Hoe maak je een praatje met je collega’s op stage? Wat zeg je en wat juist niet? Voor studenten met autisme kunnen dit lastige vragen zijn. Een HR-student vond dit zelfs zo ingewikkeld dat hij zijn stage erom afbrak. Voortijdig, en volgens zijn stagewerkgever onnodig.

Bij de lerarenopleiding geschiedenis studeren steeds meer studenten met autisme. Ze zijn idolaat van geschiedenis en hebben veel historische kennis. Maar alles weten over de oude Grieken helpt niet altijd bij een klas vol pubers. En dus krijgen veel studenten met autisme ordeproblemen tijdens hun stage, vertelde Sjaak Nuijt van de lerarenopleiding vorig jaar in Profielen. Ook Marie-Enne Brasser, decaan op de locatie Academieplein, ziet dat er ‘veel pijn in de stages zit’: ‘Stages worden regelmatig afgebroken of met een onvoldoende afgesloten.’

Eerste contact

Nu is het zeker niet alleen kommer en kwel. Medewerkers van het instituut IGO (gebouwde omgeving) en studieloopbaancoaches van (technische) informatica zien dat veel autistische studenten die hun propedeuse hebben overleefd ook hun stage halen, al is het soms niet in een keer.

Wel is de stageperiode vaak een uitdaging. Dat begint al met het zoeken naar een plek. Annette van Rooij is studieloopbaancoach bij informatica. Omdat de arbeidsmarkt voor informatici booming is, is het vinden van een stagebedrijf meestal geen probleem. ‘Maar deze studenten vinden het vaak wel moeilijk om contact te leggen. Laatst had ik een autistische jongen – een heel goede programmeur – die dat echt niet voor elkaar kreeg. Toen heb ik het eerste contact gelegd met een bedrijf waar vaker studenten van ons stage lopen. Soms is zo’n klein duwtje nodig.’

‘Er zit veel pijn in de stages’

Samenwerken

Omdat autisme een contactstoornis is (zie kader), hebben studenten vaak moeite met de hbo-competentie samenwerken die ook in stages belangrijk is. ‘De tijd dat een ICT’er in een kelder zonder daglicht uren achter elkaar zat te programmeren, is voorbij’, stelt Van Rooij. ‘ICT is een geïntegreerd onderdeel van onze maatschappij geworden. En dus moeten studenten al vanaf jaar 1 leren wat samenwerken inhoudt.’

Dat kan een struikelpunt zijn, ziet orthopedagoog en onderwijskundige Anja van Rijswijk van Sarr Autisme Rotterdam, het autismeteam van ggz-instelling Parnassia Groep. Zij geeft het keuzevak Studeren met autisme op de HR. ‘Deze studenten hebben er moeite mee als afspraken veranderen of niet nagekomen worden. Ze trekken het werk naar zich toe en vinden het lastig om op anderen te vertrouwen. Veel communicatie gaat via WhatsApp en dat is ingewikkeld voor deze studenten. Ze nemen dingen vaak letterlijk en kunnen minder goed tussen de regels door lezen.’

Mensen met autisme hebben een andere manier van informatieverwerking. Dat is niet alleen te merken aan die letterlijke interpretaties, maar ook aan hun gevoeligheid voor prikkels en moeite met planning en aandacht, vertelt Richard Vuijk, klinisch psycholoog en topspecialist autisme bij Sarr. Vuijk: ‘Als het om een stageplek gaat, is het belangrijk dat de taken overzichtelijk zijn en dat een student niet tien dingen tegelijk hoeft te doen. Mensen met autisme scoren namelijk laag op flexibiliteit en het vermogen om te schakelen.’

‘Het vermogen tot focussen is goud waard’

Die manier van informatieverwerking kan op de stageplek problemen geven of voor misverstanden zorgen. Ivar Janssen die als coördinator bij Student aan Zet veel studenten met autisme ziet, adviseert daarom om bij deze studenten te checken of je wel op hetzelfde spoor zit. ‘Niet omdat ze het niet begrijpen, maar omdat ze dingen soms net anders kunnen opvatten.’

In de dagelijkse gang van werken en studeren zitten veel automatismen verstopt en de betekenis daarvan komt niet altijd goed over. Marijke Hengeveld en Arjan Sullock Enzlin (studentzaken IGO) begeleidden ooit een student met autisme die maar niet door zijn afstudeerstage kwam. Sullock Enzlin: ‘Na drie maanden worstelen bleek dat hij een verkeerd beeld had bij het begrip ‘conceptueel model’. Toen dat eenmaal was bijgesteld, kon hij zijn onderzoek afronden. Het kan ‘m dus in dit soort dingen zitten. Dat vraagt best veel van begeleiders. Die moeten bereid zijn om uit te zoeken of ze dezelfde taal spreken als de student.’

Empathisch vermogen

Ook als een student altijd goede cijfers heeft gehaald, kunnen er tijdens de stage problemen ontstaan. Decaan Marie-Enne Brasser is zelfs extra alert bij goed presterende studenten. ‘Die zijn zich er soms minder van bewust dat de stage een spannend moment is.’

Het autisme popt namelijk hoe dan ook een keer op. Autisme is een stoornis; iemand kan op stage echt niet opeens niet meer autistisch zijn. Daarbij heeft Anja van Rijswijk van Sarr wel de indruk dat studenten die een paramedische studie of lerarenopleiding doen vaker vastlopen in hun stage dan studenten in de technische en ICT-beroepen. Van Rijswijk: ‘Er wordt dan een sterk beroep gedaan op het empathisch vermogen. Studenten moeten invoelend zijn, kunnen doorvragen. Dat is heel moeilijk als je autisme hebt. Ik wil niet zeggen dat het niet kan, maar het is wel echt een handicap in die beroepen.’

Openheid

Of een student tijdens zijn stage nou voor de klas staat of code schrijft, alle geïnterviewden vinden het belangrijk dat studenten open zijn over hun autisme. Marijke Hengeveld van studentzaken IGO ziet dat veel bedrijven bereid zijn te werken met studenten die een beperking hebben. ‘Maar dan moeten ze wel op de hoogte zijn van de beperking en wat die voor de student inhoudt.’

Stagebegeleiders kunnen daar rekening mee houden en incalculeren dat deze studenten extra begeleiding nodig hebben. Op hun beurt moeten studenten zelf aangeven wat ze nodig hebben. Als ze assertief genoeg zijn, vragen ze bijvoorbeeld of ze niet in de kantoortuin hoeven te werken, of ze in hun eentje mogen pauzeren en of ze voor een klein laboratorium mogen kiezen.

‘Ga standaard mee naar het eerste gesprek’

Mocht het nodig zijn, dan kan de decaan nog een onderwijsovereenkomst opstellen. Brasser: ‘Daarin kan ik voorzieningen opnemen als: een vaste begeleider op de stageplek, een vaste tijd en plaats voor de evaluatiegesprekken of extra gesprekken met de stagedocent van school.’

Focus en uithoudingsvermogen

Die extra begeleiding ‘kost’ een stageplek niet alleen, het levert ook wat op, want naast de belemmerende kenmerken brengt autisme kwaliteiten mee. Studieloopbaancoach Bob Eleveld (informatica en technische informatica) kent een directeur die graag stagiairs met autisme aanneemt. ‘Hij weet wat hun kwaliteiten zijn en heeft ervaring met de begeleiding.’ Volgens Van Rooij zijn deze studenten ‘heel precies’. ‘Die focus en aandacht voor detail zijn goud waard voor het programmeren.’ En ook het uithoudingsvermogen dat studenten met autisme vaak hebben, is een kwaliteit, vindt Marie-Enne Brasser. Zij moedigt studenten dan ook aan om op zoek te gaan naar een stageplek waar juist die kwaliteiten gewenst zijn.

Maar zelfs als alles perfect past, blijft extra begeleiding nodig, benadrukt Brasser. ‘Vanuit school kan dat beter, vind ik. Vooral het contact tussen school en de stageplek. Ga bijvoorbeeld standaard mee naar het eerste gesprek. Een heldere afstemming van de verwachtingen is heel belangrijk voor studenten met een autismespectrumstoornis.’
Helpen we ze dan niet te veel? Na hun afstuderen moeten ze immers ook zelfstandig de arbeidsmarkt op. ‘Nee, als je wilt dat de stage slaagt, moet je de ondersteuning bieden die nodig is’, stelt Richard Vuijk. Anja van Rijswijk geeft de vraag terug: ‘Je helpt mensen met een andere handicap toch ook?’

Sander, vierdejaars watermanagement – ‘Al in het sollicitatiegesprek heb ik verteld dat ik autisme heb’

‘Vorig jaar heb ik stage gelopen bij het hoogheemraadschap van Schieland en Krimpenerwaard. Ik heb weleens een bijbaantje als vakkenvuller gehad, maar dit was de eerste werkplek waar ik langere tijd achter elkaar werkte.
‘Om aangenomen te worden, moest ik op sollicitatiegesprek komen. Ik heb toen gelijk verteld dat ik autisme heb. Dat was me aangeraden door mijn begeleider. Voor mij is een rustige werkomgeving belangrijk. De mensen bij het hoogheemraadschap zijn gelukkig best rustig. Het was in ieder geval geen kleuterklas en omdat er flexplekken waren, kon ik zelf kiezen waar ik ging zitten.
‘Mijn stagebegeleidster had elke week een gesprek met mij. Dan bespraken we de voortgang van mijn opdracht en hoe ik verder kon. In de maanden dat ik er zat, heb ik vooral alleen gewerkt. Ik moest voor een deel van de Bleiswijkse polder inventariseren wie in bezit was van welk stuk grond. Er was behoefte aan overzicht in verband met de verantwoordelijkheid voor het onderhoud. Toen ik de kaart af had, was de afdeling daar heel blij mee. Het gaf ze een goed beeld van de situatie en ze vonden het handig om mee te werken.’
Sander rondde zijn stage met succes af en is nu aan het afstuderen.

Arjan, derdejaars elektrotechniek – ‘Vier uur reizen op een dag was te veel’

Arjan heeft drie grote hobby’s: gamen, achtbanen en treinen. Toen hij een stage moest zoeken, viel zijn oog op Alstom, een bedrijf dat werkt aan de ontwikkeling van een hogesnelheidstrein. ‘Ik was best nerveus. Ik had nog nooit een hele werkweek gemaakt. Ik moest twee uur heen en twee uur terug reizen. Vanwege mijn autisme is mijn verwerkingssnelheid van prikkels een stuk lager. Het lange reizen maakte me heel moe en als ik thuiskwam en gegeten had, was het eigenlijk al tijd om te gaan slapen. Daardoor sliep ik slecht en had ik geen tijd meer voor mezelf. Op stage was ik zo moe dat ik me niet goed kon concentreren en afgeleid werd door sites over treinen en achtbanen.
‘Ik begon achter te lopen. Na zes weken had ik wel door dat het niet zo goed ging. Mijn stagebegeleider en ik hebben erover gesproken, maar het lukte niet om me te herpakken. Eind november kwam mijn docent van school langs. Ik begreep wel welke kant het opging en al tijdens hun gesprek was ik mijn bureau aan het leegruimen. Toen ik erbij werd geroepen, zeiden ze dat het beter was om te stoppen. Ik had te veel achterstand.
‘Het was niet leuk, want voordat ik bij Alstom begon had ik als droom om daar misschien te werken. Maar na het stoppen van de stage ben ik wel uitgerust. Vorig jaar was geen goede periode voor mij, mentaal gezien.’
Inmiddels is Arjan opnieuw aan het solliciteren voor een stage. Hij denkt dat het de tweede keer beter zal gaan, omdat hij dan een bedrijf dichter bij huis zal kiezen.

Tekst: Esmé van der Molen
Illustraties: Krelis