Vandaag promoveert Mariska Okkinga aan de Universiteit Twente. De onderzoeker van het kenniscentrum Talentontwikkeling heeft sinds 2011 gewerkt aan een onderzoek onder 382 leerlingen van 10 vmbo-scholen.

Wat wilde je precies onderzoeken?

‘Veel vmbo-leerlingen hebben moeite met begrijpend lezen. Ze hebben hierin gemiddeld een achterstand van twee jaar in vergelijking met kinderen die naar havo en vwo gaan. Ik wilde onderzoeken of de methode Nieuwsbegrip het begrijpend lezen van deze groep kan bevorderen. In die methode krijgen leerlingen vijf leesstrategieën aangeleerd om een tekst over een nieuwsfeit te begrijpen, zoals voorspellen waar een tekst over gaat, samenvatten of vragen stellen. De docent heeft hierbij een belangrijke rol. Hij doet de leesstrategieën voor in kleine groepjes. Door te modellen, zoals we dat noemen, leren kinderen van de docent en gaan ze de strategieën in groepjes zelf toepassen. Daarbij nemen ze afwisselend de rol van docent op zich en lezen ze hardop de tekst voor waarbij ze dus samenvatten, vragen stellen, enzovoorts.’

Hoe pakte je het aan?

‘Ik heb tien vmbo-scholen geselecteerd waarop twee vergelijkbare brugklassen meededen aan de studie: een interventieklas, waar de kinderen les kregen volgens de methode Nieuwsbegrip, en een controleklas, waar de docent in het leesonderwijs mocht doen wat hij of zij altijd deed. We hebben deze klassen en docenten twee jaar gevolgd. De docenten in de interventieklassen werden getraind in de methode. Twee keer per jaar deed ik een klasobservatie om te kijken hoe de methode werd toegepast in de dagelijkse praktijk. Ook de leerlingen werden getoetst om hun leesniveau te volgen.’

 ‘Het maakt veel uit of de leesstrategieën goed worden voorgedaan.’

Wat waren de resultaten? Gingen de leerlingen uit de interventiegroep beter begrijpend lezen?

‘Na het eerste jaar zagen we inderdaad een heel klein positief effect van de methode Nieuwsbegrip, maar alleen als de leerlingen een goede en uitgebreide instructie van hun docent hadden gekregen. Als we naar beide interventiejaren kijken, is er geen positief effect van Nieuwsbegrip. De leerlingen uit de interventieklas gingen niet vooruit in begrijpend lezen. Wel zagen we dat het veel uitmaakt hoe goed de leesstrategieën worden voorgedaan. Als dat beter dan gemiddeld is, vonden we geen verschillen in groei in begrijpend lezen tussen de interventie- en controleklassen. Maar werd er slechter voorgedaan dan gemiddeld, dan bleken de leerlingen uit de interventieklassen in het nadeel te zijn. Hun groei liep in dat geval achter op die van kinderen uit de controlegroep.’

Hoe verklaar je dat?

‘Er zijn verschillende verklaringen voor: de lange duur van de interventie, het lage woordenschatniveau van de leerlingen en het gegeven dat modellen best lastig is om te doen. Sommige docenten hadden het gevoel dat ze een toneelstukje aan het opvoeren waren als ze hardop nadachten tijdens het lezen van de tekst. Dat voelde ongemakkelijk. Ook worden docenten hierin niet opgeleid, dus ze konden niet vertrouwen op hun ervaring in tegenstelling tot de docenten in de controleklassen. Die mochten doen wat ze altijd deden en bleven in hun comfortzone. Bovendien is het klasmanagement ingewikkeld als meerdere groepjes aan het werk zijn. De docent moest zijn aandacht over die groepjes verdelen en tegelijkertijd de rust in de klas bewaren. De controledocenten gaven klassikaal les en hadden daardoor meer time on task: Meer tijd dus om de stof uit te leggen, omdat ze het maar één keer hoefden te doen.’

Wat leert deze uitkomst je nu? Is Nieuwsbegrip geen goede methode voor begrijpend lezen?

‘Nee, dat is niet de uitkomst. Naast het onderzoek op de tien scholen heb ik een meta-analyse gedaan. Daar kwam uit dat het aanleren van leesstrategieën het niveau van begrijpend lezen wel degelijk kan bevorderen, en dat die effecten blijvend zijn. Wat mijn onderzoek vooral leert, is dat methodes niet zaligmakend zijn. De docent is de centrale schakel. Hij moet zich er goed bij voelen om te modellen en hij moet ertoe in staat zijn. Ik pleit er daarom voor om al in de lerarenopleiding aandacht te besteden aan het aanleren van leesstrategieën.’

Tekst: Esmé van der Molen
Fotografie: Bob van der Vlist