Bart Bijl is docent Nederlands bij het Instituut voor Lerarenopleidingen. Hij noemt zichzelf een ‘hardcore docent’ en geeft onder andere de vakken jeugdliteratuur, schrijven en lezen. Hier lees je Barts eerdere columns.
Column
Valse profeten
Gepubliceerd: 23 February 2018 • Leestijd: 2 minuten en 20 seconden • Bart BijlIn een handboek over (medisch) onderzoek las ik ooit dat pseudowetenschap zich nogal eens baseert op subjectief bewijs. Voorbeeld: Jan heeft hoofdpijn, luistert naar pianospel en hoofdpijn verdwijnt. Volgens pseudisten is daarmee bewijs geleverd dat pianospel hoofdpijn geneest.
Bart Bijl is docent Nederlands bij het Instituut voor Lerarenopleidingen. Hij noemt zichzelf een ‘hardcore docent’ en geeft onder andere de vakken jeugdliteratuur, schrijven en lezen. Hier lees je Barts eerdere columns.
Echte wetenschap wijst meteen op andere mogelijke oorzaken: Jan drinkt een paar glazen water, Jan neemt wat rust, Jan knuffelt met de poes (ik noem maar wat).
Ik vrees dat bij de kwakzalvers onder politici zelfs ‘subjectief bewijs’ al te veel gevraagd is. Dat veronderstelt tenminste nog een relatie tussen het een of het ander. Zelfs als je bij hen aantoont dat iets pertinent onwaar is, dan nog maakt hun dat niet uit. Als er mensen zijn die jouw leugens geloven, dan is dat juist het bewijs dat het tóch waar is? Hoe ik daar zo op kom?
Het is inmiddels enige tijd geleden – maar dat doet er niet toe, het gaat om het mechanisme – dat ene Yernaz Ramautarsing meldde dat de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen een kerstboom zou verwijderen ‘wegens klachten over ideologische overwegingen’. Ik citeer dit, want zulk krom Nederlands zou in een bestuurlijk bericht natuurlijk nooit voorkomen. Niettemin nam kandidaat-raadslid Yernaz Ramautarsing van Forum voor Democratie dat graag aan en verspreidde het vervolgens zelf als een uiting van die imaginaire ‘war on Christmas’. Toen hem onomstotelijk onder de neus werd gewreven dat dit volstrekte onzin is, trok hij het terug uit zijn medium (Twitter). Maar – en nu komt het – hij vindt de grap [!] toch geslaagd en ‘het feit dat zo veel mensen dachten dat het klopte, zegt meer dan de foto zelf’.
Als veel mensen iets geloven, zegt dat dan dat er een grond van waarheid in zit? Dacht het niet…
Nee, beste Yernaz, de grap is niet geslaagd, want het wás geen grap. Die ‘war on Christmas’ van jou had jij niet als grap bedoeld. Als je zo je eigen wantrouwen etaleert, zaai je wantrouwen bij anderen en met wantrouwen bereik je echt geen mooier Nederland.
‘Het feit dat zo veel mensen dachten dat het klopte, zegt meer dan de foto zelf.’ Maar Yernaz toch… Wat mensen allemaal geloven, zegt niets over welk feit of welk verzinsel dan ook. Zeker niet ‘dat een dergelijke actie van een schooldirectie minder ondenkbaar is dan een paar jaar geleden’. Goed gelogen is echt iets anders dan dat er een grond van waarheid zou zijn. Het zegt vooral iets over mensen zoals jezelf. Het zegt dat er mensen zijn die vatbaar zijn voor leugen en bedrog, die meegaan met verdachtmakingen zonder een spoor van bewijs. Maar dat wisten we al, Yernaz, en die gestudeerde vriendjes van je, die Thierry en Theo, weten dat ook heus wel.
De geschiedenis staat bol van de voorbeelden. Vanaf de Romeinse tijd zijn ze ook aardig gedocumenteerd. Het varieert van practical jokes en geslaagde aprilgrappen tot georkestreerde massavernietiging. En of die leugens nu van links of van rechts komen: ze blijven schadelijk. Je hoeft ook niet links of rechts te zijn om een hekel te hebben aan liegen. Want liegen is liegen: je bent altijd de klos als je erin trapt. Je bent niet per se dom als je erin trapt, alleen maar goedgelovig. Dat is meer een karaktertrek dan een intelligentiekwestie.
Buiten de politiek wordt trouwens net zo veel gelogen als daarbinnen. Hoeveel mensen worden niet slachtoffer van oplichters en fraudeurs? Dat mensen een phishingmail openen, betekent echt niet dat er een grond van waarheid in die malafide link zou zitten.
Hoopgevend is dat de meeste mensen niet trappen in de listen en lagen van oplichters en valse profeten, of ze zich nu links of rechts, financieel of politiek, religieus of areligieus voordoen.
Mja: https://www.parool.nl/binnenland/haagse-hogeschool-weert-kerstboom~a271040/
@Nick Ik krijg de indruk van je reactie dat je het punt een beetje mist. De prangende vraag is niet of er wel of niet een kerstboom word opgetuigd maar of er zoiets als een ‘War on Christmas’ bestaat, en zeker of deze in Nederland bestaat. Als de boom inderdaad geweerd werd, was er nog enige vorm van subjectief bewijs zoals in het artikel beschreven maar de reactie van dhr. Ramautarsing geeft aan dat het bestaan van bewijs onbelangrijk is voor het behalen van zijn politieke doel: angstzaaien ten behoeve van zijn politieke ideeën.
Het is dan ook allicht verstandig om voor het lokale politieke debat niet te veel te kijken naar wat er aan de andere kant van de Atlantische oceaan gebeurt. De ‘War on Christmas’ is zowel geen Nederlands als recent concept (voor een overzicht zie b.v. https://www.snopes.com/2017/11/29/the-war-on-christmas/). Het draait niet om het optuigen van een kerstboom maar om de scheiding van kerk en staat, een scheiding die onder druk word gezet door personen die andere religies en culturen als een inherente bedreiging zien en een beroep doen op de Christelijke achtergrond van Nederland.
Het is tevens onterecht om een dergelijke beslissing om een kerstboom niet te plaatsen als een binaire keuze te poneren, als seculiere humanist heb ik ook geen boodschap aan die opgehemelde (letterlijk en figuurlijk) gedecoreerde spar maar ik begrijp dat veel mensen het uit traditie willen vieren. Er staat deze mensen dan ook niets in de weg om dat te doen, de pretentie die de ‘War on Christmas’ heeft is dat als je niet voor bent, je automatisch tegen bent. Dit is de onzin, en het gevaarlijke van een dergelijke pretentie: het onderscheid creëren tussen “zij” en “wij” om een (politiek) doel te bereiken wat niet per se gerelateerd is aan dit onderscheid.
Weet je wat ik zo jammer vind aan deze berichten? Dat het eindigt met: “of ze zich nu links of rechts, financieel of politiek, religieus of areligieus voordoen.”
Als je een gekleurd artikel schrijft hou het dan ook gekleurd! En ga niet aan het einde opeens doen alsof rechts/links je niets uitmaakt. Daarmee ontkracht je je eigen verhaal, beetje jammer. Het is niet eens een slecht verhaal, daarom is het zo jammer.
Ik heb zelf op FvD gestemd en vind ik hun zwakste plek Yernaz. Ik ben totaal geen fan van deze man.
Wat is nou precies het punt van deze column? Dan kan je wel columnist en docent Nederlands zijn, maar een goed stuk schrijven is meer dan alleen spelling en grammatica. In het begin gaat het over correlatie en causaliteit, dan gaat het over 3 tweetjes van een politicus van vorige kerst (die uit de context zijn gehaald), daarna over voorbeelden van listen en bedrog vanaf de Romeinse tijd en het eindigt met “Hoopgevend is dat de meeste mensen niet trappen in de listen en lagen (…).” Wat wil je nou dat ik onthoud van deze column, wat moet ik meenemen?
Ten eerste zal ik even de context geven over de tweets. Yernaz tweet een foto van een blaadje waarop staat dat de kerstbomen worden verwijderd vanuit idealogische overwegingen en schrijft daarbij: “Het lijkt erop alsof “the war on Christmas” Nederland heeft aangedaan.” Vervolgens blijkt het om een grap/list te gaan waarop hij de tweet verwijderd en dit plaatst: “Ik heb mijn tweet over de kerstboom verwijderd omdat Het geen actie van de directie zelf was. De foto was echt en dus geen photoshop en de grap van student of medewerker is dus enorm geslaagd! Het feit dat zoveel mensen dachten dat het klopte zegt meer dan de foto zelf.” Iemand vraagt wat het dan volgens hem zegt waarop Yernaz reageert: “Dat een dergelijke actie van een school directie minder ondenkbaar is dan paar jaar geleden.”
Yernaz zegt dus niet dat hij het als grap bedoelde, iets was Bart hier wel in zijn column schrijft. “Die ‘war on Christmas’ van jou had jij niet als grap bedoeld.” Hij zegt dit ook nergens, Bart. Dit is dus een list en jij een oplichter en valse profeet, om het in je eigen worden te houden.
Daarnaast zegt je: “Maar Yernaz toch… Wat mensen allemaal geloven, zegt niets over welk feit of welk verzinsel dan ook.” Natuurlijk zegt dat wel wat. Welke van de 2 volgende beweringen zou je eerder geloven: “Ik ben een buitenechtelijk kind van Beatrix en een marsmannetje” of “Ik heb gisteren bloemkool gegeten”. Ik zal het verklappen, het zijn beide leugens, maar de 1 is wel geloofwaardiger dan de ander.
Daarnaast ben ik het helemaal eens met Com-student. Niemand vindt het erg als je een kritisch stuk schrijft over iets of iemand, zolang je het maar bij de feiten houdt. Om mijn eigen kleur te bekennen, ik ben lid van FvD en dat heeft wellicht invloed op mijn objectiviteit. Ik probeer ten alle tijden mijn objectiviteit zo groot mogelijk te houden en me door mijn voorkeur zo min mogelijk te laten beïnvloeden, daarom nodig ik ook iedereen uit om feitelijke onjuistheden in deze comment te melden.
Ik las de titel en wist gewoon al dat het een anti FvD column zou worden. Geweldig.
Het is geen anti-FvD-column. Het is een anti-drogredenering-column. Dat probeer ik in de laatste alinea nog eens extra te benadrukken. In de reactie van Karel Anker zitten er ook minstens twee. De huiswerkopdracht is om die te ontdekken.
“De huiswerkopdracht is om die te ontdekken.” Wat een minachting voor de mensen die de comments lezen zeg, walgelijk. Alsof Zijne Excellentie de heer Bijl te goed is om zijn punt zelf toe te lichten. Dat je het niet eens bent met de onderbouwing in mijn comment kan ik begrijpen, en er zullen ongetwijfeld fouten in zitten, maar wees een vent en zeg gewoon wat je bedoelt. Als we hier niet als volwassenen met elkaar kunnen discussiëren, wat heeft het dan nog voor zin om überhaupt reacties achter te laten?
En geen anti-FvD-column? Houd je daar echt aan vast? Toevallig kies je in je “anti-drogredenering-column” voor een incident dat maanden geleden gebeurde? Vervolgens sleep je Thierry en Theo er met de nekharen bij terwijl ze er helemaal niets mee te maken hadden? Ook hier kan je trouwens je minachting weer niet onderdrukken, “die gestudeerde vriendjes van je, die Thierry en Theo (…)”. Ik kan niet hard maken dat je hier bewust koos voor FvD’ers, maar voor een “anti-drogredenering-column” bevat het erg weinig voorbeelden van drogredenen, en relatief veel FvD politici. (En ja, ik ben me ervan bewust dat dit ook weer een drogreden is, maar wat ik hiermee wil vragen is waarom er voor specifiek dit voorbeeld werd gekozen, en niet voor een ander?)
Ik kan lastig voor de motivaties van dhr. Bijl spreken betreffende de “huiswerkopdracht”, maar ik kan me de indruk dat hij zich hier als de leermeester laat klinken best voorstellen. Tegelijkertijd is het, gezien het algemene punt van waarschuwing tegen de drogreden, geen slechte oefening. Kritisch zijn over de redenering van anderen is vaak al lastig genoeg, zeker in een real-time situatie. Kritisch zijn over de logica in je eigen denken en je bewust zijn van je eigen “vorhabe, vorgriff und vorsicht” (om even een pagina uit het werk van de filosoof Heidegger te nemen) is een nog lastigere, haast onmogelijke opdracht. Kudos voor dhr Anker dat hij reeds toe heeft durven te geven dat zijn stellingen gekleurd zijn maar dat is slechts een begin.
Of dit een anti-FvD column is kan men slechts over speculeren, het lijkt mij echter niet op zijn plaats om hier een politieke discussie te houden. Vanuit het oogpunt van de formele logica zou ik er slechts dit over zeggen, een voorbeeld, of dit nu de politicus in kwestie betreft of historische voorbeelden teruggaand naar de Romeinse tijd, dienen als illustratie voor een geldige redenering en niet als fundament voor de redenering zelf. Wanneer voorbeelden verheven worden tot algemene regel spreken we van logische inductie, een veelgebruikt mechanisme wat desalniettemin een drogreden is.
Betreffende het “huiswerk” zelf zou ik er eentje willen toelichten, omdat deze de aard van het debat goed illustreert. In twee gevallen treed de drogreden “argumentum ad populum” op, zowel wanneer dhr Ramautarsing concludeert dat er iets geconcludeerd mag worden omdat mensen de desbetreffende foto en verhaal geloofden, en wanneer dhr Anker stelt dat een stelling over een marsmannetje minder geloofwaardig is dan een stelling over bloemkool.
Drogredenen zijn het gebied van (formele) logica, van geldige en ongeldige redeneringen. Ze zeggen niets over de waarheidswaarde van een individuele stelling, dit is het gebied van bewijstlast. “Ik ben het kind van Beatrix en een marsmannetje” is geen drogreden, het is slechts een stelling die nogal lastig te bewijzen is dus niemand is geneigd het te geloven. “Ik heb gisteren bloemkool gegeten” is makkelijker te bewijzen of aannemelijk te maken maar nog steeds geen drogreden. Deze stellingen zijn pas drogredenen wanneer we hieruit conclusies trekken die er niet uit te concluderen zijn, b.v. “Ik ben het kind van Beatrix en een marmanntje, dus alle katten hebben twee staarten” is logisch gelijkwaardig aan “Ik heb gisteren bloemkool gegeten dus alle katten hebben twee staarten.” Dat de ene premisse toevallig waar is en de andere premisse niet maakt de logica hier niet uit, van belang is dat de conclusie er niet uit volgt.
Dit klinkt contra-intuitief en dat is het ook. Formele logica is niet intuitief, dat is het hele punt van formele logica, om het onderscheid te maken tussen welke conclusies je kan trekken uit stellingen (die hopelijk waar zijn), en welke conclusies we op het eerste gezicht denken te kunnen trekken uit stellingen (die hopelijk waar zijn). Hierom is het belangrijk om kritisch te kijken naar de redeneringen die gebruikt worden, zowel bij anderen als bij jezelf.