Deze week publiceren we een serie artikelen over het thema studieschuld en vandaag hebben we het over de politieke kant van de schulden: de pechstudenten en hoe die gecompenseerd gaan worden.

Tegenstanders van het huidige leenstelsel schoppen graag tegen de VVD: de liberalen zijn de enigen die de basisbeurs nog altijd onzin vinden en voor compensatie van ‘pechstudenten’ voelen ze ook niks. Maar ooit was er een meerderheid vóór het leenstelsel. Het is in 2015 ingevoerd door een kabinet van VVD en PvdA, met politieke steun van toenmalige oppositiepartijen D66 en GroenLinks.

Het idee: hoogopgeleiden maken meer kans op een baan en een goed salaris dan anderen, dus waarom zou de overheid daar zoveel geld aan moeten besteden? Dat geld kun je beter in de kwaliteit van het onderwijs steken.

Voor de VVD was het een stap richting de liberalisering van het onderwijs: je betaalt er zelf voor en je profiteert ook zelf. Voor de linkse partijen was het een kwestie van nivellering: zo gaat er minder geld naar mensen die het eigenlijk zelf wel kunnen betalen. Mensen moesten maar over hun ‘leenangst’ heenstappen.

GroenLinks schopte als eerste tegen het leenstelsel aan

Populair is het leenstelsel nooit geworden en GroenLinks was in 2019 de eerste partij die afhaakte, dankzij Zihni Özdil, een Kamerlid dat zich weinig aantrok van de fractiediscipline en de draai forceerde. ‘Een leenstelsel ondermijnt alles waar democratie en beschaving voor staan’, zei hij. Later dat jaar kwam het tot een breuk met zijn partij, waar leenstelselarchitect Jesse Klaver al een poosje de scepter zwaaide.

Middenpartij CDA speelt een sleutelrol. De christendemocraten waren altijd tegen het afschaffen van de basisbeurs, maar pleitten in het verleden wel voor hogere collegegelden (wat bijna op hetzelfde neer zou komen) en de langstudeerboete (een verhoogd collegegeld voor studenten die meer dan een jaar uitliepen).

Sowieso een prestatiebeurs

Vanaf september 2023 komt er weer een basisbeurs. Onlangs schetste minister Dijkgraaf de hoofdlijnen, maar we weten al langer wat het mag kosten: een miljard per jaar. Dat bedrag komt niet uit de lucht vallen. Volgens het ministerie van OCW kun je daarmee weer een beurs voor uitwonenden en thuiswonenden betalen.

Het zal sowieso een prestatiebeurs zijn. Dat wil zeggen, je krijgt de beurs alleen cadeau als je een diploma behaalt, anders moet je hem terugbetalen. Dat geldt nu ook voor de aanvullende beurs. Het is bedoeld als stok achter de deur: zorg nou maar dat je een diploma behaalt, anders heb je een hogere studieschuld.

Massaal tussenjaar?

De overgang wordt interessant. Stel dat je nu eerstejaars student bent, hoe gaat het dan in september 2023, als je aan je derde jaar begint? Krijg je dan nog twee jaar studiefinanciering, of vier jaar? Of helemaal niets? Het is afwachten. De Vereniging Hogescholen waarschuwt dat aspirant-studenten massaal een tussenjaar gaan nemen, zodat ze vanaf september 2023 van de nieuwe beurs kunnen profiteren.

Intussen zien studenten van de afgelopen lichtingen met lede ogen hoe hun voorgangers een beurs kregen en hun opvolgers ook, terwijl zij overal tussenin vallen. En door corona viel het onderwijs ook nog eens tegen. Ze zouden graag compensatie willen krijgen, maar dat gaat niet gebeuren. Het kabinet spreekt alleen nog van een ‘tegemoetkoming’ en heeft daar een miljard euro voor over.

Compensatie voor iedereen met een schuld?

Ook die tegemoetkoming staat beschreven in het wetsvoorstel van Dijkgraaf, het gaat om 1.000 à 1.500 euro per student. ‘Studenten voor wie geen basisbeurs beschikbaar is geweest krijgen de keuze tussen korting op hun studieschuld of een studievoucher’, staat in het regeerakkoord. Maar geldt dat alleen voor afgestudeerden, of voor iedereen met een studieschuld?

Zelfs de meest karige compensatie zou volgens ambtenaren 1,4 miljard euro kosten en dit zit er nog eens 4 ton onder. Studentenorganisaties zullen blijven vechten voor een betere deal en minister Kaag van Financiën gooide de deur nog niet helemaal dicht, dus wie weet wat de toekomst brengt.

De eerste vier lichtingen van het leenstelsel krijgen overigens al zo’n tegemoetkoming: een studievoucher van tweeduizend euro, waarmee ze vijf tot tien jaar na hun afstuderen extra onderwijs mogen volgen.

Lees ook aflevering 1 en 2 in de serie

Tekst: HOP, Bas Belleman
Illustratie: Demian Janssen

Volg ons op Instagram