Eind januari strandde een dolfijn op het Noorse eiland Sotra. Omdat het dier na een reddingsactie steeds bleef terugzwemmen naar de kust, werd het afgemaakt. Een trieste vondst in zijn maag verklaarde zijn slechte conditie: dertig plastic zakken, snoepwikkels en ander plastic afval verstopten zijn maagdarmkanaal waardoor hij geen voedsel meer kon opnemen en verhongerde.

Merijn Tinga wijdt zijn leven aan dit verhaal: het verhaal van de plastic soep die onze zeeën vervuilt. Een van de grootste vervuilers is het petflesje, en daarom heeft hij deze kleine wegwerpartikelen tot zijn target gemaakt. Hij is niet tegen petflesjes, het gaat erom wat je doet als het flesje leeg is. ‘Er wordt te weinig nagedacht over het einde van de gebruikscyclus. Dat is met veel materialen geen probleem, maar met plastic wel. Uiteindelijk eindigt een groot deel ervan in onze oceanen en het is niet afbreekbaar. Wereldwijd hebben we het dan over 9 miljard kilo plastic afval per jaar. In de Noordzee gaat het om 20 miljoen kilo.Vaak is dat eenmalig gebruikt plastic van land dat via de rivieren of het strand in zee terechtkomt.’

‘In Nederland dumpen we jaarlijks 50 miljoen petflesjes en het stomme is dat die stroom heel eenvoudig te stoppen is. In Duitsland en de Scandinavische landen hebben ze dat gedaan door statiegeld in te voeren; een maatregel die zwerfflesjes met 95 procent kan terugdringen. Maar in Nederland slaagt de verpakkingsindustrie er al vijftien jaar in om statiegeld voor kleine petflessen tegen te houden. Sterker nog, ze proberen ook het statiegeld voor petflessen van 1 en 1,5 liter af te schaffen.’

Wanneer werd plastic soep een thema voor jou?

‘Ik heb biologie gestudeerd en werd daarna leraar. In 2000 ben ik met een kiteboard aan mijn fiets naar Marokko gefietst. Dat was een keerpunt in mijn leven. Ik heb mijn baan opgezegd en ben kunstenaar geworden. Zo rond 2013 kwamen de eerste berichten in de media over plastic soep en ik kwam het afval tegen op het strand. Dat triggerde mij om van plastic afval een surfboard te maken, gewoon met een gasbrander en een strijkijzer. Met dit loodzware board heb ik 350 kilometer gezeild van België naar Duitsland. Dat was het moment dat ik voor het eerst als Plastic Soup Surfer naar buiten trad.’

‘In Nederland dumpen we jaarlijks 50 miljoen petflesjes.’

Hoe is de situatie in de oceanen?

‘Niet zo goed. Vijftig procent van het plastic afval in zee komt uit zes opkomende economieën in het Verre Oosten: Indonesië, Thailand, Myanmar, Filipijnen, Sri Lanka en Vietnam. In 2050 zal volgens de verenigde naties 99 procent van de zeevogels plastic hebben ingeslikt. Plastic afval schaadt zeshonderd soorten in de zee en vijftien procent daarvan is zelfs bedreigd door het inslikken of verstrikt raken in plastic afval. Dat is een direct gevolg van het macroplastic, maar je ziet ook kleinere, inmiddels afgebrokkelde stukjes plastic in vissen, zeezoogdieren en zeevogels, en nog een stap lager in de voedselketen worden de kleinste stukjes plastic, micro- of nanoplastic genoemd, opgenomen door algen en krill. Die microstukjes plastic trekken ook nog eens zware metalen aan. Zo krijg je een giftige, chemische cocktail. Bij dolfijnen vinden we deze stoffen terug in hun vetweefsel en het is aannemelijk dat wij dat ook binnenkrijgen als we seafood eten. Wat het gevolg daarvan is, weten we nog niet precies. Voor de mens is het waarschijnlijk eerder een langetermijngevolg dan een heel acuut gezondheidsrisico.’

Jij hebt in 2015 met je gezin een zeiltocht over de Noordzee gemaakt en plastic opgeruimd. Wat heb je met eigen ogen gezien?

‘Het plasticsoepprobleem is in de beeldvorming iets van het Verre Oosten, maar ik heb gezien dat ook in Europa op elk strand of onbewoond eiland plastic afval ligt en ook hier breekt dat in kleine stukjes. We hadden een net met een fijne zeef meegenomen. Iedere keer dat we dat door het water haalden, zaten daar microstukjes plastic in, ook op plekken in Noorwegen, Denemarken en Zweden waar het water kristalhelder is. En ook bij stormvogels en vissen uit de Noordzee wordt plastic in de maag gevonden.

‘Het meeste afval komt uit Engeland of Nederland. Er is Noors onderzoek dat aantoont dat maar een op de zes petflesjes die op de Noorse kust aanspoelt afkomstig is uit Noorwegen zelf.’

‘Ik maakte een surfboard van plastic afval, gewoon met een gasbrander en een strijkijzer.’

Na je eerste board en de zeiltocht diende zich een ander project aan. Je maakte opnieuw een board, maar ditmaal enkel van petflesjes en je surfte daarmee van Scheveningen naar Lowestoft in Engeland met als doel je petitie voor statiegeld kracht bij te zetten.

‘Na onze zeiltocht was ik een beetje gedemotiveerd geraakt. Wij waren plastic aan het opruimen, maar als we dan aan land kwamen om het afval weg te brengen, was het plastic all over the place. Ik dacht: Als ik hierin mijn energie wil steken, is opruimen een heilloze weg. We moeten de plastic soep aanpakken via gedragsverandering. Daarbij is een haalbare oproep nodig, en dat was: Teken mijn petitie voor het invoeren van statiegeld. Inmiddels hebben al meer dan 57.000 mensen dat gedaan.’

Helpt het daarbij dat de maatregel om mensen verplicht te laten betalen voor plastic tasjes een succes is?

‘Ja, natuurlijk. Je ziet dat tien cent voor de meeste mensen al genoeg is om zelf een tasje mee te nemen. Bij statiegeld gaat het er niet alleen om dat we minder plastic verbruiken: statiegeld grijpt in op veel meer vlakken. Het voorkomt 50 miljoen zwerfflesjes op straat. Een minder vuile straat zorgt voor een betere sociale veiligheid. Het is een schoolvoorbeeld van circulaire economie: van petflessen maak je petflessen. De cirkel is rond.’

 Waarom loopt Nederland dan zo achter wat betreft statiegeld?

‘Nederland is het enige land ter wereld waar we wel een statiegeldsysteem hebben voor grote, maar niet voor kleine petflessen. Ons systeem dateert bovendien nog uit de jaren tachtig van de vorige eeuw. De industrie weet het vernieuwen ervan al vijftien jaar tegen te houden. Coca-Cola is tegen elke extra drempel tot aanschaf van hun product, wat statiegeld natuurlijk is. Ook bieden kleine petflesjes extra marketingmogelijkheden. Ik kwam erachter hoe ranzig de tactieken zijn die de industrie inzet om het systeem inefficiënt te houden. Denk aan gesponsorde misleidende onderzoeken tot het afkopen van Lidl en Aldi om voor de afschaffing van statiegeld te stemmen.

‘Ik kwam erachter hoe ranzig de tactieken van de verpakkingsindustrie zijn.’

‘Maar de argumenten staan aan onze kant. Plastic is een urgent milieuprobleem. Er is een statiegeldsysteem dat wereldwijd goed werkt. Dat kunnen we copy-pasten. Verder is er een gedragsverandering nodig van ons allemaal: van de overheid, burgers en producenten.

‘Gelukkig lijkt ook de politiek hier nu van overtuigd. Op Valentijnsdag hebben we 55.000 handtekeningen aan de Tweede Kamer overhandigd ter ondersteuning van een motie om te onderzoeken hoe het aantal zwerfpetflesjes in drie jaar tijd met negentig procent teruggedrongen kan worden. Die motie is aangenomen.’

Een surftocht naar Engeland, een zeiltocht om plastic op te ruimen… Staat er binnenkort een nieuwe stunt op je programma?

‘Jazeker. Waarschijnlijk ga ik deze zomer de hele Rijn af peddelen. From source to sea op een board van petflesjes.’

 Hoe financier je zo’n wekenlange trip?

‘Na mijn overtocht naar Engeland lukt het makkelijker om mijn kosten gesponsord te krijgen, maar ikzelf word niet betaald. Dat vind ik niet erg. De ervaring is zo veel belangrijker dan geld. Het is ongelofelijk dat een eenling een vijftien jaar lopend proces kan beïnvloeden en misschien zelfs beslechten, met meer dan 57.000 mensen als support. Daar hoef ik echt geen geld voor.’

Tekst: Esmé van der Molen
Fotografie: Frank Hanswijk, Victor Bots, Merijn Tinga