Zowel in de klas als in de toekomstige werkpraktijk van de studenten social work is diversiteits-sensitief handelen een must om te zorgen dat niemand uitsluiting ervaart. Het project ‘Safe & brave’ probeert meer inzicht te krijgen in dit handelen en in hoe je het ‘goed doet’. Docenten en studenten werken daarin nauw samen.

Safe & brave is een innovatie die moet zorgen voor inclusievere leeromgevingen bij de sociale opleidingen. Tegelijkertijd moet het helpen om studenten te leren om als toekomstige sociaal professionals diversiteit-sensitief te handelen naar cliënten toe.

Wat het project oplevert is van belang voor het social work-curriculum dat nu herzien wordt. Daarnaast kan de kennis uit Safe & brave ook HR-breed worden ingezet in de vorm van ontwerpprincipes voor diversiteit-sensitieve leeromgevingen. Ook kan het nieuwe inzichten geven over co-creatie met studenten.

Aannames en vooroordelen spelen parten

Meer diversiteit-sensitiviteit is nog altijd nodig, stelt Diana van Dijk, hoofddocent onderzoek bij het ISO en onderzoeker bij het Kenniscentrum Talentontwikkeling. Ze vindt de voorbeelden die ze heeft gehoord te persoonlijk en te pijnlijk om te herhalen, maar ze concludeert uit gesprekken met studenten, dat zelfs bij een opleiding als social work soms minder sensitieve dingen worden gezegd. Aannames, vooroordelen en onze eigen onbewuste normen spelen soms parten, bij docenten maar ook bij studenten.

Van Dijk: ‘In eerder onderzoek dat ik deed, bij vluchteling-studenten, hoorde ik bijvoorbeeld verhalen over uitsluiting. Niet mogen meedoen in projectgroepen bijvoorbeeld, omdat medestudenten twijfelen over hun vaardigheden. Studenten met een vluchtelingenachtergrond missen vaak een thuisgevoel, aansluiting met medestudenten.’ Het onderzoek naar vluchtelingenstudenten en bijeenkomsten en gesprekken over in/uitsluiting met social work-studenten waren aanleiding voor dit project.

Van Dijk haalde vorig jaar een ‘senior fellow’ Comeniusbeurs binnen voor Safe & brave. Met die subsidie kan ze haar eigen tijd vrijmaken voor het onderzoek en er docenten en studenten bij betrekken. Zo gaan er vijf studenten afstuderen binnen het onderzoeksproject. Ercan Yilmaz bijvoorbeeld, die tweedejaars is aan de master pedagogiek en werkt als decaan bij de hogeschool, op locatie Kralingse Zoom. ‘Ik kan bij safe & brave afstuderen’, zegt hij, ‘Ik vind het ook gewoon een interessante verdieping en een mooie manier om meer ervaring op te doen met onderzoek.’

Eerst een werkdefinitie

Maar wat is dan precies diversiteits-sensitief handelen en hoe word je dan, als sociale professional, sensitiever in een diverse omgeving? ‘We moeten eerst onderzoeken wat diversiteits-sensitief handelen voor de sociale professional is’, zegt Van Dijk. ‘We hebben een werkdefinitie opgesteld. Maar het is niet iets statisch, het verandert steeds, de laatste jaren bijvoorbeeld onder invloed van black lives matter, ‘woke’ of tegenbewegingen. We vragen ons als docenten ook af hoe we dit gedrag kunnen “voorleven”, iets dat nog niet altijd lukt.’

‘Ik vind het leuk om me hiermee te bemoeien en in de gesprekken de studentenervaring in te brengen.’

In september is Van Dijk gestart het onderzoek uit te voeren. Ze doet dat in de vorm van een ‘kritisch participatief actie onderzoek’ waarbij de ‘objecten’ van het onderzoek zelf ook deelnemen. Eva Groenewegen, tweedejaars social work, werkt als student-assistent mee. Ze vindt het interessant om als student haar eigen perspectief te kunnen meebrengen. ‘Ik vind het leuk om me hiermee te bemoeien en in de gesprekken de studentenervaring in te brengen. Nu als eerste door dialoogsessies te organiseren en er studenten voor te werven.’

De studenten doen mee op basis van gelijkwaardigheid, legt Van Dijk uit. ‘In de samenwerking telt de stem van een docent of onderzoeker niet zwaarder dan die van een student. Dat is heel uitdagend, maar erg waardevol.’

Dialoogsessies en interviews

De dialoogsessies die nu als eerste op het programma staan, zijn bedoeld om de ervaringen van studenten, op school, stage, et cetera, boven tafel te krijgen. Na de dialoogsessies volgen interviews met studenten, docenten, praktijkmensen. De onderzoekers roepen pedagogiek en social work-studenten op om zich aan te melden om vooral mee te doen aan de dialoogsessies of interviews om zo hun stem te kunnen laten horen.

Deeltijdstudenten zijn een extra  interessante groep, omdat ze een dubbelrol hebben, ze studeren maar staan ook al vaak met één been in de social work-praktijk waarin de uitkomsten van het onderzoek ook kunnen worden toegepast. Groenewegen schetst uit haar stage situaties die vragen om diversiteits-sensitiviteit. ‘Ik werk met kinderen en een van hen roept bijvoorbeeld “flikker”, hoe ga ik daarmee om? Iemand zingt een liedje – niet per se offensief – over Turken. Of meiden van 11 geven elkaar de “N-word pass” (toestemming om het N-woord te gebruiken, red.). Je hebt een verantwoordelijkheid om het gesprek aan te gaan hierover, dat is lastig als je er niets van weet.’

Pijnlijke praktijkverhalen

Ook Yilmaz brengt zijn eigen verhalen mee, die hij onder meer uit zijn praktijk als studentendecaan put. ‘Wat Diana vertelt over vluchtelingstudenten die uitgesloten worden hoor ik ook, en ik hoor ook van studenten dat een docent dan bijvoorbeeld niet ingrijpt. Studenten vertellen ook dat ze niet correct worden aangesproken of zich in de klas niet durven uitspreken over hun genderidentiteit of seksuele voorkeur. Soms is met één misplaatste grap de norm al gesteld. En ik begrijp dat het lastig is hoor om het goed te doen, want het is niet statisch. Vijftien jaar geleden hoefde je misschien minder over je woorden na te denken.’

‘Soms is met één misplaatste grap de norm al gesteld.’

Groenewegen: ‘Het is daarom belangrijk dat een docent kan luisteren naar feedback. Wij hebben weleens zo’n situatie aangekaart met een groepje studenten. Kijk, dat er een vervelende opmerking valt daar kan ik mee leven, daar zit een leermoment in. Maar ik merkte dat de betreffende docent niet echt openstond voor onze feedback.’ ‘Iedereen kan fouten maken’, valt Van Dijk bij, ‘Het gaat erom: sta je open om te leren als je erop aangesproken wordt. Reflecteer, en als je ergens op aangesproken wordt, neem het dan gewoon aan.’

Docenten weten soms gewoon niet hoe te reageren in de klas, legt ze uit. ‘Nieuwkomer-studenten, zoals die met een vluchtelingenachtergrond, stellen soms vragen die ‘dom’ overkomen over dingen die voor vanzelfsprekend lijken; hoe reageer je dan als de klas begint te lachen? Dat hoeft helemaal niet lullig bedoeld te zijn, soms is het een grappig misverstand. Dat moet je dan wel even uitleggen als docent, zodat de vraagsteller zich niet uitgelachen voelt.’

Kritisch participatief actie-onderzoek

De onderzoeksvorm kritisch participatief actie onderzoek (kpao) is ook zelf onderwerp van het onderzoek: ook daarover willen de onderzoekers via Safe & brave meer kennis opbouwen. Met steun van Erasmus Plus zijn de experts op dit gebied onlangs vanuit de VS naar Nederland gekomen, onder meer voor gastcolleges aan eerste- en tweedejaars master pedagogiek. ‘Het gaat er bij kpao om dat je samen met de mensen waar het over gaat onderzoek doet, én tegelijkertijd bezig bent met verandering’, legt Van Dijk uit. ‘Het ‘kritisch’ in de onderzoeksaanpak houdt in dat het onderzoek zich doelbewust richt op kwesties die te maken hebben met rechtvaardigheid.’

De gelijkwaardigheid die eerder genoemd werd is ook een van de aspecten van kpao. ‘Mijn kennis is niet meer waard dan die van een ander’, zegt Van Dijk. ‘Bij een van de eerste meetups hebben we afgesproken dat we over dit onderwerp allemaal onze eigen ervaringen meenemen’, zegt Groenewegen, ‘Ik voel me daardoor niet gelimiteerd.’ ‘Ik hoop ook dat we samen met studenten aan conferenties kunnen deelnemen en artikelen hierover kunnen schrijven’, zegt Van Dijk.

Zorgen voor minder uitsluiting

Het onderzoeksproject moet uiteindelijk professionalisering voor docenten en praktijkopleiders opleveren. Er gebeurt ook al veel op dit gebied, binnen en buiten ISO. ‘Erfan Pourmohamadi geeft bijvoorbeeld  inclusiviteitstrainigen. Wij kijken hoe we deze vanuit ons onderzoek kunnen aanpassen aan wat er nodig is binnen ISO’, zegt Van Dijk.

Yilmaz wil op dat gebied zijn afstudeeronderzoek doen. Zijn centrale vraag is: wat kan je een docent meegeven om toe te passen waardoor geen enkele student zich uitgesloten voelt en leert hoe die als sociale professional zelf ook zo handelt. Hoe gedraag je je zo diversiteits-sensitief dat alle studenten zich geïncludeerd voelen? ‘Er zijn bijvoorbeeld al cursussen voor’, zegt hij, ‘en we kunnen ook kijken wat instellingen als de Hogeschool Utrecht, Hogeschool van Amsterdam en de Haagse Hogeschool doen, zoeken naar best practices. Ik denk niet dat er een moment komt dat iedereen binnen de HR zich altijd geïncludeerd voelt, maar de uitsluiting die er nu nog is, is niet oké.’

Tekst: Edith van Gameren
Illustraties: Demian Janssen

Volg ons op Instagram