Docent en trainer Erfan Pourmohammadi heeft een heel eenvoudige kijk op inclusiviteit: inclusiviteit is liefde. En bij liefde kijk je naar individuen en hun talenten, de docent ziet de hele student. Wie kan daar nou tegen zijn?

Je hebt wel eens docenten (vooral op andere hogescholen natuurlijk) die vol passie voor de klas een powerpoint staan te presenteren zonder dat ze in de gaten hebben dat hun studenten allang zijn afgedwaald. Deze docenten staan letterlijk vlakbij, maar verkeren tegelijkertijd in een andere wereld. Er is geen contact.

Docent en trainer Erfan Pourmohammadi, die in Iran is opgeleid tot werktuigbouwkundige en in Nederland tot sociaal werker en daarna tot socioloog en begeleidingskundige, komt op basis van de Oosterse filosofie tot deze conclusie: docenten moeten contact maken met studenten en met elkaar. Echt contact. Nu is het belang van contact voor goed onderwijs al vaak door allerlei slimme mensen te berde gebracht. Onze voormalige huispedagoog Joop Berding schreef er aan de hand van een aantal Westerse filosofen een mooi boek over, Ik ben ook een mens. Hij komt tot dezelfde conclusie.

‘Ooit waren vooroordelen nodig voor ons overleven: voor het groepsgevoel en voor het in stand houden van de levenswijze van de stam’

Dat Oost en West dit inzicht delen is geen verrassing. Want worden mensen in het Oosten niet met dezelfde hersens geboren als hier? Termen als Oosters en Westers zijn typisch van die woorden die handig zijn voor een snel oordeel. Maar soms gaan dit soort classificaties een eigen leven leiden. Het kunnen een soort ‘waarheden’ worden – dogmatische als je pech hebt. ‘Ooit waren vooroordelen nodig voor ons overleven: voor het groepsgevoel en voor het in stand houden van de levenswijze van de stam. Eén verkeerd sociaal oordeel kon je einde zijn. Maar zo gevaarlijk als toen is het leven niet meer’, aldus Pourmohammadi.

‘Toch stellen we nog steeds razendsnel en vrijwel automatisch vast wie er binnen en buiten onze groep horen. In onze huidige diverse samenleving zijn die snelle vooroordelen eerder een hindernis. Ze werken tegen ons in onze sociale contacten, omdat we gemakkelijk mensen buitensluiten die er bijvoorbeeld een levensstijl op na houden die ons niet bevalt.’

‘Ik erger me aan mensen die zeggen dat ze zich ergeren aan diversiteit en inclusiviteit. Kun je je voorstellen dat iemand dat zegt over liefde?’

Docenten moeten weliswaar contact maken met studenten, maar als hun vooroordelen dat contact in de weg staan, moet je het hebben over inclusiviteit. De missie van Pourmohammadi is deze: de volledige Hogeschool Rotterdam, waar hij al zijn hele werkzame leven actief is, ervan overtuigen dat een inclusieve houding een voorwaarde is voor goed onderwijs. Dat het geen gezeik is en ook niet hip of trendy. Noch vooruitstrevend. Van alles is het vooral bittere noodzaak. En liefde. Die is niet altijd wederzijds.

‘Ik erger me aan mensen die zeggen dat ze zich ergeren aan diversiteit en inclusiviteit. Kun je je voorstellen dat iemand dat zegt over liefde? Zo van: de mensen hebben tegenwoordig een irritante obsessie met liefde en betrokkenheid? Iedereen kan zien dat dat nergens op slaat. Maar dat is wel wat inclusiviteit is. Het is er zelfs precies gelijk aan. Inclusiviteit is liefde, voor jezelf en voor je omgeving. Hoe kan dat je nou irriteren?’

Laten we beginnen met een mop

Maar het mag niet te zweverig worden. Laten we daarom beginnen met een mop. Twee broers komen bij de imam. Vraagt de één: ‘Weleerwaarde heer, mag ik tijdens het bidden misschien af en toe een sigaretje opsteken?’ ‘Nee, natuurlijk niet’, zegt de imam, ‘dat kan echt niet.’ De ander neemt zijn broer apart en zegt: laat mij het maar vragen. Hij zegt tegen de imam: ‘Goh, zou ik tijdens het roken misschien af en toe mogen bidden?’

Wat hij hiermee wil zeggen? ‘Ik wil het perspectief op inclusiviteit veranderen. Inclusiviteit als liefde levert geen irritatie op. Zonder dat het zweverig wordt, want dit is geen sekte maar een onderwijsinstelling. We hoeven onze studenten niet te pamperen of op hun wenken te bedienen. Ze moeten dingen doen die onplezierig zijn. Daar ga ik niet aan voorbij. Maar als we hun eigen motivatie aanspreken, dan zul je zien dat ze de wil en de kracht hebben om zelf door de zure appel heen te bijten. Dan gaan ze presteren.’

De hele student zien

Dit is de kern, waar hij steeds weer op terugkomt. Een inclusieve houding betekent dat docenten de hele student zien, in al zijn facetten, en dat ze de talenten herkennen en aanspreken in alle studenten. ‘Inclusie is niet hetzelfde als zeggen: “Ik heb niets tegen Turken of Marokkanen of zwart of wit”. Inclusie betekent dat je actief op zoek moet gaan naar de talenten van een student. En daarvoor moet je voorbij je eigen imperfecties en die van een student kunnen kijken. Ik weet hoe het is om vooral aangesproken te worden op mijn imperfecties. Zodra ik mijn mond opendoe hoort iedereen mijn accent. Maar we hebben allemaal imperfecties. Dat is onze diversiteit.

Als mensen je altijd benaderen vanuit oppervlakkige imperfecties, bijvoorbeeld als “de buitenlander” en je nooit aanspreken op je talent, dan mis je een diepe ervaring van erkenning. Daarom vraagt inclusiviteit om een actieve houding, waarbij docenten moeite doen om hun vooroordelen te controleren en contact te maken. Zodat ze de echte talenten van studenten kunnen zien.’

‘Ik weet hoe het is om vooral aangesproken te worden op mijn imperfecties. Zodra ik mijn mond opendoe hoort iedereen mijn accent. Maar we hebben allemaal imperfecties’

Erfan Pourmohammadi is geboren in Iran. Opgegroeid in een vooraanstaande familie en met een wiskundeknobbel, stond hem een opleiding aan een goede technische universiteit en een prima carrière te wachten. Maar na een paar jaar studeren was er ook twijfel. Zijn opa adviseerde hem om een reis te maken. Hij trok naar Pakistan en India en echt teruggekeerd naar Iran is hij nooit. Toen hij 25 was emigreerde hij naar Nederland. Hier, aan een voorloper van de Hogeschool Rotterdam, ging hij sociaal-pedagogische hulpverlening studeren.

Als hij terugdenkt aan zijn tijd in Iran, ziet hij zichzelf weer in de tuin van zijn opa zitten. Naast opa, om precies te zijn, want als oudste zoon van de oudste zoon had hij privileges: hij mocht meepraten over grotemensenzaken, discussiëren over politiek en geloof. Na de Iraanse revolutie, rond zijn tiende, werden steeds meer politieke en religieuze groepen door het nieuwe islamitische bewind naar de marges geduwd of verboden.

‘Eén vraag kwam steeds terug: hoe kunnen mensen met zulke verschillende ideeën samen één land vormen?’

‘Eigenlijk hadden we toen al discussies over inclusiviteit’, zegt Pourmohammadi. ‘Mijn opa was een gematigd moslim die zelf uit een dorp kwam dat bekend stond om zijn atheïsme en marxisme. Na het vrijdaggebed nodigde hij mensen uit met allerlei politieke- en geloofsvoorkeuren. Die zaten dan in de tuin te discussiëren. Eén vraag kwam steeds terug: hoe kunnen mensen met zulke verschillende ideeën samen één land vormen?’

Docenten hebben nog huiswerk

Op deze hogeschool zijn docenten behoorlijk verdeeld over de vraag hoeveel we aan inclusiviteit moeten doen. Voor de één is het nu al te veel, voor de ander nog veel te weinig. Hoe houd je die groepen bij elkaar? Pourmohammadi: ‘Kun je te veel aan liefde doen? Misschien bestaan er opleidingen waar echt alles in orde is en waar het nooit voorkomt dat collega’s of studenten niet zo lekker in hun vel zitten. Maar het kan ook zijn dat jij het wel goed geregeld hebt, maar dat de persoon naast je dreigt uit te vallen. Voor die ander zou het veel uitmaken als je hem of haar ziet en erkent. Docenten die denken dat we nu al te veel aan inclusiviteit doen hebben misschien zelf te veel privileges gehad. Misschien hebben ze nooit ervaren wat het betekent om niet gezien of gehoord of erkend te worden? Deze docenten hebben in ieder geval nog steeds huiswerk te doen.’

‘Docenten die denken dat we nu al te veel aan inclusiviteit doen hebben misschien zelf te veel privileges gehad. Misschien hebben ze nooit ervaren wat het betekent om niet gezien of gehoord of erkend te worden?’

Sinds een paar jaar traint Pourmohammadi medewerkers, docenten en studenten over inclusiviteit. Vorig jaar nam hij ook het college van bestuur en directeuren een dag onder handen. ‘Het heeft me weer bewust gemaakt hoe subtiel en diep verankerd sommige vooroordelen kunnen zijn’, zegt voorzitter van het college van bestuur, Ron Bormans, daarover. Dat bewustzijn is ook diep verankerd bij andere deelnemers.

‘Vooroordelen hebben ook te maken met angst’, zegt docent en onderwijsadviseur Marissa Driessen-de Blom, die afgelopen jaar de training volgde. ‘Kun je jezelf openstellen naar anderen als mens en niet als “docent” of “adviseur”? Als je echt contact wilt maken, moet je die kaders loslaten.’ Haar collega Irene van der Meij vertelt over eenzelfde ervaring, die bovendien direct toepasbaar is in haar onderwijs. ‘We zouden vaker de tijd moeten nemen om echt kennis te maken met elkaar, zelfs met collega’s die je al kent. Dit gaat uiteindelijk gewoon over goed samenwerken en goed onderwijs.’

De kaders loslaten, vooroordelen parkeren, de context wegdenken… hoe doe je dat? Pourmohammadi: ‘Het begint met het besef dat je onbewust categoriseert, maar daar bewust mee moet leren omgaan. En dat je je vooroordelen niet altijd serieus hoeft te nemen. Soms moet je mensen ondanks je eerste indruk een kans geven. Maar om dat te bereiken, moet je kritisch naar jezelf kunnen kijken en je kwetsbaar op kunnen stellen. En dat vereist een bepaalde mate van zelfverzekerdheid en eigenwaarde. Dan hoeven we namelijk kritiek niet uit de weg te gaan en kunnen we meningen opzoeken waar we het niet al mee eens waren.’

Het hoeft niet perfect

Dat klinkt misschien als een hoop werk en dat is het ook, beaamt hij. ‘Maar het is noodzakelijk werk en ook plezierig werk. Gaandeweg krijg je er steeds meer energie van. Je zult zien dat je zelf verandert en dat daardoor mensen om je heen je anders benaderen. En het hoeft niet perfect. Dat zal het nooit worden. Het begint ermee dat je oog leert hebben voor je studenten.

‘Tijdens een training waar ook studenten bij waren, hadden we een gesprek over de vraag wat inclusiviteit is. Ik vroeg toen aan de studenten: “Welke docent is je altijd bijgebleven?” De ene student vertelde dat hij ziek was geweest en eenmaal terug op school bij de koffieautomaat stond, waar een docent hem bij zijn naam aansprak en vroeg hoe het nu met hem ging. Dat die docent hem persoonlijke herkende, had veel indruk op hem gemaakt. Een andere student vertelde hoe een leraar biologie in de les, als het moeilijk werd, altijd veel grapjes maakte waardoor uiteindelijk iedereen dubbel lag van het lachen. Daardoor gingen leerlingen juist hun best doen. Als je dat weet, dan wil je als docent voortaan toch zo min mogelijk tijd besteden aan kleurige powerpoints?’

Dit verhaal komt uit de Profielen Magazine special over diversiteit en inclusie op de Hogeschool Rotterdam. Het magazine ligt nu in de bakken op alle HR-locaties en is digitaal te bekijken

Tekst: Olmo Linthorst
Fotografie: Darice de Cuba

Volg ons op Instagram