In 2022 hebben beduidend meer medewerkers en studenten bij de vertrouwenspersonen melding gemaakt van ongewenst gedrag. De toename van meldingen over pesten en intimidatie door leidinggevenden noemen de vertrouwenspersonen ‘zorgwekkend’. ‘Op plekken die er door de jaren heen uitspringen qua meldingen, is er vaak sprake van een minder mensgerichte managementstijl’.

Bij studenten steeg het aantal meldingen vergeleken met 2021 van 75 naar 111 (op een totaal van zo’n 40.000 studenten), bij de medewerkers van 90 naar 147 (de telt ruim 4000 medewerkers), blijkt uit het recent bekend geworden jaarverslag van het Platform Vertrouwenspersonen (PV).

Intimidatie en pesten door leidinggevenden en collega’s

Vooral het aantal meldingen van medewerkers over het ervaren van pesten of intimidatie door collega’s of leidinggevenden steeg in 2019 al fors, schrijven de vertrouwenspersonen. ‘In 2022 vallen vier plekken op met relatief veel meldingen (10 of meer): HRBS, RAC, IGO en de Diensten en Kenniscentra. Hierbij valt op dat bij IGO de grootste stijging ten opzichte van vorig jaar is te zien (verdrievoudigd).’ Het gaat om een stijging van 7 naar 22 meldingen. Bij HRBS ging het aantal meldingen van 10 naar 21, bij de diensten van 10 naar 29 en bij de Kenniscentra/Centers of expertise van 3 naar 13.

Bij de stijging van het aantal meldingen wordt in het jaarverslag een verband gelegd met de landelijke aandacht in 2022 voor vormen van ongewenst en grensoverschrijdend gedrag, denk aan het bekend worden van dergelijk gedrag bij The Voice of Holland en bij De Wereld Draait Door. ‘Hierdoor heeft de functie van vertrouwenspersoon landelijk meer aandacht gekregen, dit is ook merkbaar geweest binnen Hogeschool Rotterdam’, staat er in het jaarverslag.
De stijging van het aantal meldingen in 2022 is een landelijke tendens, bleek begin dit jaar uit een peiling van de Landelijke Vereniging van Vertrouwenspersonen.

Pesten/intimidatie blijft op de HR verreweg de meest voorkomende vorm van ongewenst gedrag bij medewerkersmeldingen. Medewerkers voelen zich niet goed behandeld vooral door leidinggevenden en in iets mindere mate door collega’s, staat in het jaarverslag.

Geen zichtbare verandering

De vertrouwenspersonen zien naast de forse toename van het aantal meldingen van ongewenst gedrag ook dat het soort meldingen ‘repeterend’ lijkt te zijn. ‘Er is nog geen zichtbare verandering ondanks de aandacht die eraan besteed wordt in de organisatie en ondanks de terugkoppeling die er vanuit het Platform Vertrouwenspersonen gegeven wordt’, schrijven de vertrouwenspersonen.

In het jaarverslag worden enkele voorbeelden uit de praktijk gegeven van ongewenst gedrag: leidinggevenden die in hun omgang met medewerkers ongepaste en/of intimiderende taal gebruiken, medewerkers ongelijk behandelen of niet goed communiceren over hun besluiten. Denk aan plotselinge veranderingen in het takenpakket of het niet verlengen van contracten. Medewerkers missen overleg en voelen zich niet gehoord.

‘Roddelcultuur’

De vertrouwenspersonen benoemen ook het bestaan van een ‘roddelcultuur’ onder collega’s waar soms ook de leidinggevende aan meedoet. Daarnaast zijn er collega’s of leidinggevenden die pesten, stoken, dreigen of buitensluiten. Ongewenste seksuele aandacht wordt ook genoemd.

Vorig jaar zijn er enkele vertrouwenspersonen aangesteld die zich specifiek met racisme en discriminatie bezighouden. Dit heeft volgens het jaarverslag geleid ‘tot meerdere meldingen in deze categorie, hetgeen zou kunnen betekenen dat dit drempelverlagend heeft gewerkt. Echter, alle meldingen zijn procentueel flink gestegen, waar ook een deel van deze stijging aan toe te schrijven is.’

De vertrouwenspersonen hebben zich, schrijven ze in hun jaarverslag, ‘flink ingezet om het stijgende aantal meldingen op korte termijn in behandeling te nemen, hetgeen gelukt is. Geregeld valt ook op dat de intensiteit van de meldingen toeneemt, waardoor soms heftige situaties ontstaan die meer aandacht en tijd vragen.’

‘Continu bespreekbaar maken’

Het Platform Vertrouwenspersonen vraagt in haar jaarverslag aan het college van bestuur (cvb) om bij de directies van instituten en diensten van de HR aan te dringen op het continu bespreekbaar maken van ongewenst gedrag. Het jaarverslag: ‘Waarbij het bespreken van gewenst gedrag, en ook als de hogeschool dit middels congruent gedrag laat zien, belangrijk is. De omgang met elkaar in een veilige tolerante sfeer lijkt moeilijker te zijn, hetgeen congruent is met de maatschappelijke ontwikkelingen.’

Het college van bestuur van de HR reageert positief op de aanbeveling om er bij directeuren op aan te dringen ongewenst gedrag continu bespreekbaar te maken, te beginnen in juli in het zogenoemde ‘breed management beraad’ dat dan gaat over sociale veiligheid op de HR. In dat beraad zal het niet alleen over het jaarverslag van de vertrouwenspersonen gaan maar ook over de uitkomsten van zowel het werkbelevingsonderzoek als de veiligheidsenquête.

In haar bestuurlijke reactie zegt het cvb dat ze zich verantwoordelijk voelt om ‘een veilige hogeschool te creëren, zodat de kans op ongewenst gedrag minimaal is en studenten en medewerkers zich veilig voelen om melding te doen van ongewenst gedrag, als dit toch plaatsvindt’.

‘Meer aandacht voor intermenselijke vaardigheden’

De vertrouwenspersonen adviseren de HR in het jaarverslag dat bij onder andere contractbesprekingen er meer aandacht moet zijn voor ‘intermenselijke vaardigheden’: ‘Zij vormen de basis voor goede omgangsvormen. Het is bekend dat in de hectiek van het onderwijs van alledag, werkoverleg of reflectie op handelen erbij in kunnen schieten. Als er ook nog veel focus is op rendementscijfers kan het intermenselijk aspect in de verdrukking raken.’

Leidinggevenden moeten het goede voorbeeld geven, benadrukken de vertrouwenspersonen. ‘En signalen herkennen, in staat zijn adequaat te interveniëren in concrete situaties en het thema bespreekbaar maken in werkoverleg en functioneringsgesprekken. De vaardigheden die hierbij horen, dienen bij alle leidinggevenden getraind te blijven. Vanzelfsprekend moet het kader van normen en waarden helder zijn. Belangrijk is ook dat nieuwe managers goed begeleid worden. Gelijke behandeling, passend taalgebruik (geweldloze communicatie), transparantie, inclusie en een professionele houding van de leidinggevenden, verdienen de aandacht’, staat er in het jaarverslag.

De vertrouwenspersonen zien graag dat ieders bijdrage ‘op het gebied van een prettig, professioneel en veilig werkklimaat’ een terugkerend item is in de gesprekscyclus. ‘Concreet zou de volgende vraag kunnen worden opgenomen: “Wat is jouw bijdrage aan een prettig en veilig werk- en leerklimaat op de Hogeschool Rotterdam?” Dit maakt ons inziens onderdeel uit van kwaliteitsborging.’

Sociale veiligheid en personeelsbeleid

Het college van bestuur is het met de vertrouwenspersonen eens dat het ‘goed bespreken en omgaan met ongewenst gedrag’ van managers maar ook van andere medewerkers ‘speciale vaardigheden vraagt’. Aan de directeur van de dienst onderwijs & ontwikkeling heeft het cvb daarom gevraagd na te denken over hoe sociale veiligheid nog meer deel kan uitmaken van het personeelsbeleid. Het onderwerp is inmiddels opgenomen in de gesprekscyclus. Ook beveelt het bestuur leidinggevenden op de hogeschool aan om het PV in te zetten bij advisering en voorlichting over het omgaan met ongewenst gedrag.

Begin 2022 besloot het cvb om ‘een ronde door de HR te gaan maken en hierover in gesprek te gaan op alle niveaus’. In het verlengde daarvan houden de vertrouwenspersonen in hun jaarverslag nu een pleidooi ‘om te leren van casussen’. Aan het bestuur wordt gevraagd of en hoe bepaalde casussen in een bredere context met relevante partijen besproken kunnen worden. Met als doel hiervan te leren.’

Het college zegt het bespreken van casussen belangrijk te vinden. ‘Het biedt een kans om in gesprek te gaan met de verschillende betrokkenen hoe signalen over ongewenst gedrag opgepakt kunnen worden in de organisatie en hoe het goede gesprek over sociale veiligheid gevoerd kan worden’.

Actielijst op agenda college van bestuur

Ook meldt het cvb, geeft ze aan, bij alle beleidsstukken en initiatieven die over sociale veiligheid gaan bekijken of de aangekondigde acties daadwerkelijk uitgevoerd zijn. Er komt onder andere een actielijst die een terugkerend onderwerp wordt op de agenda van het college.

Het cvb benadrukt overigens dat bij constatering van ongewenst gedrag door het bestuur wordt geïntervenieerd, en dat het niet blijft bij ‘aandacht vragen voor’. ‘In voorkomende gevallen acteren wij ook.’

Tekst: Jos van Nierop
Illustratie: Demian Janssen