Aan een ‘talkshowachtige’ tafel op Museumpark praat de minister maandagmiddag met HR-studenten en -docenten over verschillende onderwerpen. Eerder is hij in een besloten sessie bijgepraat over de samenwerking tussen Erasmus en Willem de Koning Academie, en de voorgenomen fusie van Codarts en met de kunstacademie van de HR.

Hoewel de minister vooral luistert, grijpt hij het moment ook aan om soms een persoonlijke noot te plaatsen, of om een blijk van waardering te geven. Dat laatste is al snel nodig bij het eerste thema, de aansluiting tussen het onderwijs en de arbeidsmarkt in de zorg. Alle deelnemers zijn het erover eens dat studenten last hebben van de enorme krapte in de zorg. Echt stagelopen is het bijvoorbeeld niet: studenten staan direct met hun handen aan het bed en hebben nauwelijks tijd om te leren of te reflecteren. Deelneemster Annejan wordt het teveel. Met tranen in haar ogen smeekt ze de minister: ‘Alsjeblieft, doe iets! Ik sta te trillen op mijn benen. Investeer in ons, want u wordt ook straks oud en dan heeft u ons nodig.’ Dijkgraaf is zichtbaar geraakt. ‘Het is duidelijk dat de werkdruk veel te hoog is, daar ga ik iets aan doen. Alleen zoek ik nog naar de beste manier om dat te doen.’

Grenzen aangeven

Student Thimo komt net uit zijn nachtdienst in het ziekenhuis gerold – ‘sorry voor de wallen onder mijn ogen’ – en zegt de stage als ‘heel erg pittig’ te ervaren. ‘Er is nauwelijks begeleiding, je wordt direct aan het werk gezet. Stages kunnen je maken of breken.’ ‘In de zorg word je als stagiair als volwaardig medewerker ingezet’, zegt student Gi-eavan, ‘de taakomschrijving én de grenzen van de studenten moeten beter aangegeven worden’.

Docent Ellen Bakker pleit voor een ‘zachte landing’ voor zorgstudenten. ‘De helft van de studenten haakt ná hun studie alsnog af, je moet studenten ook na hun studie nog begeleiden en de handvatten geven om niet direct opgebrand thuis te belanden.’

‘Wat is de rol van een hogeschool bij de zachte landing?’, wil Dijkgraaf van het panel weten. ‘Vers afgestudeerde jongeren gaan nu heel anders het werkveld in dan vroeger, ze hebben andere ideeën.’ ‘De jonge generatie moet meer ruimte krijgen’, vindt Bormans, ‘zij moeten de lasten dragen. Tijdens het leren moeten ze meer werken, en tijdens het werken meer leren. Dan is de overgang van school naar arbeid beter.’

Praktijkgericht onderzoek

Het praktijkgerichte onderzoek is het thema van de tweede ronde. Lector artificial intelligence & society Maaike Harbers legt uit wat ze nou precies doet, op het vlak van ai en ethiek. Als voorbeeld noemt ze een casus van de videodienst van de NPO, die niet á la Netflix gebruikers ‘in algoritmes en filterbubbels’ wil proppen, maar wel aanbevelingen wil doen aan haar gebruikers. ‘In de praktijk zoeken we dan uit hoe dat zou kunnen.’ Student Levi ziet ‘verantwoordelijkheid’ voor de keuzes die hij als ‘techneut’ maakt: ‘Ik voel mij daar persoonlijk verantwoordelijk voor, zeker nu ik het nieuws beter ben gaan volgen’.

Met het gesprekthema wil de HR aan de minister meegeven dat praktijkonderzoek net zo belangrijk is als wetenschappelijk onderzoek. Lector inclusieve arbeid Paul van der Aa ziet wel belemmeringen in het ‘interdisciplinaire onderzoek’. ‘Je wil alle opleidingen en disciplines betrekken, maar de systemen werken niet mee, mensen denken in hun eigen kokers’.

‘Ik zie in het onderwijs veel stress’

Het is een mantra dat Dijkgraaf meerdere malen en in verschillende contexten herhaalt: ‘Ik wil rust brengen in het hoger onderwijs’. Niet zozeer alleen met – volgens de aanwezigen broodnodig – geld. ‘De ongelijkheid tussen verschillende generaties groeit, ik maak mij daar zorgen over. We moeten de balans herstellen. Dat kan ik niet alleen.’

Veel problemen waar wij als samenleving mee kampen, ‘zullen niet één dag weg zijn’, benadrukt de minister. ‘Ik kan niet iedereen even blij maken en geld is niet ongelimiteerd, maar ik zie in het onderwijs veel stress en vooral veel regeldruk. Het hoger onderwijs moet rustig kunnen uitademen.’ Bormans zegt één ding te missen: ‘We hebben een goed verhaal nodig als hoger onderwijs, waar staan wij voor? Wat betekenen wij voor Nederland?’

Tussen de verschillende rondes door maken studenten en medewerkers van de gelegenheid gebruik voor een persoonlijk gesprekje met de minister. Een student die spontaan aanschuift deelt zijn verhaal over de hindernissen van studeren in coronatijd. Dijkgraaf maakt er tijd voor.

Studiesucces

In de laatste ronde komt het studiesucces aan bod. ‘Een paar jaar geleden haakte meer dan een helft van de studenten af in studiejaar 1’, zegt hoofddocent Mark Smit van de opleiding ipo. ‘We verwaarloosden onze studenten en gooiden ze dood met toetsen. Soms waren het wel veertig toetsen in een jaar, daardoor zagen we onze studenten nauwelijks meer.’ De HR gaat er te eenvoudig vanuit dat studenten ‘wel weten hoe ze moeten studeren’, zegt Smit: ‘We moeten de studenten beter volgen en begeleiden, en zij moeten eerder aan de bel trekken; het is een tweeledig proces.’

‘Er moet meer ruimte zijn om elkaar te leren kennen, in plaats van alleen maar toetsen’, zegt IGO-docent Annelies Sanders. ‘De student moet niet van toets naar toets rennen.’ Procesregisseur Grip op Studiesucces Arian van Staa: ‘Iedereen vond het zó normaal dat we meer dan de helft van de studenten verloren. We willen meer urgentiebesef van het probleem.’

Denken over onderwijs na corona

De minister zegt geschrokken te zijn ‘van de stress en mentale problemen’ bij studenten. ‘Studenten zien studeren meer als een bedreiging dan verrijking, daar helpt het leenstelsel niet bij’, merkt hij op, al werkt het nieuwe kabinet aan het afschaffen van het leenstelsel.

Volgens de minister is het ook belangrijk om te denken over onderwijs ná corona: ‘Het stukje reflectie ontbreekt vaak, ook door de werkdruk en de stress’. Kennisoverdracht en persoonlijk contact blijft het belangrijkste, zegt de minister. ‘Soms sta ik een hoorcollege te geven en denk ik: dat had ook wel digitaal gekund’, merkt docent Sanders op.

Afblijven van de aan/uit-knop

Minister Dijkgraaf noemt het ‘een hoopgevend gesprek’. Hij ‘trekt zich de druk in het onderwijs persoonlijk aan’. Het kabinet is bezig met ‘de lange termijn’ van corona en andere pandemieën. De wereld heeft ‘een pijnlijke les’ geleerd over de invloed van de pandemie op het onderwijs. ‘We moeten afblijven van de aan/uit-knop van het onderwijs als het gaat om pandemiebestrijding’, belooft Dijkgraaf. ‘Het is een enorm stressvolle situatie en we moeten reflecteren op het effect daarvan.’

‘Als je als bewindspersoon net begint, dan denk je na over de lijnen die we kunnen uitzetten, wat kunnen wij eigenlijk doen?’, zegt minister Dijkgraaf na afloop tegen Profielen. Hij zit ‘op veel thema’s op dezelfde golflengte’ als de studenten en de HR. ‘Het mooie aan onderwijs is dat het zelf heel goed weet waar het heen wil. Dat proces moet gefaciliteerd worden. Als overheid moeten we ook proberen uit de weg te gaan in plaats van eisen op te leggen.’ Dijkgraaf wil ‘dingen wegnemen en vereenvoudigen’ voor studenten en de hoger-onderwijsinstellingen zelf. ‘We moeten ook vertrouwen geven dat ze het goede doen. Ik proef veel stress in het systeem.’

Onderwijs als legpuzzel

Alle grote maatschappelijke problemen kunnen alleen worden opgelost ‘als het onderwijs daarin een grote rol speelt’. Alles begint met jonge mensen, zegt Dijkgraaf. ‘Mijn hele leven ben ik met onderwijs bezig geweest, en dan kun je je afvragen wat mijn positie nu brengt wat anders is. Ik ben een van de weinigen die zich zorgen moet maken over het grotere geheel. Met al die mensen in het veld kan ik langs de kant, als een soort coach, ervoor zorgen dat het iets beter wordt.’

Als minister ziet hij het onderwijs als ‘een legpuzzel met verschillende delen’ die zo ineen vallen. ‘Vandaag probeer ik met een soort helikopterview die legpuzzel te leggen, en te kijken welke stukjes er ontbreken. Het is alleen zo jammer dat je zo slecht verstaanbaar bent vanuit de helikopter’, lacht Dijkgraaf.

Tekst: Rutger de Quay
Foto‘s: Hans Tak

Profielen, het onafhankelijke nieuwsmedium van de Hogeschool Rotterdam, deelt wekelijks artikelen op Linkedin. Ben jij onze nieuwe connectie?