Onbemand varen met de nieuwste apparatuur, voorstuwingstechnieken op waterstof en batterijen en data verzamelen om de scheepvaart nog duurzamer te maken. Op het nieuwe opleidingsschip MS Ab Initio, dat dit studiejaar in gebruik is genomen, kan het allemaal. Een bijzondere samenwerking tussen het Scheepvaart en Transportcollege en Hogeschool Rotterdam. Profielen stapte aan boord. 

Het is 10 uur ’s ochtends en de lucht is gevuld met dreigende wolken waar de zon af en toe fel doorheen prikt en op het water schijnt. ‘Welkom in de controleruimte’, zegt Peter Verheijen, regisseur Smart Logistics & Maritime Innovation bij CoE (Centre of Expertise) HRTech en een van de initiatiefnemers van de Ab Initio. Het indrukwekkende schip vaart een groot deel van de tijd rond in het Rotterdam-Rijnmondgebied maar kan ook via de Rijn richting Duitsland. Tussendoor, zoals vandaag, meert het regelmatig aan bij het STC aan de St. Jobskade.

Studenten konden meedenken

De realisatie van Ab Initio, dat twee oude opleidingsschepen vervangt, heeft ruim vier jaar in beslag genomen. Van het begin af aan was Verheijen betrokken. ‘Een jaar geleden is het casco in Servië gebouwd’, vertelt hij. ‘Eigenlijk nog midden in coronatijd. De bedoeling was dat daar ook studenten bij aanwezig zouden zijn, om ervan te leren. Dat was natuurlijk ook razend interessant geweest. Maar we mochten niet reizen dus dat ging helaas niet door. Gelukkig zijn studenten, docenten en algemene medewerkers wel betrokken geweest bij het ontwerpproces. We hebben een aantal sessies gehad om het programma van eisen neer te zetten. Zowel hbo- en mbo-studenten als vmbo’ers konden daar over meedenken.’

Onbemand varen

Aan boord zijn ook HR-studenten Jesse Bakker en Daan Verbiest. Jesse studeert technische bedrijfskunde en doet de minor intelligent shipping aan het Rotterdam Mainport Institute. ‘Als enige niet-maritiem officier’, vertelt hij erbij. ‘Ik ben dus een relatieve buitenstaander maar dat maakt het voor mij juist interessant. Vooral het multidisciplinaire werken spreekt me erg aan. Ik heb wel heel veel affiniteit met water. Het lijkt me heel gaaf om projectleider in de maritieme sector te worden, bij een jachtbouwer bijvoorbeeld.’

In de minor heeft hij onderzoek gedaan naar hoe schepen onbemand kunnen varen. ‘Dan bestuur je het schip vanaf de wal zonder kapitein aan boord. Wij onderzochten wat dat betekent voor zaken als afstand, snelheid en dergelijke. De aanname is dat dat via een scherm lastig in te schatten is. Uit ons onderzoek blijkt dat dat eigenlijk best goed te doen is. We kwamen erachter dat een afstand boven de 25 meter vaak kleiner wordt ingeschat dan dat die daadwerkelijk is en onder de 25 meter juist groter.’

Daan Verbiest is maritiem officier machinekamer en doet de HR opleiding voor scheepswerktuigkundige. Ook hij volgt de minor intelligent shipping. ‘Geweldig natuurlijk om hier aan boord te zijn’, zegt hij enthousiast. ‘Toen ik aan de opleiding begon wilde ik stuurman worden maar uiteindelijk vind ik scheepswerktuigkundige toch interessanter. In mijn projectgroep Remote Assistance, richten wij ons op augmented reality. Met zo’n bril dus, waarmee een expert vanaf de wal meekijkt en allemaal opdrachten krijgt. Dé toekomst, want in de scheepvaart is steeds meer automatisering. Je zit steeds minder op het schip zelf en er gebeurt steeds meer vanaf de wal. Dat is ook wel een voorwaarde, met al dat personeelstekort.’

‘Mooie interactie tussen mbo en hbo’

‘Geweldig toch?’, zegt Verheijen trots. Ab Initio is niet alleen bedoeld voor hbo-studenten maar ook als trainingsschip voor vmbo’ers en mbo’ers die gaan varen. ‘Ze gebruiken het schip om manoeuvres te leren, om te navigeren en de nieuwste technieken daarachter onder de knie te krijgen’, legt Verheijen uit. ‘Die cross-over is natuurlijk helemaal geweldig. De mbo-studenten varen het schip en de hbo-studenten verzamelen en interpreteren de data vaak met organisaties van de geleverde apparatuur die hierin ook geïnteresseerd zijn. Zo ontstaat mooie interactie tussen mbo en hbo.’

Vanaf volgend jaar komen er ook studenten van de TU Delft bij. Ook vmbo-leerlingen doen mee en er is ook al samengewerkt met het Hout- en Meubileringscollege. ‘Het schip is daarnaast ook een hotelschip. Studenten overnachten hier aan boord in hutten en er is een keuken en een eetzaal aanwezig, een socio-technisch systeem. Het zou natuurlijk geweldig zijn als vmbo-leerlingen daar een rol in gaan vervullen.’

Emissieloze zone

‘Ab Initio is daar dé plek voor’, zegt Verheijen. ‘Het schip is uitgerust met de allernieuwste apparatuur en voortstuwingstechnieken op waterstof en batterijen. Interessant dus voor Hogeschoolstudenten en docenten voor het doen van onderzoek.’

Aan boord bevindt zich een datalab waardoor het schip een varend experimenteer fieldlab is geworden. ‘Alle data komt hier in de controleruimte binnen in een cloudomgeving en dan kunnen studenten ermee aan de slag. Bijvoorbeeld met het maken van scenario’s voor het gebruik van verschillende brandstoftypen bij lage waterstanden. Want hoe lager het water, hoe minder water onder de kiel van het schip, hoe meer weerstand je creëert en hoe meer brandstof je nodig hebt. Dat is wat de toekomst gaat brengen. Hoe kunnen we ons daarop voorbereiden? Wat betekent dat voor de scheepsbouw en voor de reisvoorbereiding en hoe zorg je voor zo min mogelijk emissie? En als je langs een emissieloze zone vaart, hoe zorg je dat de accu’s die periode kunnen overbruggen?’

Hoewel er op dit moment nog beperkte wetgeving rond waterstof als brandstof is, is men er op het schip al mee bezig. ‘Hoe meten we emissie-uitstoot? En als daar een tax aan verbonden is, hoe reken je die dan uit? Het schip is daar helemaal op uitgerust en kan alles. Helemaal toegespitst op de eisen van de toekomst dus. Ik durf te stellen dat Ab Initio het meest duurzame schip van Europa is. En dát voor een onderwijsinstelling. Daar zijn we natuurlijk heel erg trots op.’

Oplossen van de klimaatproblemen

Kortom, de Ab Initio is een geweldig aanwinst en een supermooie kans om de maritieme tak én het onderwijs eromheen in de picture te zetten. ‘Maar ook om mee te denken over en concreet een bijdrage te leveren aan het oplossen van de klimaatproblemen en de uitdagingen die de toekomst voor ons in petto heeft’, zegt Verheijen.

‘Als opleidingsinstellingen kunnen wij zo’n schip uiteraard niet alleen bekostigen. Voor het realiseren van de Ab Initio hebben wij daarom een beroep gedaan op sponsoren. Gelukkig zagen die het belang ook in en inmiddels worden wij gesteund door bedrijven uit de maritieme sector en ook door de gemeente Rotterdam. Daar zijn we uiteraard heel erg blij mee.’

Tekst en foto’s: Sanne van der Most

Volg ons op Instagram