‘Als het tentamentijd is, dan is de academie net een bijenkorf’, vertelt studentendecaan Cas Jönsthövel. ‘Het zoemt en vibreert van de activiteit. Studenten lopen rond met grote pakken, ouders rijden aan om werk te laden en te lossen, er is van alles gaande. Als dat allemaal klaar is en de beoordelingen achter de rug zijn, dan komen de studenten bij ons.’

‘Studenten worden beoordeeld op wat ze maken, dat is heel persoonlijk’

Jönsthövel is een van de drie decanen op de Willem de Kooning Academie (WdKA). In hun praktijk worden de meeste gesprekken met studenten geregistreerd onder de categorie ‘persoonlijke omstandigheden’ en daarbinnen gaat naar schatting zeker 80 procent over psychische problemen, geeft collega-decaan Clariet Helwig aan: ‘Studenten worden hier beoordeeld op wat ze maken, en dat is heel persoonlijk.’

‘Ze leggen vaak hun hele ziel en zaligheid in hun werk’, gaat ze verder. ‘De beoordeling daarvan verloopt niet altijd even zachtzinnig en een negatieve beoordeling kan hard aankomen. Dat is echt iets anders dan gewoon een keer een toets niet halen. Onze studenten zijn vaak onzeker, faalangstig en hebben moeite met plannen.’

‘Faalangst komt veel voor’

Het is ook de ervaring van Bien van der Voorden. Zij is coördinator van de studieloopbaancoaches (slc’s) van de WdKA. Op de academie wordt gewerkt met dedicated slc’s voor wie het coachen hun enige taak is. ‘Met de helft van onze studenten wordt door de studieloopbaancoaches weleens over emotionele problemen gepraat.’

‘Faalangst komt inderdaad veel voor. Studenten willen het ontzettend graag goed doen en zijn geneigd extra werk op zich te nemen. Op de academie is de werklast van studenten sowieso al hoog. Het is lastig voor deze studenten om dat te relativeren.’

‘Er wordt op school heel wat afgejankt’

En dus wordt er ‘heel wat afgejankt’ op school, zoals een student illustratie vertelt. Ook vierdejaars mode Sara (niet haar echte naam) vindt dat er veel spanning is op school. ‘Ik durf wel te zeggen: bij iedereen.’

Haar klasgenoot Marieke (niet haar echte naam) vult aan: ‘Als je hier geen stress hebt, ben je óf nooit op school óf je bent een steen. Zelf was ik op de middelbare school best een streber, maar dat was toch anders dan hier. Als je op de academie een slecht resultaat haalt, raakt dat je veel harder dan wanneer je de dt-regel niet goed hebt toegepast. Veel studenten hebben een hoge standaard.’

Er is te weinig tijd voor wat je moet doen

En dan is er de ‘enorme workload’. Sara: ‘We werken in kwartalen van acht weken. Die zijn zo om. Eigenlijk is er te weinig tijd voor wat je moet doen. Je komt altijd in tijdnood. Ook hebben we weinig les en begeleiding. Je moet veel technische dingen zelf uitzoeken. Dat zorgt voor onzekerheid en dus extra stress, want er wordt bijvoorbeeld wel van je verwacht dat je een outfit in elkaar kan zetten.’

‘Als je hier een slecht resultaat haalt, raakt dat je harder dan wanneer je de dt-regel niet snapt.’

‘Toen ik op exchange was, merkte ik dat het er op die school heel anders aan toeging. Daar waren de hele dag docenten en technische begeleiders aanwezig om je te helpen. Nu was dat een veel grotere school, met veel meer middelen, maar daar had ik duidelijk minder stress dan hier.’

Soms gaat het er bij de feedback stevig aan toe

Als vervolgens het beoordelingsmoment aanbreekt, is het afwachten welke feedback er volgt. Veel WdKA-docenten doen dat op een empathische manier en weten hun studenten te helpen met feedback waarmee ze verder kunnen. Maar soms gaat het er wat steviger aan toe.

Sara. ‘Dan hoor je bijvoorbeeld: “Als je dit werk laat zien, wat doe je hier dan eigenlijk?” Zelf kan ik daar wel tegen, want ik begrijp dat het niet op mijn persoon is gericht. Ook heb ik het geluk dat ik mijn projecten bijna altijd heb gehaald, maar ik zie bij veel medestudenten dat de stevige kritiek averechts werkt. Ze worden er gesloten en bang van, en dat helpt niet als je creatief werk moet maken.’

De verhalen over hoge werkdruk en harde kritiek op de academie zijn niet nieuw. Integendeel. Zou een docent vandaag nog durven zeggen: ‘Langs dit werk zou ik een brandende krant moeten halen’ zoals een alumnus dertig jaar geleden hoorde? Waarschijnlijk niet.

Studenten moeten fouten mogen én durven maken

Jan van Heemst, voorzitter van de examencommissie, vertelt dat zijn commissie docenten kan aanspreken op een ‘onredelijk harde beoordeling’. ‘Maar dat gebeurt niet vaak.’

Als de decanen onafhankelijk van elkaar meerdere klachten krijgen over beoordelingssituaties, dan gaan ze naar de opleiding toe. Jönsthövel: ‘Studenten zijn hier om te leren. Ze moeten fouten mogen maken en de feedback moet zodanig zijn dat ze dat ook durven. Als wij hierover met de opleiding praten, wordt dat altijd serieus opgepakt.’

Iets leren wat nog niet bestaat

Harde kritiek of de angst daarvoor werkt misschien stressverhogend, maar de kern van de spanning bij WdKA-studenten ligt ergens anders, vindt Johanneke van der Ziel. Zij is voorzitter van de toetscommissie en studieloopbaancoach. ‘De kern is dat onze studenten iets moeten maken en leren wat nog niet bestaat. Docenten vertellen wel hoe ze iets kunnen doen en welke voorwaarden er zijn, maar niet hoe het er uiteindelijk uit zou moeten zien.’

‘Daarom is dit een kunstacademie. De beoordelingen zijn integratief. We kijken niet alleen naar het werk, maar ook naar andere competenties. Je moet dus altijd jezelf als persoon meenemen en laten zien dat je nadenkt over wat je nog te leren hebt. Dat doen we niet zomaar. De beroepspraktijk werkt ook op deze manier.’

‘Studenten moeten zich talig kunnen verantwoorden. Dat is lastig’

Dat is wennen voor studenten die net van de middelbare school of het mbo komen. Daar komt bij dat de verwachtingen van studenten volgens Van Heemst niet altijd matchen met de manier waarop de WdKA sinds de invoering van het nieuwe curriculum in 2013 is ingericht. ‘Als studenten hier beginnen, denken ze soms: Ik word ontwerper of kunstenaar, dus word ik beoordeeld op wat ik maak. Maar in de competentieassessments die we vanaf het tweede jaar afnemen, moeten ze zich ook talig kunnen verantwoorden. En dat vinden ze dan lastig.’

Student Sara deelt deze analyse niet. ‘Waar studenten écht moeite mee hebben is het feit dat de criteria vanuit de assessments niet toegepast worden binnen projecten en door de docenten zelf. Natuurlijk is het dan moeilijk om daar uit te komen bij het schrijven van je assessment, maar dat komt dus niet omdat ons iets taligs wordt gevraagd.’

‘Kritiek van studenten gaat vaker over zorgvuldigheid dan de vorm zelf’

Volgens Van der Ziel helpt de academie studenten bij de beoordelingen door ‘blootstelling’. ‘Gewoon door mee te maken hoe het is om onder druk je werk af te krijgen en te moeten presenteren voor meerdere docenten. Ik merk dat kritiek van studenten op het systeem van toetsing vaker gaat over zorgvuldigheid dan de vorm zelf.’

‘Studenten willen bijvoorbeeld graag dat helder is waar ze moeten presenteren en hoe laat. Als die organisatorische kant niet duidelijk is, draagt dat bij aan de stress die ze toch al hebben.’

Kunstenstudenten slikken significant meer antidepressiva en angstremmers

Studenten die voor de academie kiezen, zijn vaak kwetsbaarder, zien Van Heemst, Van der Ziel en de decanen. De Amerikaanse onderzoekers Elias en Berg-Cross stelden in 2009 vast dat kunstenstudenten significant meer antidepressiva en anxiolytica (angstremmers) slikten dan de gemiddelde Amerikaanse bevolking. Vergelijkbaar Nederlands onderzoek bestaat niet, maar wel bleek uit het geluksonderzoek van Profielen dat het gebruik van antidepressiva onder WdKA-studenten hoger is dan onder andere studenten.

Zweeds onderzoek van Wolff en Lundberg uit 2002 toonde aan dat dyslexie meer voorkomt onder kunstenstudenten.

Dat is ook terug te zien op de WdKA. ‘In de examencommissie merken we dat het aantal dyslexieverklaringen en decanenverklaringen in verband met psychische problemen of aandoeningen is toegenomen. Dat is echt een substantieel pakket bij ons’, zegt Van Heemst.

‘De maatschappij zorgt voor hoge verantwoordingsdruk’

De tijdgeest doet ook z’n duit in het zakje, vindt Van der Ziel. ‘De maatschappij zegt: Meten is weten, en legt ons een hoge verantwoordingsdruk op. De ironie wil dat dat nou juist een nadelig effect heeft op stress bij studenten. Wij kunnen minder maatwerk leveren. Dat heeft sinds Inholland een kwade reuk. Bij alles wat je toespitst op een specifieke student, voel je de ogen van de inspectie in je rug prikken.’

Van der Ziel noemt als voorbeeld een student met autisme. ‘Hij had veel moeite met het groepswerk en het assessment rond het afstuderen. Maar ik zag goed voor me hoe hij een plek in het beroepenveld zou krijgen. Hij was uitermate geschikt om uren achterelkaar op te gaan in het werk achter de computer. De beperkte speelruimte van docenten om hier oplossingen in te vinden, vraagt veel van de teams.’

Ook medestudenten kunnen zorgen voor druk

Niet alleen docenten, slc’s, decanen en examencommissies hebben invloed op academiestress, ook medestudenten kunnen de druk van de ketel halen door opener te communiceren, vindt vierdejaars autonoom Rachelle Huyser.

‘Er wordt heel wat afgejankt op school.’

Zelf had Rachelle twee jaar geleden een burn-out. ‘Ik was op exchange geweest in het buitenland en dat was niet goed gegaan. Toen ik terug was, kreeg ik paniekaanvallen en depressieve klachten. Het was zo ernstig dat de decaan me doorverwees naar de ggz. Een tijd lang kon ik niet naar school.’

‘Er is een soort angst om toe te geven dat het niet goed gaat’

‘Op de academie wist niemand ervan, behalve mijn docenten, decaan en slc. Gek genoeg vond ik het moeilijker om het met mijn medestudenten te delen dan met de docenten. Er is een soort angst om toe te geven dat het niet zo goed met je gaat. Daardoor kun je denken dat jij de enige bent en je geïsoleerd voelen. Op sociale media laten we bovendien vooral de leuke dingen van onszelf zien.’

‘Van de mensen die je goed kent, kun je al die blije posts nog relativeren. Maar we volgen ook mensen die iets verder van ons afstaan, en dan heb je dat filter niet. Je bent dus constant blootgesteld aan uitingen waarin het lijkt alsof anderen wél over die hoge lat kunnen springen.’

‘Hoe fijn zou het zijn geweest als ik het met anderen had kunnen delen’

Rachelle had bijna een schooljaar nodig om weer te kunnen studeren. ‘Terug op de academie dacht ik: Hoe fijn zou het zijn geweest als ik het met andere studenten had kunnen delen. En andersom, dat ik nu medestudenten kan helpen. Dan krijg je ook een reëler beeld van elkaar.’

‘Voor mijn afstuderen heb ik daarom het Mental Condition Station opgezet, een platform waar studenten die hulp kunnen bieden en die het best kunnen gebruiken met elkaar in contact kunnen komen. Ik heb gekozen voor deze naam, omdat alle werkplaatsen hier ‘stations’ worden genoemd. Ik ben net gestart, dus het is afwachten hoe het werkt.’

Stress, worden studenten er ook beter van?

Levert de extra stress die veel academiestudenten ervaren nog iets op? Worden studenten er beter van? Johanneke van der Ziel denkt dat het studenten echt iets kan opleveren om te kijken waar hun pijnpunten liggen en waar ze kunnen verbeteren.
‘Mits er goede feedback is en er goed gecommuniceerd en gepland wordt. De zorg vanuit de commissies is dat die kwaliteit soms nog te wisselend is. Sommige docententeams hebben dat goed op orde, andere nog niet.’

De twee modestudenten Sara en Marieke denken dat stress en harde kritiek er gewoon bij horen. ‘De beroepenwereld is ook zo. Tegelijkertijd kan school ons wel ontlasten door meer persoonlijke feedback, betere communicatie en betere planning. Dat vermindert de stress.’

‘Door social media lijkt het net alsof anderen wél over die hoge lat kunnen springen.’

Marieke vindt dat ze door haar tijd op de WdKA heeft geleerd om haar grenzen aan te geven en te bewaken. Sara denkt dat ze steviger is geworden, tegen een stootje kan. ‘Toch vraag ik me af of ik het ook op een andere manier had kunnen leren.’

Tekst: Esmé van der Molen
Illustratie: Bart Zwart