs’, die gemaakt is door het Trimbos-instituut, het RIVM en de GGD.

Er zijn dit voorjaar ruim 28 duizend studenten van zeven hogescholen en acht universiteiten ondervraagd over hun welzijn en middelengebruik. Het onderzoek is uitgevoerd ten tijde van de avondklok en de sluiting van de horeca in de derde coronagolf.

Drinken en blowen

Twee op de drie studenten voelden zich toen emotioneel uitgeput. Een kwart was levensmoe en had weleens de wens om na het inslapen nooit meer wakker te worden. Vier procent had die wens zelfs vaak.

Ruim één op de vier studenten is een overmatige of zware drinker. Overmatig (11 procent) betekent voor mannen meer dan 21 glazen alcohol per week, en voor vrouwen meer dan veertien. ‘Zware’ drinkers (16 procent) nuttigen minstens één keer in de week zes glazen (mannen) of vier glazen (vrouwen).

Cannabis blijkt behoorlijk geaccepteerd onder studenten. Een op de drie heeft dat in de voorgaande twaalf maanden weleens gerookt, en acht procent doet het wekelijks. De onderzoekers keken naar meer middelengebruik en verslavingen, waarbij vooral gamen opvalt: vijf procent doet dat te veel.

Eerste grootschalige onderzoek

Er waren al zorgen over de mentale gezondheid van studenten voordat de coronapandemie uitbrak, vooral vanwege de studiedruk en oplopende studieschulden. Toen is dit onderzoek al aangekondigd. Het is de eerste keer dat de mentale gezondheid van studenten op deze schaal is onderzocht.

Wie hoge studieschulden heeft, blijkt meer middelen te gebruiken. Dat is volgens de onderzoekers aanleiding tot zorg, al kunnen ze niet zeggen hoe oorzaak en gevolg in elkaar zitten.

Van de studenten heeft 62 procent veel stress ervaren in de vier weken voorafgaand aan het invullen van de vragenlijst. Bij ruim de helft kwam dat door de coronacrisis, maar een nóg grotere groep (72 procent) wijt de stress aan de studie.

De onderzoekers adviseren een aanpak voor middelenpreventie onder studenten, met name gericht op groepen als buitenlandse studenten en studenten met een functiebeperking, die extra kwetsbaar blijken. Ook zouden onderwijsinstellingen meer aandacht moeten schenken aan het mentaal welbevinden van studenten.

‘Ook financiële situatie kan een rol spelen’

‘Uiteraard is het aannemelijk dat de klachten deels gerelateerd zijn aan de coronapandemie en de daarmee samenhangende maatregelen’, schrijven minister Van Engelshoven (Onderwijs) en staatssecretaris Blokhuis (Volksgezondheid) in een brief aan de Tweede Kamer.

Maar volgens de bewindslieden roept het rapport wel vragen op over de organisatie en financiering van het onderwijssysteem. ‘Ook de financiële situatie van studenten en de perspectieven op de arbeids- en woningmarkt kunnen een rol spelen’, stellen ze.

Het kabinet gaat met instellingen in gesprek over een aanpak. Het onderzoek wordt over twee jaar herhaald om te zien hoe studenten er dan voor staan.

Bezwijken onder prestatiedruk

De studentenorganisaties, die al jaren aan de bel trekken, zien hun gelijk bevestigd. ‘Het is schrikbarend om te zien dat zoveel studenten moeite hebben om hun hoofd boven water te houden’, zegt voorzitter Lisanne de Roos van het Interstedelijk Studenten Overleg. ‘Na vandaag kan niemand meer zeggen dat mentale problemen slechts bij enkele studenten voorkomen.’

Ook de Landelijke Studenten Vakbond reageert geschokt. ‘Je studententijd zou moeten draaien om persoonlijke ontwikkeling, maar het omgekeerde is het geval: studenten bezwijken onder de prestatiedruk. Dat is extreem zorgwekkend’, zegt voorzitter Ama Boahene.

Ze benadrukt dat er meer moet gebeuren voor het mentale welzijn van studenten. ‘Oplossingen die nu geboden worden zijn vaak slechts een doekje voor het bloeden, terwijl er preventief beleid nodig is. Structurele oorzaken zoals prestatiedruk, eenzaamheid en het leenstelsel moeten worden aangepakt. Dat is een gedeelde verantwoordelijkheid van onderwijsinstellingen en de landelijke politiek.’

Minister: goede timing

Volgens de minister laat het onderzoek goed zien hoeveel impact de coronamaatregelen op studenten hadden. Dat zei ze gisteren tijdens de overhandiging,  Wat dat betreft komt het rapport heel tijdig, stelt ze. Met het schrikbarende rapport over de mentale problemen van studenten kan minister Van Engelshoven het onderwijs misschien behoeden voor een nieuwe lockdown.

Het rapport gaat niet specifiek over de coronacrisis. Het rapport is er gekomen vanwege alle zorgen over de mentale problemen van studenten, en die zorgen leefden al vóór de coronacrisis. Huisvesting, studiefinanciering en studiedruk spelen daarbij een rol, benadrukt de minister. Maar corona overvleugelt toch het debat, nu er weer nieuwe maatregelen komen.

‘Rapport onderstreept: onderwijs moet doorgaan’

Maar inderdaad, met dit rapport kan ze wel aan haar collega’s in het kabinet laten zien dat nieuwe coronamaatregelen voor studenten geen goed idee zijn. ‘Je moet natuurlijk altijd opletten, maar voor het kabinet is dit de inzet: het onderwijs moet door kunnen gaan. Dit rapport onderstreept dat nog eens.’

Het kabinet moet weer knopen doorhakken, want vanavond is de zoveelste persconferentie. ‘En ja, dan zit ik als een bok op de haverkist’, zegt Van Engelshoven. ‘We moeten alles op alles zetten om het onderwijs open te houden, want we weten wat de impact op jonge mensen is. We moeten heel scherp opletten.’

Ontwikkelen als jongvolwassene

Ze wil niet vooruitlopen op mogelijke nieuwe coronamaatregelen in het onderwijs. Liever wijst ze op oorzaken van de mentale problemen onder studenten, zoals de manier waarop opleidingen zijn georganiseerd. Voor de lange termijn zijn die immers belangrijk. ‘Het zou helpen als studenten iets meer tijd en ruimte krijgen om niet alleen hun studie af te ronden, maar zich ook als jongvolwassene te ontwikkelen.’ Daarom spreekt ze liever van studentsucces dan van studiesucces.

Moet er dan iets gebeuren aan de studiefinanciering? Of aan het bindend studieadvies, dat ze al eerder probeerde te verzachten tot de Tweede Kamer haar terugfloot? Ze gaat er niet op in, maar wijst er wel op dat stress, psychische klachten en studiefinanciering niet één op één samenhangen. ‘Dus ja, het is goed dat ook dat onderzocht is.’

Streven naar een goed studieklimaat

Universiteitenvereniging VSNU herkent het ‘zorgwekkende beeld’ uit onderzoeken die universiteiten zelf doen naar de mentale gezondheid van studenten. ‘De coronaperiode is voor veel studenten erg zwaar. Daarom hebben we de afgelopen periode ook zo gehamerd op het belang van fysiek onderwijs.’

De afgelopen tijd hebben de universiteiten extra studentenpsychologen aangenomen en zetten ze in op betere informatievoorziening.

Het hbo doet hetzelfde. ‘We zien dat acht procent van de studenten die hulp nodig had die niet heeft gevonden in de instelling’, schrijft de Vereniging Hogescholen. ‘We willen die groep beter in het vizier krijgen.’

De hogescholen streven naar een goed studieklimaat waar alle studenten zich thuis voelen. ‘Maar we moeten hier ook als samenleving iets mee. We hebben te maken met een breed maatschappelijk probleem, waarbij veel factoren invloed hebben op de mentale gezondheid van studenten.’

Tekst: HOP, Bas Belleman
Illustratie: Aileen Melief

Profielen, het onafhankelijke nieuwsmedium van de Hogeschool Rotterdam, deelt wekelijks artikelen op Linkedin. Ben jij onze nieuwe connectie?