Toen Simon de Bakker voor een ‘terrorklas’ kwam te staan, werden zijn eerdere twijfels bevestigd: geen docentencarrière voor hem. Als vierdejaars van de lerarenopleiding geschiedenis gaf hij les aan een klas eerstejaars vmbo’ers waarmee zelfs ervaren collega’s moeite hadden. ‘Als de andere docent er in de les bij was, ging het nog wel. Maar als ik er weer alleen voor stond, was het totale chaos.’

Het moeilijkste? Orde houden. Straf uitdelen. En escaleren. ‘Sommige leerlingen interesseert het geen moer als je ze straf geeft. Ik heb met leerlingen bij de directeur gezeten om over hun gedrag te praten. Maar wat doe je als het gedrag doorgaat en je bent al op het hoogste punt van de escalatieladder geweest?’

‘Uitval had voorkomen kunnen worden’

Simon krijgt een onvoldoende voor zijn stage en stopt met de lerarenopleiding. In 2016 stapte hij over naar een ICT-opleiding aan de hogeschool – met veel plezier overigens.

De directeur van de lerarenopleidingen, Els de Bock, denkt dat dit soort uitval voorkomen kan worden. De Bock: ‘Ik denk dat er studenten zijn die hierdoor stoppen met de opleiding terwijl ze met een betere begeleiding hadden kunnen blijven.’

‘Docenten moeten gericht zijn op groei’

Jaarlijks starten zo’n duizend studenten aan een van de dertien tweedegraadslerarenopleidingen van de Hogeschool Rotterdam. Die studenten haken in hun eerste jaar iets vaker af dan elders op de HR. Opvallend is vooral dat de uitval ook na de propedeuse hoger is dan waar ook op de HR. De Bock denkt dat die uitval in de hogere jaren voorkomen kan worden door een betere voorbereiding op de lespraktijk.

Maar ook de uitval in het eerste jaar zint De Bock niet. Ze heeft het idee dat haar docenten het eerste jaar nog te veel zien als een selectiejaar, waarbinnen je vooral zo snel mogelijk duidelijk moet hebben wie er wel en niet op de opleiding past. De Bock: ‘Er zitten soms eigenaardigheden in de curricula van opleidingen. Zoals een opleiding die aan het begin direct iets heel moeilijks doet, want dan weten we maar wie het wel en niet kan. Dat vind ik geen goeie houding voor leraren. Je zegt op de basisschool ook niet tegen leerlingen: je kan wiskunde of je kan het niet. Wij moeten een growth mindset hebben, niet een fixed mindset (wiki).’

Daarom moeten haar eigen lerarenopleidingen wat haar betreft meer doen om uitval te voorkomen. De opleidingen moeten meer aandacht geven aan het leren lesgeven, het voor de klas staan en vooral aan het leren orde handhaven.

Meer docentvaardigheden

Het is niet zo dat er nu geen pedagogiek in het onderwijs van de lerarenopleidingen zit, benadrukt De Bock, en de principes die ze schetst moeten de komende tijd nog verder uitgewerkt worden. Hoe lerarenopleidingen als Nederlands, biologie, wiskunde of aardrijkskunde de extra pedagogiek inpassen in hun programma’s is de verantwoordelijkheid van de teams, zegt De Bock, maar dat de lerarenopleidingen op dit punt moeten veranderen noemt ze ‘onvermijdelijk’. ‘We leiden op tot leraren, niet tot wiskundigen of neerlandici. Als je ziet wat eerstejaars nu leren, dan is dat toch erg gericht op kennis en minder op de docentvaardigheden. Ik wil niet zeggen dat we er niets aan doen, maar wel dat we er meer mee moeten doen dan nu het geval is.’

Studenten moeten meer leren over pedagogiek (vaak uitgelegd als de relatie tussen student en docent) en ze moeten meer oefenen met moeilijke situaties in de klas, vindt De Bock. Ook is ze bezig met het werven van twee lectoren met een (deels) pedagogische opdracht. Eén moet zich richten op docentvaardigheden en een tweede op klassenmanagement, waarvan orde handhaven een belangrijk aspect is.

‘Die pedagogiek is bitter hard nodig’, zegt De Bock. ‘In de hoofdfase vallen studenten niet uit omdat ze de vakkennis niet hebben. Ze vallen wel uit omdat ze lastige klassen hebben.’

Moeilijke situaties

Hoe ziet dat er concreet uit? De Bock: ‘Het is goed om in de klas te bespreken in welke situaties je terecht kunt komen en hoe je dan kunt handelen. Wat te doen als je wordt uitgelachen in de klas? Wat doe ik als ik moeilijk grip krijg het gedrag van een leerling?’

Ook denkt De Bock dat studenten meer kunnen oefenen met moeilijke situaties. ‘Het is een beetje lastig om een simulatieklas te maken, maar studenten kunnen wel meer met elkaar oefenen. Misschien kun je je klasgenoten bepaalde rollen geven in de klas, zodat je verschillende situaties naspeelt. Hoe krijg je een klas stil? Dat kun je oefenen. Waarschijnlijk kun je nooit de echt moeilijke situaties nabootsen, maar wel onderdelen ervan.’

‘Totaal onverantwoord’

De échte terrorklaservaring nabootsen is heel moeilijk, denkt ook Elise Westermann, nu tweedejaars biologie. Ook zij zou graag meer op school geoefend hebben met orde houden, maar hoe? ‘Moet ik dan aan mijn klasgenoten vragen of ze zich als debielen willen gedragen?’

‘Druk om leraren te laten slagen wordt groter’

Westermann denkt hier veel over na omdat ze zelf onvoorbereid en zonder begeleiding op haar eerste stagedag voor een moeilijke klas werd gezet. ‘Het was echt verschrikkelijk. Ik werd in het diepe gegooid en de leerlingen waren echt terror. Ik stond nog diezelfde middag huilend voor de deur van de directie om te zeggen dat het zo geen doen was.’

Westermann noemt het ‘totaal onverantwoord’ dat ze alleen voor een klas werd gezet. ‘Ik ben wel over mijn carrière gaan twijfelen. Het is niet oké dat kinderen geen goede lessen krijgen.’ Maar ook: ‘De nazorg bij biologie is wel goed. Ik kan met docenten praten over mijn ervaringen en inmiddels hebben we ook intervisiegroepjes om met medestudenten ervaringen te delen.’

Vak verweven met persoon

Het lastige aan orde houden is dat je eerst moet ontdekken wat eigenlijk je grenzen zijn, denkt Westermann, en daar kom je pas in de praktijk achter. ‘Nu pas, na maanden stage lopen, beginnen mijn eigen normen voor mezelf duidelijk te worden.’

Het feit dat je als leraar jezelf meeneemt voor de klas, noemt Els de Bock een van de moeilijkste aspecten van het leraarschap. ‘Je komt jezelf tegen voor een klas met dertig leerlingen. Kennen studenten zichzelf goed genoeg? Omdat het vak zo verweven is met wie je bent, moeten wij denk ik meer doen aan het vormen van die professionele identiteit.’ Daar is nog geen vak voor, zegt De Bock, ‘maar misschien moeten we dat maken’.

Moeilijk, maar het moet

De Bock wijst erop dat sommige opleidingen al bezig zijn om een nieuw curriculum te maken waarin de docentvaardigheden uitgebreider aan bod komen. De komende jaren wil ze ook de vorming van de professionele identiteit meer aandacht geven in het onderwijs van aankomend leraren.

Simon de Bakker is het hartgrondig met De Bock eens, vertelt hij achteraf aan de telefoon. ‘Ik had een meisje in de klas dat me echt uittestte. Nog meer dan ze dat bij andere docenten deed, misschien omdat ik de stagiair was. Dan zei ze: “Goh meneer, wat bent u grappig als u boos bent.” Voor mij was dat een nieuwe ervaring. Ik denk dat het heel moeilijk is om dat soort situaties na te spelen, maar je moet het wel proberen. Het is moeilijk, maar het moet. Alle beetjes helpen, hoe meer hoe beter.’

Tekst: Olmo Linthorst, m.m.v. Lana van der Meer
Illustratie: Aileen Melief

Profielen, het onafhankelijke nieuwsmedium van de Hogeschool Rotterdam, deelt wekelijks artikelen op Linkedin. Ben jij onze nieuwe connectie?