Hoogbegaafd op de pabo: ‘Rem me niet af’
Gepubliceerd: 5 December 2018 • Leestijd: 4 minuten en 50 seconden • LongreadNiet iedereen die hoogbegaafd is, studeert astrofysica. Ook op de pabo lopen hoogbegaafde studenten rond. Voldoet het onderwijs voor deze groep? Niet echt, constateerde docent Amber Damen die er onderzoek naar deed en nu ‘on a mission’ is om aandacht te krijgen voor hoogbegaafden op de HR.
Amber Damen had in de lerarenkamer van de pabo een poster neergelegd met de vraag: Hoe herken je hoogbegaafde studenten? ‘Die zitten op de uni’, ‘die studeren hier niet’ en ‘kijk eens wie vwo heeft gedaan’ waren een paar van de antwoorden. ‘Over hoogbegaafdheid bestaan aardig wat misverstanden’, vertelt Damen, die afgelopen collegejaar voor haar master educational needs een praktijkonderzoek deed naar de opleidingsbehoefte van hoogbegaafde studenten op de pabo.
‘Vanaf een IQ van 130 noemen we iemand hoogbegaafd, toch is het IQ maar een klein deel van hoogbegaafdheid.’
‘Het beeld is vaak dat hoogbegaafden antisociale boekenwurmen zijn die hoge cijfers halen in de bètavakken. Vanaf een IQ van 130 noemen we iemand hoogbegaafd, toch is het IQ maar een klein deel van hoogbegaafdheid. Je hebt mensen die fysiek heel begaafd zijn en snel leren in sport. En ook creativiteit, sensitiviteit, artisticiteit, ondernemerschap, leiderschap en autonomie bepalen iemands begaafdheid.’
Hoogbegaafde studenten hebben bovendien lang niet altijd vwo gedaan of mooie cijfers gehaald. Damen: ‘Ja, natuurlijk heb je hoogbegaafde studenten die altijd de beste van de klas zijn, maar je hebt er ook die zijn blijven zitten. Dat deze studenten kunnen onderpresteren en in lagere onderwijsniveaus zitten dan je op basis van hun intelligentie zou verwachten, is niet bij iedereen bekend. Onze hoogbegaafde studenten zitten bijvoorbeeld echt niet allemaal op de academische pabo.’
Veel perfectionisme en faalangst
Volgens Damen zou er meer aandacht voor hoogbegaafdheid moeten komen. ‘Sowieso op de lerarenopleidingen, want onze studenten zullen hun eigen leerlingen dan beter kunnen begeleiden. Daarnaast is er een argument dat samenhangt met studiesucces. Er speelt veel perfectionisme en faalangst bij deze groep. Studenten raken bijvoorbeeld achterop, omdat ze hun paper steeds maar niet goed genoeg vinden om in te leveren. Of ze krijgen motivatieproblemen, omdat ze de pabovakken niet boeiend vinden terwijl ze wel graag voor de klas willen staan.’
‘Er speelt veel perfectionisme en faalangst bij deze groep. Studenten raken bijvoorbeeld achterop, omdat ze hun paper steeds maar niet goed genoeg vinden om in te leveren.’
Damen had voor haar onderzoek niet de beschikking over een IQ-test, omdat alleen psychologen en orthopedagogen met een diagnostische bevoegdheid IQ-testen mogen afnemen. Om dit te ondervangen ontwikkelde zij een diagnostisch zelfrapportage-instrument op basis van de Vragenlijst handelingsprotocol begaafdheid. Op voordracht van studieloopbaancoaches vormde Damen een onderzoeksgroep met 15 vermoedelijk hoogbegaafden. ‘Dat waren studenten die in de klas waren opgevallen.’ Daarnaast stelde ze een controlegroep samen van 33 pabostudenten.
Beide groepen vulden de vragenlijst in. Daaruit kwam naar voren dat de onderzoeksgroep inderdaad voldeed aan de criteria van hoogbegaafdheid. Bij de controlegroep lagen de gemiddelde scores een stuk lager. Van de 33 studenten kwam er 1 uit die hoogstwaarschijnlijk hoogbegaafd is en 8 bij wie daarvan een vermoeden bestaat.
Problemen met prestatiemotivatie
In de wetenschap wordt aangehouden dat rond de twee procent van de bevolking hoogbegaafd is, vertelt Damen. ‘Op basis hiervan kan je ervan uitgaan dat er ook op de pabo hoogbegaafde studenten rondlopen, en mijn onderzoek ondersteunt dat. Nadat de vragenlijsten waren ingevuld, heb ik met studenten uit de onderzoeksgroep gesprekken gevoerd over hun opleidingsbehoefte. Daaruit kwam naar voren dat ze bijna allemaal problemen hebben met hun prestatiemotivatie. Ze vinden dat ze op school niet worden gemotiveerd om zo goed mogelijk te presteren.’
De studenten vertelden dat ze de lessen vaak niet interessant of leerzaam vinden, maar toch moeten gaan vanwege de aanwezigheidsplicht. Damen: ‘Als je een PowerPoint van 38 slides afwerkt, zit niemand op het puntje van zijn stoel. Daarvan zeggen deze studenten: Dat kunnen we ook wel thuis bekijken.
‘In feite vragen ze om meer autonomie. Ze willen meer eigen keuze in het onderwijsaanbod en zouden daarnaast vakken willen aftikken. Neem gecijferdheid en spelling. Er zijn studenten die deze vaardigheden beheersen en graag meteen de toets willen doen, zodat ze tijd hebben om nieuwe dingen te leren. Voor het niet-didactische deel van de vakken zou dat volgens mij prima moeten kunnen.
‘Verder hoorde ik meer dan eens dat studenten niet afgeremd willen worden. Ze stellen bijvoorbeeld vragen over een onderwerp en dan zegt de docent: “Dat hoef je niet te weten voor de toets.” Het zou motiverender zijn als de docent dan juist de diepte in zou gaan.’
‘Bijna niemand uit mijn onderzoeksgroep wist dat hij vermoedelijk hoogbegaafd is. Ook zij leven met de stereotype beelden van hoogbegaafdheid.’
Meer maatwerk
Volgens Damen is het eigenlijk raar dat we voor het basisonderwijs en voortgezet onderwijs streven naar differentiatie en maatwerk, maar dat we dat op het hbo nauwelijks kunnen bieden. ‘Mijn onderzoek reikte niet zo ver dat ik heb onderzocht hoe dat zou kunnen passen in de OER (onderwijs- examenregeling, red.) en of we een aparte regeling voor hoogbegaafden zouden moeten hebben, zoals we voor topsporters hebben. Maar ik pleit wel voor meer kennis over hoogbegaafdheid op de HR.’
Volgens Damen is dat ook nodig, omdat deze studenten niet gewend zijn voor zichzelf op te komen. ‘Bijna niemand uit mijn onderzoeksgroep wist dat hij vermoedelijk hoogbegaafd is. Ook deze studenten leven met de stereotiepe beelden van hoogbegaafdheid. Dat maakt dat ik op een missie ben voor deze groep. Ik zie het als een emancipatieproces waaraan wij, als hogeschool die inclusiviteit nastreeft, kunnen bijdragen. Als dat lukt, zullen meer studenten hun potentieel kunnen bereiken.’
Yoeran begon zijn middelbare school op het vwo en gymnasium, maar stapte na de tweede klas over naar de havo omdat hij liever wilde drummen dan leren. ‘Met elf vingers in zijn neus’ slaagde hij voor de havo en deed hij auditie voor het conservatorium. ‘Qua praktijk mocht ik door naar jaar twee, maar ik verknalde de theorietoets. Dan maar naar de pabo en het jaar erop opnieuw auditie doen. Dat kwam er niet van en toen ik eenmaal in het tweede jaar zat, wilde ik de pabo ook wel afmaken.’
Dat de vragenlijst van Amber Damen bij hem de score ‘vermoedelijk hoogbegaafd’ liet zien, zegt hem niet veel. ‘Ik ben gewoon een slimme jongen die snel leert’, vindt hij. Desondanks heeft Yoeran al acht jaar pabo erop. Hij doorliep het programma met gemak, tot hij strandde bij het afstuderen. ‘Voor mij is het moeilijk om me te beperken en te focussen. Als ik bij zin één ben, is mijn hoofd al zeven regels verder. Op die manier wordt het een chaos. Nu ik het voor de derde keer probeer, lijkt het erop dat ik het overzicht kan behouden.
‘Terugkijkend heb ik me op de pabo vaak niet uitgedaagd gevoeld. Ik heb best een hoop vakken moeten doen die op zich interessant en belangrijk zijn – ik noem maar even op kleuterniveau vingerverven – maar waarmee je niet weken bezig hoeft te zijn. Liever had ik meer over sociaal-emotionele ontwikkeling geleerd of over remedial teaching.’
Op dit moment werkt Yoeran drie dagen in de week als leerkracht op een daltonschool en is hij bezig met afstuderen. ‘Na mijn afstuderen zou ik het liefst gaan werken in het speciaal onderwijs. Dat vind ik een stuk uitdagender dan een reguliere klas.’
Tekst: Esmé van der Molen
Illustratie: Demian Janssen
“Op basis hiervan kan je ervan uitgaan dat er ook op de pabo hoogbegaafde studenten rondlopen”
Dit is onzirgvuldig omgaan met statistiek. Het feit dat een deel van het maatschappij tot een bepaalde groep behoort wil niet meteen zeggen dat die representief in elke studie voorkomen.
Daarnaast vind ik het debiel dat er op deze manier aandacht wordt besteed aan het feit dat studenten die hoogbegaafd zijn dat wellicht niet weten. Wat maakt het uit als ze een label weten te plakken op zichzelf. Gaat iemand met perfectionistische neigingen anders gedragen omdat die erachter komt dat het te maken heeft met hoogbegaafdheid??
De onderzoeksgroep en de controlegroep zijn te klein om statisch iets te zeggen. Beide groepen moeten minimaal 70 groot zijn.
Een interessant stuk over een onderwerp dat kennelijk nog weinig bekend is. Uiteraard is deze proef geen sluitend wetenschappelijk bewijs, maar wel voldoende indicatie om aandacht te vragen voor het onderwerp. De opmerkingen over de statistische aspecten zijn niet erg zinvol en zijn zelf ook erg onvolledig. Het geschetste beeld is wel erg herkenbaar met betrekking tot hoogbegaafden en hun problematiek. Bovendien is het een indicatie dat kennis over hoogbegaafdheid ook op Pabo’s onvoldoende is Laat staan dat het ook voldoende begrepen wordt door alle toekomstige leerkrachten. En die indicatie is zorgelijk genoeg om aandacht te besteden aan het onderwerp. Het is namelijk wel een belangrijk onderwerp. Hulde dus voor dit initiatief dat hopelijk wordt opgevolgd met uitgebreider onderzoek.
Ik heb vele jaren terug op de Pabo in Almere gezeten en liep min of meer tegen de geschetste problematiek aan. Toentertijd hadden zij (geen idee of dat nog steeds is, maar wellicht interessant om eens naar te kijken) een excellente groep, die versneld de Pabo konden doen. Hierdoor werden niet alle problemen opgeheven, maar was het wel veel prettiger om de Pabo te doorlopen. Zeker ook vanwege het competentiegerichte onderwijs, waarin je veel zelf vormgaf op eigen interesse, was dit zeer prettig!!
Waar rook is, is vuur. Hoogbegaafden worden zeer slecht herkend. Die signalering moet eigenlijk in het bo gedaan worden, maar als de kennis ontbreekt kunnen deze kinderen (als ze geluk hebben) zomaar op ieder niveau in het vo uitkomen, maar een heel groot deel is allang uitgevallen en zit thuis… diep ongelukkig en niet wetend waar het aan ligt.
Leuk en interessant dat hiernaar gekeken is. Wetenschappelijk gezien heeft dit onderzoek geen waarde. Wel voor de bewustwording over wie hoogbegaafd is en welke vooroordelen er zijn. Inderdaad niet alleen makkelijk lerende leerlingen kunnen hoogbegaafd zijn. Voor veel leerlingen is het fijn om te weten dat ze hoogbegaafd zijn. Zo kunnen ze sneller ontdekken wat ze nodig hebben om te leren. Ook om te accepteren dat ze anders denken dat niet hoogbegaafden. Waardoor snel misverstanden ontstaan. Kortom, ik hoop dat dit artikel en het onderzoek weer een nieuwe stap zet on bewustwording en acceptatie.
Sterk stuk. Ik kom regelmatig studenten op mbo tegen die het niet weten maar uiteindelijk gaan onderzoeken. Gaat niet om de stempel maar dat je weet hoe je informatie verwerkt, top down leert en wat je nodig hebt om gemotiveerd te blijven en het daarna ook naar de ander kunt benoemen.
Mijn ervaring zegt mooi helder stuk en herkenbaar in de praktijk op veel opleidingen en ook onder collega’s 😉
Amber, wat goed dat je dit onderzoek zo zorgvuldig hebt opgezet, ik ben benieuwd naar je onderzoeksmethodiek (op 13 november heb ik van Ferdie Migchelbrink heel interessante dingen gehoord over PAO – moet ik in die richting denken?)
Ik wil als student van de Master Pedagogiek ook een onderzoek gaan uitvoeren binnen onze hogeschool en kom graag met je in contact!
Heel goed dat er wordt gekeken naar hoe je studenten met verschillende kwaliteiten, eigenschappen en niveaus kunt stimuleren. Verder laat de methodiek en statistiek in dit onderzoek nogal te wensen over. Een groep van 15 van wie je al vermoed dat ze hoogbegaafd zijn, en een groep van 33 waar er 9 ook bepaalde eigenschappen blijken te bezitten? De groepen zijn veel te klein, biased samengesteld en dit zou betekenen (wanneer er wel voldoende power was) dat ongeveer 1:11 mensen (vermoedelijk) hoogbegaafd is. In werkelijkheid ligt dit eerder tussen de 2-3% (afhankelijk van je criteria).