Op het hbo moet je aan de bak in groepjes. Daar wordt niet iedereen blij van en daar is ook niet elke student van nature goed in. Maar het goede nieuws is dat het wel leerzaam is, en dat je er beter in kunt worden, volgens lerarenopleider Mariëlle Theunissen.

Theunissen, hoofddocent aan de lerarenopleiding besteedt veel aandacht aan het proces van samenwerken. ‘Onze studenten (van de lerarenopleiding, red.) moeten met hun leerlingen ook “samenwerkend leren” kunnen uitvoeren’, legt ze uit, ‘dus dan is het wel belangrijk dat ze het zelf ook kunnen’.

Zelfredzaamheid en samen-redzaamheid

Samenwerken wordt in het hbo belangrijk gevonden, en daar zijn redenen voor. ‘Allereerst een maatschappelijke reden: in de echte wereld, als je werkt, moet je ook veel samenwerken. En je collega’s heb je niet voor het uitkiezen, dus leiden we in het hbo op tot zelfredzaamheid maar ook tot samen-redzaamheid. Daar zit een groot voordeel aan: je leert dat je niet meteen alles zelf hoeft te kunnen maar ook een beroep kan doen op collega’s.’

Een tweede reden is onderwijskundig: ‘Je leert van elkaar. Je kunt elkaars kennis en talenten benutten en uitwisselen.’ Tot slot is er nog een ‘minder charmante’ reden, aldus Theunissen. Praktisch gezien is het groepsgewijs werken aan verslagen en andere producties erg prettig in het kader van de ‘nakijkdruk’.

Taak opknippen, de makkelijkste weg

Waar het vaak misgaat, is dat samenwerken aangeleerd moet worden. Docenten gaan ervanuit dat het min of meer vanzelf goed zal komen, maar dat is niet zo. ‘Op de basisschool wordt veel in groepjes samengewerkt maar op de middelbare school wordt dat er als het ware weer uitgeramd, om het wat ongenuanceerd te zeggen. Daar zetten we de klas weer in bus-opstelling en vinden we het al snel te onrustig.’

Tot op zekere hoogte komt het met het samenwerken in het hbo wel goed zonder ingrijpen van buitenaf, alleen wordt er dan niet zo veel geleerd. De makkelijkste weg voor een groepje is om de taak op te knippen in stukjes, de stukjes uit te zetten bij de verschillende groepsleden en in deadline-week alles aan elkaar te breien, soms zonder dat groepsleden echt kennis nemen van elkaars bijdrage.

Beter samenwerken begint bij docent

Dat kan beter, weet Theunissen, en dat begint bij de docent. ‘Als docent moet je de opdracht zo formuleren, dat studenten wederzijds van elkaar afhankelijk zijn. Maak de samenwerking zelf ook deel van de beoordeling, beoordeel bijvoorbeeld “initiatief nemen” of “afspraken nakomen”. Zijn sociale vaardigheden het doel, dan moet je ook daarop beoordelen.’

‘Als docent moet je de opdracht zo formuleren, dat studenten wederzijds van elkaar afhankelijk zijn.’

Ook het werken met bepaalde rollen en peer feedback – aan de hand van duidelijke criteria of formulieren – kan zorgen dat studenten zichzelf bewust verbeteren als samenwerker. ‘Je ziet ook weleens dat docenten in de beoordeling een 7 geven, maar de groep dan zelf bijvoorbeeld 28 punten over vier groepsleden laten verdelen.’

En, zegt Theunissen, overtuig studenten ervan dat samenwerken in eerste instantie misschien minder efficiënt is als alleen werken, maar dat het een leerzame ervaring is en dat de kwaliteit van het eindproduct er echt beter van kan worden.

Je leert het niet uit een boekje

Het is goed om momenten in te bouwen om het over de sociale aspecten van de samenwerking te hebben, om er tijd voor te nemen. ‘Ook bij de eindevaluatie kan dat weer terugkomen’, zegt Theunissen. ‘Laat studenten opschrijven – of tekenen, of een mindmap maken – van wat er goed ging en wat ze kunnen verbeteren. Bijvoorbeeld “de volgende keer ga ik beter mijn eigen grenzen aangeven”. Juist voor de ‘meelifters’ of de studenten die van nature niet het meest vaardig hierin zijn, kan het inzichten opleveren waar ze in hun stage of werk ook veel aan hebben.

Je kunt dit samenwerken eigenlijk niet ‘droog’ oefenen, of leren uit een zelfhulpboekje, denkt Theunissen. ‘Het is een kwestie van doen, en ook eens een keer struikelen.’ Docenten kunnen dit stap voor stap oefenen, en de kwaliteit van de samenwerking als leerdoel ook toetsen en beoordelen.

‘Het is een kwestie van doen, en ook eens een keer struikelen.’

Ook sturen in het vormen van groepjes kan meehelpen aan meer leerervaringen, door te voorkomen dat steeds hetzelfde groepje, steeds op dezelfde manier samenwerkt. ‘Je kunt zelf groepjes maken, bijvoorbeeld een mix van sterkere en zwakkere studenten, je kunt random groepjes maken of studenten zelf laten kiezen.’ Studenten vinden het vaak niet leuk om ‘ingedeeld te worden’, weet ook Theunissen. Dat leed kan een docent verzachten door bijvoorbeeld met een klein projectje te beginnen.

Goede ervaringen met de samenwerkingsmatrix

Er zijn ook hulpmiddelen om gericht te werken aan betere samenwerking. Theunissen deed bij een aantal groepen zelf een onderzoek met de samenwerkingsmatrix van de Universiteit van Utrecht. In die matrix zie je vier aspecten van samenwerken – de taak, de manier van werken, de werksfeer en de begeleiding –  en vier acties die je kunt ondernemen, namelijk overzicht creëren, communiceren, reflecteren en bijsturen.

Ze heeft goede ervaringen met het – gedoseerd – inzetten van deze tool, beschrijft ze in een artikel in het Tijdschrift voor Lerarenopleiders. ‘Die matrix helpt om het gesprek op gang te brengen. Wat vindt de groep belangrijk en interessant aan samenwerken? Lukt het om elkaar op dingen aan te spreken? Zo was er een groepje dat eigenlijk uit vrienden bestond en waarin de leden zeiden: “het is de schuld van de matrix dat we het erover hebben”. Ze wilden de vriendschap niet beschadigen. Maar uiteindelijk waren ze blij dat ze het besproken hadden.’

Tekst: Edith van Gameren
Illustratie: Demian Janssen

Profielen, het onafhankelijke nieuwsmedium van de Hogeschool Rotterdam, deelt wekelijks artikelen op Linkedin. Ben jij onze nieuwe connectie?