Kijk iets verder dan je neus lang is, zeggen critici uit het hoger onderwijs en onderzoek tegen het kabinet. De nieuwe rijksbegroting schaadt volgens hen de toekomst van Nederland.

Nu het kabinet-Schoof zijn begroting voor 2025 heeft ingediend, wordt steeds meer duidelijk wat de bezuinigingen gaan inhouden. De reacties van studenten, onderwijsinstellingen, onderzoekers én werkgevers zijn niet mals, al proberen sommigen ook lichtpuntjes te zien.

Studenten: ‘Studeren minder toegankelijk’

Vooral de langstudeerboete wekt de woede van studenten. Wie meer dan een jaar uitloopt, gaat drieduizend euro extra collegegeld betalen. Dat moet ruim 280 miljoen euro per jaar opleveren.

Studeren wordt minder toegankelijk, reageert het Interstedelijk Studenten Overleg. Sommige jongeren zullen niet meer aan een opleiding durven beginnen. Ook de Landelijke Studentenvakbond vindt het plan onbegrijpelijk: ‘Je schiet jezelf als kabinet keihard in je eigen voeten, want concreet betekent dat minder handen in de zorg, in de techniek en voor de klas.’

Er is meer waar ze van balen. De compensatie voor pechstudenten vinden ze te laag en er zijn meer dingen die het leven duur maken. Het ISO noemt onder meer het stijgende collegegeld, de ontoereikende basisbeurs, duurdere studieboeken en de rente op studieschulden.

Universiteiten: ‘Schokeffect nog groter’

De bezuinigingen op universiteiten blijken nog ingrijpender dan aangekondigd in het hoofdlijnenakkoord van de vier regeringspartijen, staat in een reactie van de universiteiten. Koepelvereniging UNL is vooral gepikeerd dat ze volgend jaar al ingaan.

In het hoofdlijnenakkoord stond een bezuiniging op de landelijke samenwerking van universiteiten (sectorplannen). Daar kwam felle kritiek op. Het kabinet heeft hiernaar geluisterd en bezuinigt nu op onderzoeksbeurzen die de universiteiten zelf mochten verdelen (starters- en stimuleringsbeurzen). Maar die bezuiniging begint al in 2025, bleek op Prinsjesdag.

‘Het schokeffect voor universiteiten wordt hiermee nog groter’, aldus UNL. ‘Het kabinet haalt onderzoeksgeld weg dat al is toegekend aan jonge onderzoekers en brengt daarmee universiteiten direct in de problemen.’

Hbo: ‘langstudeerboete ontmoedigt studenten’

Voor de hogescholen valt de schade mee, maar ze maken zich wel grote zorgen over de langstudeerboete. Alleen al de aankondiging richt schade aan, staat in een reactie. ‘De langstudeerboete ontmoedigt jongeren om aan een studie te beginnen. Vooral in het hbo is dit effect sterker, omdat daar veel studenten studeren die als eersten uit hun familie hoger onderwijs volgen of uit gezinnen komen met een lager inkomen.’

Het praktijkgerichte onderzoek blijft in de Rijksbegroting overeind en dat noemt de Vereniging Hogescholen ‘een positief signaal’. Tegelijkertijd wenst het hbo ‘meer ambitie’ op het gebied van omscholing en bijscholing van werkenden. Verder snappen de hogescholen niet waarom de wet Internationalisering in Balans ook voor hogescholen gaat gelden. In het hbo zijn geen problemen met internationalisering, is de boodschap.

Werkgevers: ‘Risico voor lange termijn’

Werkgeversvereniging VNO-NCW plaatst ook kanttekeningen. ‘Een kabinet dat structureel 1 miljard euro op (hoger) onderwijs, onderzoek en innovatie bezuinigt, neemt een groot risico voor de economie op de lange termijn’, staat in een reactie. ‘Nu leveren die bezuinigingen wel financiële ruimte op, maar in de toekomst kosten ze ons welvaart.’

Onderzoeksfinancier NWO: ‘Slecht nieuws’

Wetenschappers met goede plannen kunnen bij NWO aankloppen, een organisatie die jaarlijks meer dan een miljard euro verdeelt. NWO reageert welwillender dan de rest van de wetenschappelijke wereld, maar kan de zorgen niet verhullen.

‘We begrijpen dat er bezuinigd moet worden en zien een minister van OCW die zijn best heeft gedaan naar het veld te luisteren’, klinkt het mild. ‘NWO is opgelucht dat de sectorplannen zijn behouden. Dat is goed nieuws voor de ongeveer 1.200 recentelijk aangestelde onderzoekers aan universiteiten en umc’s, die hun baan dreigden te verliezen door de bezuinigingen.’

Maar de totale bezuinigingen blijven zorgwekkend, vindt NWO. ‘Uiteindelijk zal dit leiden tot minder kennis, minder innovaties en minder opgeloste problemen. Terwijl we dit als land zo hard nodig hebben.’ De bezuinigingen zijn ‘slecht nieuws voor onze economie, onze strategische autonomie én onze brede maatschappelijke welvaart’. 

Planbureaus: ‘Ten koste van toekomstige welvaart’

Het kabinet denkt niet genoeg aan de lange termijn, menen ook de planbureaus CPB, SCP en PBL, die allerlei studies naar de gevolgen van beleid doen. Ze rekenen bijvoorbeeld ook verkiezingsprogramma’s door, als partijen dat willen.

In een gezamenlijke reflectie op de miljoenennota kijken ze naar de hele welvaart, maar spreken ze ook specifiek over de bezuinigingen op onderwijs, innovatie en onderzoek. ‘Hier is sprake van een potentiële afruil’, schrijven ze. ‘De ombuigingen leveren nu financiële ruimte op voor de overheidsfinanciën, maar gaan mogelijk ten koste van de brede welvaart in de toekomst.’

Ze noemen internationale studenten als voorbeeld. Minder Europese studenten betekent hier en nu minder uitgaven: je hoeft universiteiten en hogescholen immers minder te financieren als ze minder studenten hebben. Maar op de lange termijn leveren internationale studenten juist geld op, ‘omdat een deel van de studenten in Nederland blijft wonen, werken en belasting betalen’, aldus de planbureaus.

Tekst: HOP, Bas Belleman