Het zijn verontrustende cijfers: 45 procent van de studenten valt tijdens de opleiding verpleegkunde uit, nog eens 14 procent na het afstuderen. Fysieke en mentale werkdruk zijn de belangrijkste oorzaak, blijkt uit arbeidsmarktonderzoek van onderzoeksbureau SEOR van de EUR. Dat is niet alleen jammer voor de betrokken studenten, maar ook een probleem voor de zorgsector, waar de personeelstekorten snel oplopen.

Onderzoek naar werkbelasting en weerbaarheid

Wat opleidingen kunnen doen om deze uitval te verminderen, was eigenlijk niet bekend en dat was reden voor onderzoeker Pepijn Roelofs van kenniscentrum zorginnovatie en docenten Ellen Bakker en Jos Kox van verpleegkunde om dit onderwerp bij de kop te nemen in een in 2015 gestarte vierjarige studie: Spring.

Roelofs is de projectleider, Bakker en Kox doen promotieonderzoek. Bakker naar de mentale weerbaarheid van studenten en jonge professionals en Kox naar de fysieke werkbelasting, alhoewel ze de eersten zijn om te zeggen dat je die twee onderwerpen eigenlijk niet kunt scheiden. Doel van hun onderzoek is het ontwikkelen van interventies om mentale en fysieke overbelasting te voorkomen en vast te stellen welke beschermende factoren er zijn die studenten minder gevoelig maken voor mentale of fysieke werkdruk.

In het Springproject worden drie cohorten van in totaal 750 derdejaarsstudenten (voltijd, deeltijd en duaal) gevolgd tot anderhalf jaar na het afstuderen. Het project loopt van 2016 tot 2021.

72 procent van de studenten ervaarde fysiek of verbaal geweld

De voorlopige resultaten liegen er niet om. Van de 420 studenten die nu in het onderzoek zitten, heeft 74 procent regelmatig/voortdurend klachten aan het bewegingsapparaat, 21 procent heeft dat af en toe en slechts 5 procent heeft daar geen last van. 72 procent van deze studenten had tijdens stages te maken met fysiek of verbaal geweld en 40 procent ervaart op een matig tot hoog niveau negatieve stress, zich uitend in piekeren, slapeloosheid en algemene vermoeidheid. ‘En eigenlijk wisten we dat al wel’, zegt Roelofs. ‘Er zijn Nederlandse cijfers en er zijn oude onderzoeksrapporten, maar die zijn niet goed ontsloten. Het speelt al lang, maar er is nog steeds niets aan gedaan. Tot nu toe dus.’

Meer onderwijs over de palliatieve fase

Op basis van de eerste resultaten gaven de onderzoekers al adviezen aan de opleiding verpleegkunde. Meer lessen over arbo, rechten en plichten op de werkvloer bijvoorbeeld of onderwijs op maat over de palliatieve fase. Meer informatie en richtlijnen over herstellen van stress. Studenten zouden in hun vakanties echt vrij moeten nemen en niet een bijbaantje in de zorg moeten hebben, hoe aantrekkelijk dat ook kan zijn vanwege de krapte op de arbeidsmarkt. De verbinding tussen onderwijs en stage zou sterker moeten worden en trainingen in de gesprekstechniek ‘verbindend communiceren’ zouden kunnen helpen om agressie te voorkomen of te kunnen de-escaleren. ‘Zo’n training zou kunnen worden aangeboden aan studenten, maar ook aan docenten en praktijkbegeleiders. Het kan er allemaal toe leiden dat studenten zichzelf beter leren kennen en daardoor hun grenzen beter kunnen aangeven’, legt Bakker uit.

‘We zullen steeds meer maatwerk moeten gaan leveren’, zegt Roelofs. ‘Om de fysieke belastbaarheid aan te kunnen, moeten studenten een goede basisconditie hebben. Sommige studenten moeten misschien wel sportlessen volgen, terwijl dat voor anderen helemaal niet nodig is. Anderen zouden een agressietraining kunnen volgen, of dramalessen.’

Ook zijn er in de organisatie van het onderwijs al aanpassingen geweest. Kox: ‘In het eerste studiejaar staan tiltechnieken op het programma, maar tegen de tijd dat studenten in het tweede jaar op stage gaan, zijn ze deze technieken vaak alweer vergeten. Nu wordt deze cursus, vlak voor studenten de praktijk in gaan, herhaald.’

Liefde

Ellen Bakker en Jos Kox waren zelf zorgprofessionals voor zij het onderwijs in gingen en, later, onderzoek gingen doen. Bakker was wijkverpleegkundige en Kox werkte in conflictgebieden voor het Internationale Comité van het Rode Kruis: in Rwanda, Bosnië, Afghanistan, Jemen, Albanië, Sri Lanka en Sierra Leone. Ook zij horen bij de groep ‘uitvallers’, alhoewel hun vertrek uit de zorg niet direct te maken had met lichamelijke of psychische overbelasting. Bakker had weliswaar chronische pijn in haar polsen, maar kreeg vooral steeds meer moeite met de verzakelijking in de wijkzorg en met het feit dat ze te veel autonomie kwijtraakte. Kox had, als hij zijn huidige partner niet had ontmoet, nog steeds in conflictgebieden gewerkt. ‘Ik nam afscheid van de zorg vanwege de liefde.’ Niet door de agressie die hij volop heeft gezien en ervaren, niet door chronische rugpijn of slapeloosheid. Nee: de liefde. Gelukkig kan dat ook nog.

Tekst: Dorine van Namen
Illustratie: Demian Janssen