In december ging er een golf van opwinding én ontzetting door onderwijzend Nederland: Een chatbot met kunstmatige intelligentie genaamd ChatGPT blijkt ontstellend goede teksten te kunnen schrijven. ‘We kunnen wel inpakken met onze schrijfopdrachten’, was de teneur. Ook docenten van de HR zijn op hun hoede voor de nieuwe tool, blijkt in twee bijeenkomsten, maar ze zien vooral mogelijkheden.

In een mum van tijd stroomt de Teams-ruimte vol met zo’n vijftig deelnemers. In de Teams-omgeving hebben ze elkaar dan al weken bestookt met het ene na het andere artikel dat verschijnt over ChatGPT in het onderwijs, al snel gevolgd door een handige bronnenverzameling van SURF. De eerste bijeenkomst, vorige week dinsdag, is een brainstorm over ‘kansen en gevaren’  georganiseerd vanuit de taalvaardigheidshoek.

Fraudebestendig maken

Het uurtje virtuele brainstorm op Teams is een eerste poging om vat te krijgen op het fenomeen ChatGPT en dan met name wat het betekent voor het onderwijs op de HR. Tamar Israël, onder meer projectleider van de Werkplaats Taal en initiatiefnemer van de bijeenkomst, opent met een welkomstwoord dat ze door ChatGPT heeft laten schrijven. Er is niks mis mee, maar wel valt het nogal saai-formele toontje op. De computer klinkt er duidelijk in door.

Een van de hamvragen rond ChatGPT is natuurlijk: gaan we de computer ook herkennen in schrijfsels van studenten? Want als een student stukken van internet knipt en plakt wordt die fraude vrij zeker gedetecteerd, maar de teksten van ChatGPT zijn ‘oorspronkelijk’, en dus redelijk detectie-proof. Dat komt meteen prominent op het digitale whiteboard onder de kop ‘risico’s’: studenten moeten vaak hun ontwikkeling aantonen door geschreven producten en die manier van toetsen fraudebestendig maken wordt nu een hele klus.

Geen angstige sfeer

Vanwege de grote opkomst zijn de deelnemers in verschillende break out-rooms aan de slag gegaan met het whiteboard te vullen met dergelijke gevaren, maar ook vooral met kansen: kansen in de les, kansen in de toetsing, kansen in de voorbereiding.

‘Ik dacht eerst “Help!” toen ik over ChatGPT hoorde’

Het tekent de sfeer dat er niet alleen veel meer categorieën zijn onder kansen, maar dat die ook meteen veel beter gevuld raken. De stemming is hier niet angstig, en sommigen raken tijdens de brainstorm hun aanvankelijke ongerustheid kwijt. ‘Ik dacht eerst “Help!” toen ik over ChatGPT hoorde’, lacht Annette Noordzij van de mediatheek, ‘maar ik hoor hier een hoop mooie toepassingen’. Zo wil de mediatheek studenten graag verleiden beter naar bronnen te zoeken, ‘voorbij pagina 1 van Google’, en wellicht kan Chat GPT daar juist bij helpen.

‘Gaan we nog wel schrijfopdrachten geven?’

‘Geniaal én lastig voor docenten’, zegt Bianca Luijpen van O&O. Adriënne Wieldrager, onderwijsadviseur bij de Willem de Kooning staat er neutraal in. ‘Ik ben bezig met het ontwerpen van een nieuwe opleiding en dacht wel meteen: dit is iets om rekening mee te houden, bijvoorbeeld in het soort opdrachten dat je geeft en de momenten waarop je ze geeft, in de klas of thuis.’

Ook Klaartje Potma, die bij verpleegkunde aan de vooravond staat van een curriculumwijziging, ziet kansen en gevaren. ‘Gaan we nog wel schrijfopdrachten geven?’, vroeg ze zich in eerste instantie af. ‘Denk na over het beoogde leerresultaat’, zegt Marleen van Ballegooij van de opleiding medische hulpverlening. ‘Hoe behoud je de leerresultaten met deze tool?’ Het stelt ook taaleisen ter discussie, vindt taaldocent Christine Pleisner, ‘als je maar vijf taalfouten per pagina mag maken, kan een student ChatGPT inzetten en foutloos schrijven. Maar dan ontwikkelt de student zich niet.’

Spieken is van alle tijden

ChatGPT kan ook juist helpen bij schrijfopdrachten, denken de aanwezigen. Het kan een middel zijn om minder lang tegen een wit vel aan te hikken, een begin te maken. Je kunt ChatGPT iets laten schrijven en daarop zelf reflecteren. En studenten met grote taalproblemen of zonder taalhulp in hun omgeving, kunnen misschien meer gelijke kansen krijgen, dankzij AI. Conclusie van de groep: Het is er en gaat niet meer weg, en spieken is van alle tijden en dit is ‘gewoon’ een nieuwe tool daarvoor. Er wordt dan ook geen ‘verbod’ geopperd zoals bijvoorbeeld gebeurde bij de New York Public Schools. Dat lijkt een wanhopige poging om iets onvermijdelijks te stoppen.

Overigens wordt fraude natuurlijk altijd bestreden op de HR en zijn daar regels en methodes voor. Afgelopen maandag is er een eerste bijeenkomst geweest van een groepje experts die zich over het nieuwe fenomeen buigen. En ook de makers van ChatGPT denken over die kwestie na, zo willen een soort digitaal watermerk aan producten gaan toevoegen. Andere onderwijsinstellingen zijn hier ook mee bezig of hebben al statements hierover opgenomen; de Radboud Universiteit meldt op haar site dat de bot onder de ‘niet toegestane hulpmiddelen valt en: ‘Het gebruik van tekst of programmeercode die door ChatGPT is gegenereerd in een toets, zonder dit te vermelden, valt binnen de definitie van fraude of plagiaat zoals dat in de regeling fraude is vastgelegd.’

ChatGPT als docentenhulpje

In een tweede bijeenkomst, later die week georganiseerd vanuit het programma AI & ethiek, staat de tool zelf meer centraal. Ook hier een ‘uitverkochte zaal’ en nog eens zeventig online deelnemers. Programmamanager Pieter van Boheemen die al eerder een geruststellend stuk publiceerde op Science Guide relativeert: het is niet zo dat ineens een nieuwe jaartelling begint, als in ‘voor/na ChatGPT’. Hij wil inspireren en uitdagen, en vanuit die gedachte is de bijeenkomst opgezet.

‘Het gaat erom dat de mens doet waar-ie goed in is, en de computer ook.’

En inspirerend wordt het al snel als Jasper Schelling, docent bij cmd, laat zien hoe je ChatGPT voor jou als docent kan laten werken. ‘Het gaat erom dat de mens doet waar-ie goed in is, en de computer ook.’ Zo ging hij de taken van de docent langs – zoals toetsen maken, feedback geven, e-mails beantwoorden, les geven, lesplannen maken, corrigeren – en bedacht wat ChatGPT daarvan zou kunnen overnemen.

Hij besloot de chatbot te vragen een bachelormodule te ontwikkelen over datavisualisatie. Dat deed hij in stappen. Eerst vroeg hij om vijf leerdoelen te bedenken, en daar kwamen best goede leerdoelen uit. Vervolgens liet hij de doelen herformuleren op de leerniveaus van Bloom, liet hij ChatGPT de stof verdelen over acht weken, een lesplan volgens de leercyclus va Kolb maken, crteria bedenken voor de toets en rubrics formuleren inclusief observaties. In de zaal en online vallen er monden open: weliswaar zal hier niet 1-2-3 een perfect vak uit rollen, ChatGPT kan je wel degelijk op weg helpen, je eigen denken aanvullen en je een bult werk uit handen nemen. Kanttekening: als je weinig tot niets weet van didactiek of van de inhoud van je cursus, gaat ChatGPT niet voor je werken.

‘Denk vooral na over de kracht van het systeem’

Zijn collega Rob van der Willigen legt vervolgens uit aan welke standaardkenmerken je teksten van ChatGPT kunt herkennen, mocht je willen speuren naar fraude in studentenwerk. Zo beantwoordt de chatbot een ja/nee-vraag altijd met ‘ja/nee’ gevolgd door een herhaling van de vraag. Maar, zegt hij, ‘Denk vooral na over de kracht van het systeem.’ Hij wijst op de hulp die niet-zo-talige mensen van ChatGPT kunnen krijgen in ons onderwijs dat nog altijd erg talig is ingesteld. Die mensen raken misschien hun achterstand kwijt. Een andere kracht is het kunnen doorzoeken van data die nu misschien ongebruikt blijft. Voor zware problemen, denk aan klimaatverandering of slopende ziektes, kan dit ons verder helpen richting oplossingen. Op een webpagina deelt Van der Willigen inzichten over ChatGPT in het onderwijs.

Naast alle verbazingwekkende prestaties gaat er overigens ook veel mis met ChatGPT. Zo zijn de bronnen die de chatbot oplepelt vaak niet bestaand, pleegt de service zelf ook plagiaat (waarmee studenten die ChatGPT gebruiken alsnog tegen de lamp kunnen lopen) en zitten de stukken regelmatig vol met feitelijke onjuistheden. Menselijke oplettendheid blijft geboden.

Tekst: Edith van Gameren
Illustratie: Demian Janssen

Volg ons op Instagram