Trots is lector Jelle van Baardewijk, trots op de HR die hem in de gelegenheid stelt zich bezig te houden met een realistisch perspectief op ethiek. Een perspectief waarbij wordt geanalyseerd wat goed en kwaad is in het bedrijfsleven. Dat stelde hij vorige week bij de presentatie van zijn bundel Tijd voor bedrijfsethiek.

In de bundel Tijd voor bedrijfsethiek staan bijdragen van verschillende wetenschappers en mensen uit het bedrijfsleven. Kort samengevat buigen ze zich over de vraag wat het precies inhoudt als van bedrijven wordt verwacht duurzamer, inclusiever en meer integer te werken. Aan de presentatie was een middag over bedrijfsethiek gekoppeld, met sprekers en discussies.

Van Baardewijk benadrukt dat het goed is om te luisteren naar mensen in het bedrijfsleven. Over grensoverschrijdend gedrag, over MeToo-situaties zoals met rapper en The Voice-jurylid Ali B. ‘Als je daar in bedrijven over spreekt, dan komt naar voren dat het inderdaad speelt maar dat het op te lossen is, terwijl verhalen in de media anders doen geloven.’

‘Is de hufterigheid in de supermarkt toegenomen?’

Hufterigheid, klanten met een grote mond in een supermarkt, nog zo’n onderwerp dat Van Baardewijk aanhaalt en waarover hij met de betreffende supermarktmanager sprak. Is de hufterigheid toegenomen? ‘“Hufterige klanten hebben we sowieso”, vertelde de supermarkmanager mij. Het is geen nieuw onderwerp, en het hangt ook af van het type collega’s in de supermarkt’.

In reactie op zijn relaas vraagt Gabriel van den Brink, hoogleraar wijsbegeerte aan de Vrije Universiteit, zich af of de hufterigheid is toegenomen of ‘dat onze normen zijn opgeschoven’. ‘Het kan alle twee. Wat het ook is, er is een groot verschil met twintig jaar geleden.’

‘Spook van een steeds scherpere moraal’

Van Baardewijk spreekt over ‘het spook van een steeds scherpere moraal’. ‘Het moet allemaal op een specifieke manier. Bedrijven moeten bij wijze van spreken ook de oorlog in Gaza oplossen. Door de morele strengheid zie je dat het bijvoorbeeld voor middelgrote bedrijven moeilijk is om aan bepaalde quota (over onder andere inclusiviteit en duurzaamheid, red.) te voldoen. Er bestaat veel weerstand tegen.’

Die weerstand blijkt onder andere tijdens een van de zogenoemde break-outsessies waar twee eigenaren van grote aannemersbedrijven zich beklagen over duurzaamheidswetgeving en -normen die soms averechts werken. ‘We moeten veel meer met elektrische wagens rijden maar we kunnen niet uitbreiden qua laadpalen. Moet ik dat dan oplossen met dieselaggregaten die voor de stroom zorgen?’

Diezelfde aannemer trok eerder de stekker uit de samenwerking met een buitenlands bedrijf omdat dat bedrijf slecht met zijn personeel omging. Maar daar nee tegen zeggen had tot ontslagen bij de aannemer kunnen leiden. ‘Uiteindelijk hebben we een deel van onze management-fee ingeleverd’, vertelt de aannemer.

Morele dilemma’s van kleine bedrijven

Uit het verhaal van Pancras Pouw van ondernemersbelangenorganisatie beUnited wordt duidelijk dat kleine bedrijven praktische problemen ondervinden met morele dilemma’s, juist omdat ze klein zijn. ‘Als bedrijf met vijf medewerkers kun je niet zomaar voldoen aan de doelstellingen van bijvoorbeeld de SDG’s (sustainable development goals, red.)’, vertelt Pouw over bijvoorbeeld duurzaamheidsdoelstellingen en het streven naar een groter aantal vrouwen in topfuncties. Pouw: ‘Kleine bedrijven hebben niet eens een hrm-functionaris.’

Wat kleine ondernemingen wél hebben, benadrukt de spreker, is ‘nabijheid’. ‘Medewerkers en klanten komen vaak uit de buurt, hun kinderen zitten bij elkaar op school. Je spreekt elkaar directer aan (als het om morele kwesties gaat, red.), terwijl je daar in grote bedrijven stappen voor moet zetten, codes moet inbouwen et cetera.’

‘Aan de moraal in het kleine bedrijfsleven stel je heel andere eisen’, vatte Van Baardewijk samen. ‘Daar moeten we over nadenken. Hoe verbind je het kleine met het grote?’

Ethiek in het werk van een accountant

Tijdens de ‘ethiekmiddag’ kwam ook Touati Medjdoub aan het woord. De vierdejaars accountancystudent vraagt zich in zijn afstudeerwerk af welke rol ethiek speelt in het dagelijkse werk van een accountant, die te maken heeft met ‘strakke beroepsregels’.

Medjdoub interviewde een groot aantal accountants en komt tot de conclusie dat er twee typen accountants zijn. ‘Het type professionele, strak-in-de-leer-accountant dat uitzonderingen op wet- en regelgeving niet altijd ziet, en het type “iets soepeler” dat in de valkuil kan trappen wetten te overtreden.’

Als voorbeeld van een ethisch dilemma noemt Medjdoub het omgaan met de NOW-subsidie die tijdens de coronacrisis werd verstrekt. ‘Het doel was om de werkgelegenheid in stand te houden, maar het geld is ook aangevraagd en gebruikt door bedrijven die er formeel recht op hadden maar het eigenlijk niet nodig hadden. Hoe ga je daarmee om?’

Tekst en foto: Jos van Nierop