Werk je in het onderwijs en doe je je stinkende best voor future generations? Dat is heel mooi. Minder mooi is dat je dan het grootste risico op een psychische beroepsziekte loopt. Burn-outklachten komen het vaakst voor in het onderwijs.

Mensen die overspannen, burn-out of depressief zijn, verzuimen meer dagen per jaar dan andere zieke werknemers, vaak wel 40 dagen extra. Alles bij elkaar zijn overspannenheid en burn-out op jaarbasis goed voor bijna 3,5 miljoen verzuimdagen, en depressie voor ruim 1 miljoen. Ter vergelijking, een andere beruchte beroepsziekte – lagerugklachten – leidt tot 800.000 verzuimdagen (Arbobalans 2016).

Mensen die overspannen, burn-out of depressief zijn, verzuimen meer dagen per jaar dan andere zieke werknemers, vaak wel 40 dagen extra.

Ook op de Hogeschool Rotterdam staat psychisch verzuim met stip op 1. In 2017 was het 47 procent van het totale verzuim. En hoewel het gemiddelde aantal zieke werknemers per 100 een beetje daalde, naar 4,4, bleven we met z’n allen langer ziek. De gemiddelde verzuimduur steeg van 18,8 naar 23,4 dagen.

Psychische gezondheid is speerpunt

Het is dus niet voor niks dat het college van bestuur de psychische gezondheid van HR-medewerkers in het laatste jaarverslag tot speerpunt heeft gemaakt. Dat we in het onderwijs kwetsbaarder zijn, heeft volgens programmaleider duurzaam inzetbaar Tineke de Haan alles te maken met werkdruk en stress. De Haan: ‘Dat zijn de belangrijkste gezondheidsrisico’s op de hogeschool. We analyseren werkdruk vanuit drie factoren: sociale steun, autonomie en ontwikkeling. Als je van deze drie te weinig hebt, loop je een risico om psychische klachten te ontwikkelen. Maar het werkt ook andersom: zijn deze zaken goed op orde, dan bieden zij juist een buffer tegen stress en werkdruk.

‘Een team dat niet goed functioneert, waarin bijvoorbeeld de sociale steun tussen teamleden te wensen overlaat, is killing. Een gebrek aan autonomie zien we in docententeams waar de ptd-afspraken (het planning- en taaktoedelingsinstrument, red.) als heel knellend worden ervaren. Daar ervaren mensen te weinig bewegingsruimte om zelf te bepalen hoe zij hun werk willen doen.’

‘Een team dat niet goed functioneert, waarin bijvoorbeeld de sociale steun tussen teamleden te wensen overlaat, is killing.

Ook zelfstandig coach Caroline Blok die de afgelopen tien jaar zo’n 225 medewerkers van de HR begeleidde, ziet werkdruk ‘als rode draad’. Blok: ‘Ik werk bij meerdere hogescholen en de situatie die ik hier zie, tref ik ook daar aan. Docenten willen vaak een hogere kwaliteit leveren dan mogelijk is in hun uren. Ze zijn ooit docent geworden, omdat ze kennis willen overdragen en met jonge mensen willen werken. Maar er komen ook veel randzaken bij kijken. Daar lijdt het werk dat ze echt belangrijk vinden onder en dat geeft stress.’

Cirkel van betrokkenheid

Bedrijfsmaatschappelijk werker Nicole Verhulst herkent dit beeld. 65 procent van haar HR-cliënten is (nog) aan het werk, de andere 35 procent niet. ‘Het meest gekopieerde A4’tje dat ik gebruik, is dat van de cirkels van betrokkenheid en van invloed van Stephen Covey. Medewerkers die bij mij komen, bewegen zich voornamelijk in de cirkel van betrokkenheid. Ze zijn de grip kwijt en voelen zich gefrustreerd en overgeleverd. Inzicht in je denken en handelen geeft je de mogelijkheid om nieuwe keuzes te maken en je te richten op zaken waar jij vanuit jouw positie wél invloed op hebt, de cirkel van invloed dus.’

Werkstress is niet het enige probleem van deze medewerkers. Verhulst: ‘Er spelen vaak ook privéproblemen die spanningsklachten geven. Denk aan medewerkers die naast een drukke baan een kind met een ernstige aandoening hebben of de zorg voor zieke ouders dragen. Op een gegeven moment kan je dan vastlopen.’

Werkdruk vooral bij docenten hoog

Het onderwerp werkdruk wordt jaarlijks gemeten in het medewerkersonderzoek. In 2017 vond 52 procent van de docenten zijn werkdruk (veel te) hoog, met uitschieters naar beneden bij COM (37 procent) en naar boven bij RBS en ISO (61 procent). Bij de diensten ging het om 24 procent van de medewerkers, de helft minder.

In 2017 vond 52 procent van de docenten zijn werkdruk (veel te) hoog, met uitschieters naar beneden bij COM (37 procent) en naar boven bij RBS en ISO (61 procent).

Werkdruk en onderwijs lijken hand in hand te gaan, met de piekbelasting voor de vakanties en toetsperiodes, de voortdurende curriculumvernieuwingen, maatschappelijke druk en het feit dat het mensenwerk is. Het onderwerp stond afgelopen september dan ook weer in de schijnwerpers tijdens een dialoogsessie met 46 deelnemers.

Los van deze focus op werkdruk heeft de HR een uitgebreid gezondheidsbeleid. Het aanbod van Gezond en vitaal in de HR Academie vindt zijn basis in de positieve psychologie en is gericht op het vergroten van veerkracht en weerbaarheid tegen stress. Werknemers kunnen kiezen uit mindfulness, yoga, de kracht van ademen, een ontspanningsmassage en allerlei coachingstrajecten. De kosten worden deels betaald uit de bedrijfsverzekering die de HR heeft afgesloten bij Zilveren Kruis Achmea (ook bekend als het Livvit-pakket) en deels vanuit het professionaliseringsbudget van instituten, diensten en kenniscentra.

In 2017 volgden 105 medewerkers een coachingstraject. 75 medewerkers kregen een studentmassage en het bedrijfsmaatschappelijk werk had 73 nieuwe aanmeldingen. 33 medewerkers volgden een yogatraining en ruim 150 een mindfulnesstraject. Bijna 700 medewerkers lieten een health check doen.

Is De Haan tevreden over dit bereik, afgezet tegen de ongeveer 3.600 medewerkers die de HR telt? ‘Ja, op zich wel, maar ik vind ook dat het beter kan. Meer medewerkers zouden iets aan het aanbod kunnen hebben. De evaluaties zijn altijd positief. Wat de langetermijneffecten zijn, is moeilijk te meten. Desondanks vind ik niks doen, met het hoge psychische verzuim dat we hebben, geen alternatief.’

Effectiviteit

Dat vindt ook Harald Miedema, lector arbeid en gezondheid bij het kenniscentrum zorginnovatie. ‘We hebben de plicht iets met dat hoge en langdurige psychische verzuim te doen. Dat hoort bij goed werkgeverschap. In het onderwijs hebben we nog een bijkomende verantwoordelijkheid: we willen een zo laag mogelijke uitval van docenten.’

Maar of gezondheidsbeleid effectief is, is een heel andere vraag. Miedema: ‘Het onderzoek ernaar is beperkt en zowel de interventies als onderzoekmethoden verschillen vaak waardoor het lastig is om algemene conclusies te trekken.

‘Wat wel voldoende is aangetoond, is dat stress, weinig beweging en gezondheidsproblemen van invloed zijn op het werk.

‘Wat wel voldoende is aangetoond, is dat stress, weinig beweging en gezondheidsproblemen van invloed zijn op het werk. En ik durf ook wel te zeggen dat het zin heeft om maatregelen te treffen die stress reduceren en werknemers stimuleren om meer te bewegen.’

Volgens de lector zit het programma Gezond en vitaal van de HR goed in elkaar. ‘Het richt zich vooral op psychische weerbaarheid. Ook vind ik dat er goed is nagedacht over werken achter het beeldscherm. We hebben veel mogelijkheden om de werkplek goed in te richten en er zijn computerprogramma’s die je kunnen helpen om verantwoord beeldschermwerk te verrichten.’

Toch ziet Miedema ook wel aandachtspunten. ‘Ik mis aandacht voor bewegen, voeding en overgewicht, en gezond thuiswerken. Ook de bekendheid van het aanbod kan beter. Veel medewerkers werken thuis op de laptop en zitten dan aan de keukentafel op een aftandse stoel. Ik pleit ervoor te onderzoeken of de hogeschool daar iets mee moet, en zo ja, wat dan.

‘Verder vind ik dat we te weinig aandacht hebben voor gezond bewegen. Veel van ons bewegen te weinig. Dat geldt ook voor mijzelf, terwijl we weten dat bewegen een preventieve werking heeft. Er is wel wat aanbod, zoals korting op een sportschoolabonnement, maar ik denk dat het niet genoeg is. Een e-healthaanbod kan, onder de juiste privacyvoorwaarden, goed ondersteunend werken. Bijvoorbeeld via een digitaal platform met feedback en eventueel toegang tot een beweegcoach. Vaak zijn een paar sessies al genoeg om mensen op het juiste spoor te zetten.’

Money well spent

Veel hoeft het niet te zijn, merken ook coach Caroline Blok en bedrijfsmaatschappelijk werker Nicole Verhulst. De meeste mensen staan na drie tot vijf sessies weer sterker in het werk en hun privéleven. Blok: ‘Aan de feiten die leiden tot stress kunnen we in de coaching niets veranderen, wel aan de beleving ervan. Het gaat erom dat mensen de regie terugpakken. In de 75 minuten per sessie wordt hard gewerkt. Mensen krijgen oefeningen mee naar huis, zodat ze niet alleen binnen de muren van de praktijk, maar ook daarbuiten weerbaarder worden.’

Dus het is ‘money well spent’? ‘Ja’, vindt Tineke de Haan. ‘Ook als je bedrijfseconomisch kijkt. We geven minder uit aan de bedrijfsverzekering dan we ervoor terugkrijgen.’ Miedema: ‘Ik draai het om: het is zonde van het belastinggeld dat we krijgen als we het niet doen. Ik denk dat we dan een nog hoger verzuim zouden hebben. Tegelijkertijd pleit ik er wel voor om ons aanbod jaarlijks te onderzoeken op effectiviteit.’

‘De cursus yoga had veel impact op mij’

Sarah (werkzaam bij studentenadministratie, niet op de foto)

Vorig voorjaar wandelde Sarah elke dinsdagmiddag met haar yogamatje naar de locatie Rochussenstraat voor haar wekelijkse yogales. Na een coachingstraject en een massage door fysiotherapiestudenten, volgde Sarah de yogacursus van de HR Academie. ‘De hogeschool betaalde de cursuskosten en ik zette mijn duurzame-inzetbaarheidsuren ervoor in. Dat vind ik mooi geregeld.’

Sarah ontdekte in de cursus dat yoga bij haar past. ‘Ik ben er ook goed in, wat een fijne ervaring is. Momenteel ga ik door een zware periode in mijn privéleven en yoga is een manier om me op te laden. Dat is heel waardevol. Ik vind het fijn dat de HR zo veel aanbod heeft om in balans te blijven. Dat doet ook iets met mijn loyaliteit. Als ik over de snelweg rijd en het HR-logo bij de Kralingse Zoom zie, geeft me dat een awesome gevoel.’

‘Goed voor je hart zorgen’

Susan (beleidsmedewerker, niet op de foto)

Susan heeft een groot gezin, mantelzorgtaken en veel reuring op het werk. Afgelopen voorjaar volgde zij vanuit de HR Academie het coachingstraject Veerkracht door hartcoherentie om in die dynamiek preventief iets te doen voor haar gezondheid, maar ook ‘omdat ik meer tijd wilde besteden aan dingen die me energie opleveren’.

Bij deze specifieke coaching wordt biofeedback-apparatuur ingezet om het effect van stress en ontspanning op de hartslag te meten. Susan: ‘Het was een eyeopener. Ik zag dat de weergave van mijn hartslag op de monitor veel gelijkmatiger en minder hoekig was als ik me bewust ontspande. Volgens de coach was dat een goed teken. Ik realiseerde me dat ik dus vrij eenvoudig zelf iets kan doen om me beter te voelen.’

De zeven sessies die Susan had, hebben volgens haar een blijvend effect gehad. ‘Het werkboek dat bij de coaching hoort, blader ik nog regelmatig door. Ik ben me meer bewust van mijn hart, en dat je daar goed voor moet zorgen. Als ik onrust voel, ga ik even freeze frame zoals dat heet en doe ik bijvoorbeeld een ontspanningsoefening. Dat werkt echt.’

Tekst: Esmé van der Molen
Fotografie: Levien Willemse