De instroom bij hbo-verpleegkunde is fors gedaald in 2022/23 en ook de aanmeldingen voor komend studiejaar voorspellen weinig goeds. Het beroep van verpleegkundige moet snel aantrekkelijker worden, waarschuwen de opleidingen. ‘Deze daling is groter dan goed is voor het werkveld’, zegt directeur Jeroen Oversier van de HR-gezondheidsopleidingen.

Hbo-verpleegkunde was de afgelopen tien jaar populair. Zozeer zelfs dat veel opleidingen in 2014 besloten om de rem erop te zetten en een numerus fixus in te voeren. Gezien het oplopende tekort aan verpleegkundigen leidde dat tot veel onbegrip, ook bij het kabinet. Maar de opleidingen voerden aan dat ze anders onvoldoende stageplekken konden garanderen.

In 2018 kwam er een kentering. Bijna alle opleidingen schaften de studentenstop weer af. In de coronajaren trok het hbo een recordaantal eerstejaars en ook de instroom bij verpleegkunde groeide van 6.511 eerstejaars in 2019 naar bijna 7.500 in 2020 en 2021. Maar voor het huidige studiejaar schreven zich maar 6.075 eerstejaars in, bijna 18 procent minder. De HR zit met 19 procent minder instroom dichtbij dat gemiddelde. ‘In eerste instantie dachten we dat de daling een normalisering was, na de hoge instroom die volgde op het afschaffen van numerus fixus’, zegt Jeroen Oversier. ‘Maar deze daling is groter dan goed is voor het werkveld.’

Grote verschillen tussen opleidingen

Er zijn grote verschillen tussen de opleidingen. Bij Saxion Hogeschool is de instroom met bijna een derde gedaald, en ook andere grote verpleegkundeopleidingen leveren fors in: Inholland en Fontys ieder een kwart, en de allergrootste opleiding in Nijmegen bijna 19 procent. De HR ligt qua daling dicht bij het gemiddelde.

Geen incidenteel dipje

Corine Latour maakt zich zorgen. Ze is lector en directeur van de verpleegkundeopleiding van de Hogeschool van Amsterdam, en tevens voorzitter van het Landelijk overleg opleidingen verpleegkunde. ‘In oktober dachten we nog dat het een dip was. Dat zou niet zo dramatisch zijn. Maar in de vooraanmeldingen voor komend studiejaar zien we een vergelijkbare daling.’

Volgens haar is het beroep van verpleegkundige op dit moment niet erg aantrekkelijk. ‘Tijdens een economische recessie kiezen studenten voor zekerheid en zijn opleidingen in het onderwijs en de zorg in trek. Maar op dit moment is er grote krapte op de arbeidsmarkt en kunnen afgestudeerden overal terecht.’ Oversier ziet dat vooral minder mbo’ers met een zorgopleiding instromen, wat logisch vanwege de grote tekorten in het werkveld – ze hebben meteen een baan. ‘In elk geval blijven ze dan in de zorg’, zegt hij.

Positievere beeldvorming

Latour: ‘Daar komt bij dat er momenteel grote tekorten zijn in de zorg en dat werknemers actievoeren voor een beter salaris, met slogans als: “De zorg gaat op zwart”. Dat maakt de keuze voor een opleiding tot verpleegkundige niet aanlokkelijk.’

Oversier ziet dat ook gebeuren, eigenlijk elke dag als hij de krant openslaat. ‘Iedere dag is de zorg wel onderwerp van gesprek, en niet altijd op een positieve manier.’ En, stelt hij, ‘we leiden op voor prachtige beroepen maar ze zijn ook niet altijd makkelijk, er worden hoge eisen aan je gesteld. Daar moeten we ook eerlijk over zijn.’ Positievere beeldvorming zou helpen, en die kan ook voortkomen uit een betere beloning die overeenkomt met het uitdagende werk.

Zorginstellingen moeten beroep aantrekkelijker maken

Ook de werkgevers zijn volgens Latour ongerust en willen weten hoe de opleidingen het tij gaan keren. ‘Voor mijn eigen opleiding antwoord ik dan dat we veel werk maken van onze open dagen en dat we wat vaker voorlichting geven op middelbare scholen. Maar omgekeerd vraag ik de zorginstellingen wat ze zelf doen om het beroep aantrekkelijker te maken. Studenten kiezen namelijk niet primair voor een opleiding, maar voor een beroep.’

Ambitieuze studenten die een honourstraject doen en die bijvoorbeeld op de intensive care of bij de spoedeisende hulp willen werken, moeten wat haar betreft nog tijdens hun bacheloropleiding aan specialistische vervolgopleidingen kunnen beginnen. Dat geeft hun na diplomering meteen een andere start dan pas afgestudeerde mbo-verpleegkundigen.

Masters maken beroep interessanter

Op de hbo-v opleiding van de Hogeschool Rotterdam staat er nog een extra open dag op het programma, waar het hele team – constateert Oversier tevreden – de schouders onder zet. ‘Ook vanwege het maatschappelijk belang’, zegt hij. Hij hoopt daar nog aspirant-studenten te treffen die op de valreep nog een studie kiezen, omdat ze bijvoorbeeld net terug zijn van een verre reis. ‘Ik hoor dat in mijn vriendenkring, veel jongeren hebben nu een tussenjaar. En misschien zijn ze nog altijd wat onzeker over de studiefnanciering.’

Hij ziet een kwantitatieve uitdaging – naar verwachting komt de zorg in 2032 137 duizend mensen tekort – en een kwalitatieve: de zorg moet anders georganiseerd worden. Daarbij kan het beroep aantrekkelijker worden, door bijvoorbeeld meer doorgroei mogelijk te maken. ‘Daarvoor kunnen wij masters aanbieden, zoals de master advanced nursing practice of physician assistant. Dat maakt het beroep interessanter.’ Helaas is daar dan wel nog altijd een numerus fixus en een wachtlijdt voor.

Dat zou meer mensen kunnen behouden voor de zorg. Net als ‘onboarding’, een betere begeleiding van jonge professionals die net in de verpleging gaan werken. ‘Net als het opleiden is de sleutel hiervoor een nauwe samenwerking met het werkveld.’

Maak een einde aan instellingscollegegeld

Ook de overheid moet volgens haar meer bijdragen. ‘Wat ons betreft komt er een einde aan het hoge instellingscollegegeld voor verpleegkundestudenten die al een andere zorgopleiding hebben afgerond. Daar vallen bijvoorbeeld bewegingswetenschappers onder die zich willen laten omscholen, maar daarvan afzien vanwege de hoge kosten.’

Oversier sluit zich daar helemaal bij aan. ‘Mensen die al in de zorg werken kunnen zich verbreden, bijvoorbeeld een fysiotherapeut die na een aantal jaren werken ook verpleegkunde wil studeren. We zien ook verpleegkundigen die die de overstap willen maken naar het zorgonderwijs en de lerarenopleiding zorg en welzijn willen doen, ook dat zou je moeten ondersteunen.’

Tekst: HOP, Hein Cuppen/Profielen, Edith van Gameren
Foto’s: Levien Willemse

Volg ons op Instagram