Wethouder Judith Bokhove, tevens lijsttrekker van GroenLinks in Rotterdam, is alumnus van de Hogeschool Rotterdam. In 1988 ging ze op de HR logopedie sturen. Ze was heel zeker van haar zaak. ‘Ik had me maar voor een studie ingeschreven’, zegt ze. ‘Ik hield van de Nederlandse taal, gaf graag presentaties in de klas maar realiseerde me ook dat communiceren niet voor iedereen makkelijk is. Daarnaast is logopedie een talige studie en tegelijkertijd bèta, het is sociaal en medisch en er zit ook nog een zakelijke component aan: je kunt je eigen praktijk beginnen.’

Heerlijk beroep

Dat laatste deed ze en ze was heel allround bezig in wat zij nog steeds ziet als een ‘heerlijk beroep’. ‘Het leukste is om mensen te leren het zelf te doen, bijvoorbeeld stemoefeningen, of ouders te leren hoe ze hun kind helpen beter te articuleren. En het is echt fantastisch als je bijvoorbeeld een leerkracht die bijna arbeidsongeschikt is wegens verkeerd stemgebruik, zo kan helpen dat-ie weer voor de klas kan staan. Of als je een kind dat steeds stampvoet van frustratie omdat zijn ouders hem niet begrijpen, helpt zich beter verstaanbaar te maken.’

‘Je moet bij de politiek zijn’

Wie Bokhove gepassioneerd hoort vertellen vraagt zich af waarom ze haar geliefde vak heeft verlaten, een paar jaar geleden, om wethouder van Rotterdam te worden. Maar zelf kan ze dat goed verklaren. ‘Ik werd op zeker moment politiek actief, via bewonersinitiatieven en inspraakrondes kwam ik erachter: als je écht iets wilt veranderen in de stad, moet je bij de politiek zijn.’

De taalspiraal

Ook kwam ze als logopedist maatschappelijke problemen tegen. ‘In mijn praktijk zag ik ook in de winter kinderen op Crocs en met een zomerjasje. Het probleem armoede kwam er ook bij. Vaak ga je als logopedist coachen op meer gebieden, je gaat briefjes van school voorlezen en uitleggen bijvoorbeeld.’

Op verschillende momenten constateerde ze ‘dat de drempel voor veel burgers te hoog is’. ‘Ik dacht bij mezelf: hoe ga ik die brug slaan? Hoe kan ik anderen helpen? Toen ik dus wethouder kon worden maakte ik de afweging: een eigen praktijk en raadslid of wethouder? De impact die ik als wethouder kan hebben is veel groter.’

‘Het probleem armoede kwam er ook bij.’

Vaak is een taalprobleem niet het enige probleem dat bij mensen speelt. ‘Door laaggeletterdheid kunnen mensen brieven van de overheid niet lezen en lopen ze bijvoorbeeld een toeslag mis. Doordat ze hun kinderen niet voor kunnen lezen, beginnen die ook weer met een achterstand. Als we de oorzaak aanpakken kunnen deze mensen veel beter meedoen.’ De ‘taalspiraal’, noemt ze dat, en dat is ook de titel van het beleidskader Taal in Rotterdam.

Positieve ‘business case’

Als raadslid lanceerde Bokhove een tienpuntenplan voor de aanpak van laaggeletterdheid in de stad. ‘Vanaf het moment dat ik wethouder werd heb ik dat in volle vaart opgepakt. In de onderhandelingen is er 12 miljoen extra vrijgemaakt voor de aanpak van laaggeletterdheid, en dat is bijzonder want de gemeentebegroting is niet ruim en vaak moet dit budget uit dezelfde pot komen als bijvoorbeeld zorg. Zonder alles in geld te willen uitdrukken is de “business case” van deze uitgave positief. De maatschappelijke baten op het gebied van werk, gezondheid en tegengaan van armoede zijn groot.’

‘De maatschappelijke baten op het gebied van werk, gezondheid en tegengaan van armoede zijn groot.’

Om de impact van het taalbeleid te meten, heeft de gemeente Rotterdam Maurice de Greef in de arm genomen, UNESCO-professor Volwasseneducatie aan de Vrije Universiteit Brussel. Hij noemde het beleid ‘zeer vooruitstrevend’, meldt Bokhove trots.

Belangrijk dat er verwijzers zijn

Werk, opvoeding, gezondheid en geld zijn de sporen waarlangs de gemeente Rotterdammers wil verleiden om een taaltraject te gaan volgen. Om uiteindelijk een goede sollicitatiebrief te kunnen schrijven of een bijsluiter goed te kunnen lezen bijvoorbeeld. Door aan te sluiten bij de interesse van mensen hopen de taalaanbieders op positieve, intrinsiek gemotiveerde deelnemers. ‘In alle trajecten zit ook digitalisering’, vult ze aan. ‘Want dat is ook onmisbaar als je wilt functioneren in onze maatschappij.’

Die gebrekkige lees- en digitale vaardigheden maken het wel extra moeilijk om potentiële deelnemers voor de trajecten te bereiken. ‘Normaal gesproken werf je deelnemers met posts op Facebook of Instagram, maar die kunnen ze niet lezen. Daarom is het zo belangrijk dat er heel veel verwijzers zijn in de stad.’ Dat kunnen allerlei mensen zijn: van huisarts tot leidinggevende op het werk.

‘Wees je bewust van laaggeletterdheid’

Hier komen ook de HR-studenten in beeld. Want op talloze plekken waar zij later zullen werken – verpleging, onderwijs, personeelszaken, paramedische beroepen, maatschappelijk werk – zullen ze te maken krijgen met laaggeletterden. ‘Wees je ervan bewust dat een op de vijf mensen laaggeletterd is’, zegt Bokhove.

De kans is dus groot dat je iemand aan de balie of in je spreekkamer krijgt die niet goed kan lezen en schrijven.

De kans is dus groot dat je iemand aan de balie of in je spreekkamer krijgt die niet goed kan lezen en schrijven. Vervolgens is het zaak dit op een goede manier te bespreken. ‘Stel dat iemand bij je komt met een vraag over een brief die hij heeft gekregen, zeg dan niet “dat staat toch in de brief?”, maar “ik zie dat u de brief mee heeft genomen, zijn er dingen die u niet begrijpt?” Of als iemand de fysiotherapie-oefeningen niet heeft gedaan die hij op een blaadje mee heeft gekregen, ligt dat misschien aan niet kúnnen, in plaats van niet willen.’

Gratis trajecten

Mensen die laaggeletterd zijn voelen zich dom, terwijl ze juist heel slim kunnen zijn: ze hebben vaak al jaren moeten improviseren. Vertrouwen winnen en laten zien dat je respect voor ze hebt, dat is de basis. ‘Wees alert, wees betrokken en wijs niemand af. Anders verdwijnt iemand en dat is een gemiste kans.’ Als het gesprek hierover eenmaal op gang is gekomen, is het zaak goed te verwijzen naar bijvoorbeeld een taaltraject. De cursussen in Rotterdam zijn gratis en daarmee laagdrempelig.

Inmiddels zijn er al 15.000 taaltrajecten gevolgd, kortere of langere programma’s waarbij deelnemers taalvaardiger worden gemaakt. ‘Sommige deelnemers hebben het gevoel dat ze nu alles in moeten halen, die willen alles lezen’, vertelt Bokhove. ‘En hoe meer je leest, hoe makkelijker het gaat. Als je dan ook nog dingen leest die bij je passen, krijg je er plezier in. In de bieb ligt wat dat betreft de rode loper echt uit voor laaggeletterden, met boeken in eenvoudige taal en met taallessen.’

Tekst: Edith van Gameren
Foto: Casper Rila

Profielen, het onafhankelijke nieuwsmedium van de Hogeschool Rotterdam, deelt wekelijks artikelen op Linkedin. Ben jij onze nieuwe connectie?