Misschien ken je ze al uit een vorige leven, misschien zijn ze nieuw voor je: reflectieverslagen. Als je op het hbo zit, moet je vaak in de spiegel kijken, en opschrijven wat je ziet. Waar is dat goed voor, hoe pak je het aan en hoe kom je aan genoeg inhoud? We vroegen het aan HR’s reflectielector (reflector?) Jacqueline van Kruiningen.

Reflectielector is niet haar echte titel, die verzonnen wij omdat het zo’n geinig woord is (ja, taal kan ook leuk zijn!). Haar echte titel is ‘Lector Taalbewust hoger onderwijs’ en ze onderzoekt hoe studenten beter kunnen worden in academische en vakspecifieke taalvaardigheid en hoe de opleidingen de studenten daarin kunnen ondersteunen. Aangezien reflectie daar in het hoger onderwijs een belangrijk deel van is, weet (en vindt) ze daar het een en ander van.

Waarom vinden we reflecteren zo belangrijk in het hbo?

‘Leren doe je niet alleen door kennis tot je te nemen, maar ook door dat van een afstandje te bekijken, en je af te vragen: waar ben ik in mijn ontwikkeling en wat staat me te doen. Reflecteren is een essentieel aspect van leren. Je zou het een vorm van “interne feedback” kunnen noemen, het draagt bij aan iets waar we naar streven bij professionals: zelfregulatie. Dat betekent dat je in staat bent steeds beter te worden in wat je doet. Het is belangrijk dat docenten vaker uitleggen dat reflectie onderdeel is van het leerproces, en dat ze gerichte instructie geven, anders voelt het voor studenten als een “moetje”. En dan krijg je ook eerder een invuloefening terug, een heel platte reflectie, zoiets als: Ik heb dit gedaan, het resultaat was goed maar de volgende keer ga ik wat eerder beginnen.’

Is er een ‘doorgeslagen reflectiecultuur’ in het hbo, zoals je weleens hoort?

‘Ik vind evenwicht belangrijk; soms lijkt er weleens meer nadruk te liggen op de reflectie dan op de beroepsproducten. Het is essentieel, maar je moet het gedoseerd toepassen. Tegelijkertijd vind ik dat het reflectie-element vaak ontbreekt als het gaat over taal-taken. Terwijl je daar ook een ontwikkeling moet doormaken naar wat we noemen ”meta-linguistisch bewustzijn”, dat je kennis, inzicht en bewustzijn hebt over hoe je taal gebruikt, bijvoorbeeld om heel bewust strategische keuzes te kunnen maken wanneer je communiceert met verschillende doelgroepen. Dat is een belangrijke component van de beroepscompetenties van iedere hbo-professional.’

Waarom vinden studenten het schrijven van een reflectieverslag soms zo lastig?

‘Zeker eerstejaars hebben richting nodig in “wat wordt er van mij verwacht?”, terwijl de reflectie voor docenten een vanzelfsprekend onderdeel is van bijvoorbeeld een portfolio. Voor docenten en opleidingen is het advies om goed na te denken en af te stemmen: hoe en wanneer vragen we om reflectie? Hoe zorgen we dat we in een reflectieverslag terug kunnen zien dat studenten hebben nagedacht? Dat staat of valt met een goede instructie, want studenten gaan de opdracht uitvoeren hoe zij hem interpreteren. Een belangrijke tip voor studenten die daarmee samenhangt: durf te vragen naar de bedoeling van de opdracht, zowel qua inhoud als qua stijl en manier van presenteren.’

Wat voor stijl gebruik je in een reflectieverslag?

‘Studenten leren vaak zakelijk schrijven, academisch schrijven, professioneel schrijven, maar het reflectieverslag is juist heel persoonlijk. Dat contrasteert met het “objectieve taalgebruik” dat bij andere opdrachten wordt verwacht. Voor eerstejaars is de hele manier van praten, communiceren hier op het hbo nog nieuw, dus het is toch al lastig. Zonder duidelijke aanwijzingen kunnen ze doorslaan in geforceerd academisch taalgebruik of juist weer te losjes en informeel schrijven. En er zijn wel opleidingen die zeggen “we letten bij reflectieverslagen niet op taalfouten”, maar in de praktijk is het in de beoordeling heel moeilijk om inhoud en vorm los van elkaar te zien.’

Hoe kom je aan voldoende ‘inhoud’ voor je reflectie als je van nature niet zo’n schrijver bent?

‘Beschrijf om te beginnen niet alleen wat je gedaan hebt en meteen daarna wat je ervan hebt geleerd, maar relateer dat ook aan de aangeboden theorie in je opleiding. Hoe verhoudt jouw gedrag of product zich daarmee? En wat kun je uit de theorie halen bij de stappen die je denkt te moeten zetten? Daarnaast is het heel goed om concrete voorbeelden te beschrijven en te onderbouwen op wat voor manier dit concrete voorbeeld een illustratie is van jouw leerproces. Kopieer eventueel kleine stukjes uit een opgeleverd product.’

Is het niet nadelig om breed uit te meten wat je fout hebt gedaan?

‘Je stelt je kwetsbaar op, en reflectie kan ook pijnlijk zijn, maar je laat zien dat je je gedrag en je leerproces kritisch kunt analyseren en dat wil een docent zien. Het hoort erbij, een professional reflecteert ook op een lastige situatie of uitdaging, gaat na wat er gebeurd is en wat-ie goed of fout deed. Het hoort bij professioneel gedrag.’

Is schrijven de beste vorm van reflecteren?

‘Schrijftaken lenen zich er heel goed voor, omdat schrijven een sterke conceptualiserende functie heeft: al schrijvend ontstaan nieuwe ideeën en inzichten. Maar ik zie opleidingen ook andere vormen toepassen. Groepsgesprekken laten voeren en studenten van elkaar laten leren kan ook heel nuttig zijn, of een creatieve beeldende opdracht geven. Het hoeft niet altijd tekst te zijn.’

Tekst: Edith van Gameren
Illustratie: Demian Janssen

Volg ons op Instagram