Museumpark, maandag 13 december, negen uur ’s ochtends. Een verbaasde medewerker van de on-derwijswerkplaats staat voor een dichte deur. ‘Wat? Is de laagbouw gesloten? De hele dag? Dan kan ik niet werken’, concludeert zij verbaasd. Hier in het ‘bestuurscentrum’ van de Hogeschool Rotterdam houden actievoerende studenten de wacht. Niemand komt erin. Dit deel van de locatie is tot vijf uur bezet. Een nogal forse maatregel. De meeste studenten en medewerkers die vandaag rondlopen op Museumpark hebben zoiets nog nooit eerder meegemaakt.

De actiebereidheid onder HR-studenten is normaalgesproken niet groot. Zelden trekken zij naar het Malieveld om te demonstreren, maar deze langstudeerdersmaatregel brengt daar verandering is. Derdejaars cmv (culturele en maatschappelijke vorming) Setareh is één van de ongeveer 75 actievoerende HR-studenten. ‘Veel studenten zullen door dit beleid geraakt worden. Ikzelf ook. Ik heb een auto-ongeluk gehad en daardoor studievertraging opgelopen. Ik zal straks moeten bijlenen. Dat is niet eerlijk.’

370 miljoen
‘De langstudeerdersmaatregel is de meest omvangrijke bezuinigingsoperatie in het hoger onderwijs van dit kabinet. Staatssecretaris Halbe Zijlstra hoopt er 370 miljoen euro mee binnen te halen, en daarmee wordt het door universiteitenvereniging VSNU‘de grootste bezuiniging op het hoger onderwijs sinds de jaren tachtig’ genoemd. Studenten die meer dan een jaar uitlopen, moeten naast het gewone collegegeld van 1.672 euro een boete betalen van 3000 euro. Als concessie heeft Zijlstra ook masterstudenten een uitloop van een jaar gegeven. Studenten met een functiebeperking die recht hebben op een extra jaar prestatiebeurs, krijgen een uitloopjaar extra. Zij hebben dus een uitloop van maximaal drie jaar. Maar daarna is het dokken. En niet alleen voor de studenten. Ook de hogescholen en universiteiten moeten een boete betalen voor langstudeerders, ook 3000 euro per student. Voor de Hogeschool Rotterdam zal dat waarschijnlijk neerkomen op een kostenpost van 8,1 miljoen euro per jaar. Dat kan alleen maar ten koste gaan van de kwaliteit van het onderwijs, betogen de studentenbonden die daarom ‘de dood van de kenniseconomie’ aankondigen.

De Tweede Kamer is eind november, ondanks allerlei mitsen en maren, in meerderheid akkoord gegaan met dit plan. Dat betekent dat het wetsvoorstel langstudeerders ergens in de eerste maanden van 2011 wordt afgerond. De precieze financiële uitwerking volgt in de Voorjaarsnota, die meestal eind mei wordt gepresenteerd. Als alles volgens plan gaat, zal de wet al met ingang van het nieuwe collegejaar van kracht zijn. En niet alleen voor nieuwe studenten, maar ook voor de groepen die nog onder het ‘oude’ beleid aan hun studie begonnen. Daarmee zal de langstudeerdersmaatregel vooral studenten treffen die studiejaren hebben ‘verspeeld’ aan een verkeerde studiekeuze en de overstap naar een nieuwe studie.

Veel tegenstand is er ook omdat deze maatregel behalve switchers juist de ‘goeden’ treft: studenten die een moeilijke bètastudie volgen bijvoorbeeld, of die een bestuursfunctie vervullen naast hun studie. Het definitieve wetsvoorstel zal laten zien hoe het kabinet met deze heikele kwesties omgaat: schipperend, waarmee een wirwar aan uitzonderingen op de wet ontstaat, of rechtlijnig: één wet voor allen.

‘Onbegrijpelijk’
Bij de vele protesten tegen de nieuwe wet, via demonstraties, bezettingen en op sociale netwerken, hebben studenten brede steun van de bestuurders in het hoger onderwijs. De landelijke studentenvakbond LSVb riep hogescholen en universiteiten op om in de roosters rekening te houden met de grote demonstratie in Den Haag op 21 januari, in december kregen Enschedese studenten van Saxion een middag vrij om te demonstreren en ook de actievoerende HR-studenten werd geen strobreed in de weg gelegd toen zij de laagbouw van Museumpark bezetten.

Het mag duidelijk zijn: ook de besturen zitten in hun maag met de langstudeerdersmaatregel. Collegelid Gerard van Drielen van de Hogeschool Rotterdam verklaarde tegenover de NOS de kabinetsplannen ‘maatschappelijk volstrekt onbegrijpelijk’ te vinden. Volgens Van Drielen zal de bezuinigingsoperatie ten koste gaan van het onderwijs. Hij wees daarbij met name op het grote aantal allochtone studenten op de HR en de extra begeleiding die er is in de vorm van mentoring, bijscholing en summerschools. ‘Wij investeren er miljoenen in om dat mogelijk te maken. En dan denkt men dat de staatskas gebaat is bij de korting die men op de hogescholen wil loslaten. Terwijl iedere afgestudeerde de samenleving een veelvoud van dat geld gaat opbrengen in de samenleving.’

Zelf betalen voor de master
Toch wijst alles erop dat de langstudeerdersmaatregel er gaat komen. Halbe Zijlstra heeft zich in de korte tijd dat hij staatssecretaris is niet laten kennen als een bestuurder die uit is op populariteit. Nu de Tweede Kamer heeft ingestemd, verwacht niemand dat hij zich zal laten tegenhouden door demonstrerende studenten en sputterende collegeleden.

Bovendien zit er meer in het vat. Terwijl in en buiten de Kamer het vuur hoog oplaaide over de langstudeerders, bleef het opmerkelijk stil over dat andere kabinetsvoornemen: het schrappen van de basisbeurs voor de masterfase. De plannen hiervoor zijn nog niet nader uitgewerkt, maar dit staat er in het regeerakkoord: ‘Ook aan de student wordt een investering gevraagd in zijn eigen toekomst, in ruil voor veel beter onderwijs. Daarom wordt voor de masterfase een sociaal leenstelsel ingevoerd. De opbrengsten hiervan komen geleidelijk vrij en zullen dus ook geleidelijk in de kwaliteit van het onderwijs worden geïnvesteerd.’

De studentenprotesten hebben zich tot nog toe gericht op de langstudeersmaatregel, maar dat met name universitaire studenten zich gaan roeren als de plannen voor het leenstelsel van de masterfase contour krijgen, ligt voor de hand. Waar mbo- en hbo-studenten een basisbeurs krijgen tot aan het diploma, stopt de financiering voor de wo’ers straks bij de bachelorfase. Iedere zichzelf respecterende student weet dat hij met enkel een universitaire bachelor op zak niet bijster veel kans maakt op de arbeidsmarkt. Dit in tegenstelling tot hbo’ers die met een hbo bachelor in principe klaar zijn voor het echte werk.

Maar het leenstelsel zal niet alleen de wo’ers raken. Steeds meer hbo’ers willen na hun studie een master volgen aan de universiteit. Zeker gezien de onzekerheid op de arbeidsmarkt door de sporen die de economische crisis heeft achtergelaten, willen zij hoog gekwalificeerd de arbeidsmarkt instromen. Ook voor hen geldt dat ze zullen moeten gaan lenen, of hun ouders lief moeten aankijken als die het zich kunnen veroorloven.

Tegenover deze bezuinigingen staan trouwens ook investeringen. Het toverwoord in het regeerakkoord is ‘primair proces’. Het kabinet vindt dat het niveau van het onderwijs omhoog moet, en dat er op onderdelen die niet bijdragen aan dat ‘primaire proces’ bezuinigd kan worden. Minder bureaucratie dus. Staatssecretaris Halbe Zijlstra rekende de Tweede Kamer voor dat hij tegenover de 510 miljoen euro die hij in totaal wil bezuinigen op hoger onderwijs ook 500 miljoen wil investeren, bijvoorbeeld door het realiseren van de hervormingsplannen voor het hoger onderwijs van de commissie-Veerman.

Het wordt spannend om te zien welke effecten de plannen van het kabinet hebben op de lange termijn. Krijgen we inderdaad beter hoger en wetenschappelijk onderwijs? Studeren meer studenten op tijd af en is daarmee het rendement van het onderwijs verhoogd? Of zal de overgang naar een leenstelsel voor de masterfase betekenen dat minder studenten opgaan voor een master? Dat laatste is niet te hopen. Want dan zou de kabinetsambitie om in de top vijf van kenniseconomieën te komen, weleens voortijdig kunnen stranden.

De langstudeerdersmaatregel
• Studenten krijgen 1 uitloopjaar voor zowel de bachelor-als de masterfase. Wie daarna nog niet is afgestudeerd, moet bovenop zijn collegegeld een boete betalen van 3000 euro. Dit betekent dat hbo’ers vijf jaar over hun studie mogen doen en wo-studenten zes jaar voor bachelor- en masterfase.
• Studenten met een functiebeperking die recht hebben op een extra jaar prestatiebeurs, krijgen een uitloopjaar extra. Zij hebben dus een uitloop van maximaal drie jaar.
• Alle langstudeerders behou¬den recht op het aanvragen collegegeldkrediet – nu maximaal 8.565 euro.
• Langstudeerders raken ook hun studenten OV-chipkaart kwijt. Deze regeling gaat in per 1/1/2012.
• Voor studenten die voor een tweede studie in de gezondheidszorg of het onderwijs kiezen en daarvoor het wettelijk collegegeld verschuldigd zijn, komt de teller bij aanvang van deze studie weer op nul te staan. Zij krijgen dus opnieuw een uitloopjaar voor de bachelor én een voor de master.

Regeerakkoord en de lerarenopleiding
• De pabo wordt gedifferentieerd. Studenten worden opgeleid voor een ‘brede bevoegdheid’ voor de hele basisschool, maar kiezen voor een ‘specifieke bekwaamheid’ voor het jongere of het oudere kind.
• Het programma LeerKracht! voor het versterken en professionaliseren van docenten, wordt voortgezet.
• Er komt meer ruimte voor prestatiebeloning in het onderwijs, zowel voor personen als voor teams.
• De kwaliteitsverhoging van lerarenopleidingen wordt voortgezet

Foto: NewsPhoto!/Flickr