Vandaag een jaar geleden werden Oekraïners ‘wakker in een nachtmerrie’, zoals een van de studenten het destijds noemde. En die nachtmerrie duurt nog steeds voort. Afgelopen jaar spraken we studenten en medewerkers die met de oorlog te maken kregen. Hoe is het met hen?

‘In de zomer voelde ik me totaal opgebrand’

Yaroslava Golobchyk, advertisingstudent aan de Willem de Kooning, stond meteen in de actiestand toen – precies een jaar geleden – ‘het normale leven ophield’. Op haar opleiding organiseerde ze in korte tijd een veiling om fondsen te werven voor haar land van herkomst. ‘Tot aan de zomer bleef ik heel actief’, vertelt ze, ‘maar in de zomer voelde ik me totaal opgebrand door de emotionele zwaarte van alles. Ik had helemaal nergens meer zin in. Mijn zenuwstelsel probeerde me te vertellen: je hebt een pauze nodig.’

‘Toen ik uit de trein stapte was het eerste dat ik zag een militair met een machinegeweer.’

Mede daardoor kwam ze er deze zomer niet toe om naar Oekraïne te gaan, terwijl ze wel graag wilde. ‘Ik was te bang’, constateert ze. In oktober kon ze het wél, en bracht ze een ‘life changing’ maand in Kyiv door. ‘Een land in oorlog, het gaat voorbij alles wat normaal is. Het begon al tijdens de twaalf uur durende treinreis vanaf de Poolse grens, waar honden en militairen de trein in kwamen om alles en iedereen te controleren. Ook toen ik uit de trein stapte was het eerste dat ik zag een militair met een machinegeweer. Het is geen grap, realiseerde ik me, het is echt. Alles voelde anders, er hing een spanning in de lucht. Alles in Kyiv was bekend, maar toch niet.’

Vier tot vijf keer per dag luchtalarm, stroomuitval, een avondklok en ongeveer een derde van de mensen op straat in een uniform: je went daar zelfs aan. Gek genoeg voelde ze zich mentaal meer relaxed daar, omdat ze zich niet – zoals in Nederland – voortdurend op de achtergrond zorgen maakte over haar familie en vrienden in Kyiv.

‘Het breekt mijn hart dat ze nu in loopgraven slapen’

Ze bracht in Kyiv veel tijd door met een vriend die vier weken verlof had van zijn militaire dienst. ‘Veel van mijn vrienden zijn in het leger. In plaats van hun scriptie te verdedigen, wat eigenlijk het plan was, verdedigen ze nu ons thuisland. Dat is mooi, ik kijk tegen ze op, maar ook heel erg verdrietig. Ze hadden allemaal andere plannen: studeren, een gezin stichten, reizen. Het breekt mijn hart dat ze nu in loopgraven slapen.’

Tegelijkertijd ziet ze hoe haar land ‘volwassener’ is geworden, de eigen cultuur die in de Sovjet-tijd versmolten was met de Russische wordt nu weer meer omarmd. ‘Het is ‘onze cultuur, niet de Russische, en het is een prachtige cultuur’, zegt ze trots.

Moeite met focussen

Nog steeds kan ze moeilijk focussen. ‘Ik heb geen ADHD maar het lijkt er wel op’, constateert ze. Op school heeft ze support ervaren, zeker bij de activiteiten die ze organiseerde. Met een bijeenkomst voor Oekraïners en Russen waarin ze hun ‘pijn konden delen’ sloeg de academie de plank een beetje mis. ‘Het niveau van pijn was wel erg verschillend’, constateert ze droog. ‘Gelukkig konden we het hierover hebben en hadden ze er alle begrip voor.’

Ondertussen denkt ze zelf na over wat zij hier in Nederland zelf kan doen. ‘Ik wil als afstudeerproject een groot event organiseren om fondsen te werven, en ik wil filmvertoningen organiseren met Oekraïense films die in de Sovjet-tijd verboden waren. In de zomer wil ik kijken of ik in Oekraïne iets kan doen voor een idealistisch, activistisch reclamebureau.’

‘Gedachten aan de oorlog proberen te begraven’

Een langzame learning curve noemt Oleksandra Davydenko het afgelopen jaar. In dit jaar heeft de student animatie – we spraken haar tijdens de fondswervingsactie op de Willem de Kooning – moeten leren omgaan met de surrealistische situatie waarin zij – en vooral  haar familie in Oekraïne – terecht is gekomen. ‘Op de eerste dag kreeg ik een bericht van mijn moeder: “We zijn in orde, maak je geen zorgen.” Zo zonder context. Ik zette het nieuws aan en moest me vasthouden, ik had het gevoel dat mijn knieën me niet meer hielden.’

De eerste dagen, vertelt ze, lukte het nauwelijks om uit bed te komen, de metro te pakken en naar school te gaan. Geleidelijk ging het beter. ‘Tijdens een jaar therapie heb ik geleerd om me te richten op de dingen die in mijn controle liggen. Mijn opleiding, mijn loopbaan, mijn toekomst. Ik probeer gezond te eten, ga elke week minstens een keer sporten en zorg dat ik goed slaap.’ De gedachten aan de oorlog probeert ze te begraven. ‘Ik moet daarin hard zijn voor mezelf.’

‘Oekraïne was geweldig, afgezien van het luchtalarm’

Haar familie, die oorspronkelijk uit Mikolajiv komt, is nu opgesplitst: haar vader is in hun huis gebleven, maar haar moeder en kleine zusje zijn naar Kyiv verhuisd. Twee keer ging ze afgelopen jaar terug naar Oekraïne. ‘In de zomer ben ik er twee maanden geweest, en dat was om eerlijk te zijn een geweldige tijd, afgezien van het luchtalarm. Ik ging elke dag wandelen en de zomer was zo prachtig. Ik voelde de stress en onrust bij de mensen, maar de situatie maakt ook dat je meer dankbaar bent voor wat je hebt.’

In de winter ging ze opnieuw, maar de oorlog had zich toen verhevigd. ‘Het Russische leger vuurde iedere 7 tot 10 dagen 100 raketten af. Ik heb enkele dagen in de schuilkelder doorgebracht.’ Toch wennen mensen aan deze situatie, merkte ze. Haar oud en nieuw was surrealistisch. Alles was in gereedheid voor een gezellige avond met de familie. Ze ging nog even een wandeling maken toen de sirenes weer klonken. ‘Ik ben dichtbij in een ondergrondse parkeergarage gaan schuilen, hoorde een vreselijk luide explosie. Na vier uur leek de kust veilig. Thuis was het feest, we gingen naar een restaurantje waar ze heerlijke desserts hebben, het was er prachtig versierd. Een half uur na middernacht begonnen de Russen weer raketten te lanceren. Kennelijk wilden ze dat de mensen zich rot zouden voelen.’

‘Achter elk slachtoffer zit een verhaal’

De oorlog raakt haar op allerlei manieren. Ze prijst zich gelukkig dat geen naaste vrienden of familieleden zijn omgekomen, maar ze kent genoeg mensen van wie de levens compleet zijn veranderd; een neef vecht aan het front, haar voormalige gymleraar raakte in de strijd gewond, de man van haar aardrijkskundedocent sneuvelde als militair. ‘En het gemeentehuis waar mijn moeder werkte is getroffen bij een raketaanval, Er zijn veertig mensen bij omgekomen, allemaal collega’s van mijn moeder. Het was hartverscheurend. Achter elk slachtoffer zit een verhaal.’

Van haar opleiding heeft ze steun gehad, vertelt ze. ‘Van de decaan, en ik heb financiële steun gehad waar ik heel blij mee ben. Dat we het gewone collegegeld (niet het veel hogere instellingstarief dat normaliter geldt voor studenten buiten de EU, red.) mochten betalen was ook een grote hulp. Er werd een benefiet georganiseerd op school. En het mooiste was, dat toen mijn moeder en zusje een tijdje als vluchteling in Nederland waren, mijn slc’er ze in zijn huis heeft opgevangen.’

‘Ik zou het weer doen’

HR-docent Johan Antonissen en zijn vrouw besloten dit voorjaar hun huis open te stellen voor Oekraiënse vluchtelingen. Ze vingen Daniil, Olga en haar dochter Valeri op, tot ze daar wegens gezinsuitbreiding de ruimte niet meer voor hadden. In Profielen vertelde Johan erover en deelde hij zijn zoektocht naar een nieuwe plek voor zijn gasten: ‘Dat is uiteindelijk gelukt, ze zijn nu drie maanden bij ons weg. Maar we hebben nog met alle drie goed contact.’

‘Je wilt ze toch liefst helpen hier een leven te beginnen.’

Daniil heeft zelf een huis gevonden in Rotterdam-Zuid, waar hij samenwoont met zijn vriendin uit Odessa, die hij in Nederland ontmoette. ‘Dat loopt helemaal op rolletjes. Zijn vriendin werkt in een strandpaviljoen en Daniil heeft veel werk als stucadoor. Dat gaat hartstikke goed’, zegt Johan tevreden. Voor Olga en Valeri heeft hij zelf een nieuw gastgezin gevonden in Kralingen. ‘Dat gaat iets minder’, vertelt hij. Doordat ze allebei de nodige (mentale) problemen hebben, lukt het niet goed iets op te bouwen, legt hij uit. ‘Dat doet me wel pijn’, zegt hij, ‘ook al vind ik het nog steeds leuk om contact met ze te hebben. Je wilt ze toch het liefst helpen om hier een leven te beginnen.’

Terugkijkend constateert hij nuchter dat deze actie ‘al ons spaargeld heeft gekost’, maar dat hij het opnieuw zou doen. ‘Het heeft ons een waardevolle blik gegeven in menselijkheid, en onze dochter Evi vond het fantastisch.’ Hij volgt het nieuws over de oorlog nauwgezet. ‘Ik ving op dat Putin kanker heeft. Ik hoop dat hij snel doodgaat en dat er een leider komt die minder ‘war mongering’ is. Dat is de oplossing die mij nog het meest waarschijnlijk lijkt.’

‘Wat blijft er over van Oekraïne?’

Daria Trubachova groeide op in het Oekraïense Kharkiv, en verhuisde ongeveer zeven jaar geleden met haar moeder naar Nederland. We spraken haar in maart vorig jaar, toen haar geboortestad al zwaar te lijden had gehad onder Russische aanvallen. ‘Wat blijft er over van Oekraïne, hoelang gaat dit nog duren?’, vraagt ze zich hardop af.

De eerste weken van de oorlog waren het zwaarst, vertelt ze. ‘Ik wilde iets doen, erheen gaan. Maar eigenlijk kun je niets doen.’ Daarna lukte het beter om weer op andere dingen te focussen.

‘Mijn studie gaat goed, ik zit nu in het derde jaar’, zegt ze. Daar heeft ze geen speciale hulp bij gehad. ‘Docenten vroegen me hoe het met me ging en dat was fijn. En vanuit school werd ik uitgenodigd voor een diner met studenten uit Oekraïne, Rusland en Wit-Rusland zodat we erover konden praten. Daar ben ik niet geweest, ik vond het fijn dat het er was maar ik vond het zelf te moeilijk.’

‘Ze voelen een soort schaamte, denk ik.’

Ook de mensen om haar heen, en Nederland in het algemeen, geven veel steun, en daar is ze dankbaar voor. Haar Russische studiegenoten kunnen er nog steeds niet echt over praten, merkt ze. ‘Ze voelen een soort schaamte, denk ik.’

Ze probeert zo goed mogelijk door te gaan met haar leven. Zorgen maakt ze zich dagelijks, bijvoorbeeld om haar oma die toch weer terug is gegaan naar Kharkiv. ‘Ze is 72 en alleen’, verzucht ze. ‘Ik zat met haar aan de telefoon en toen moest ze het gesprek afbreken wegens een luchtalarm, ik hoorde het op de achtergrond. Ik vind dat super heftig, terwijl wij hier aan het babbelen zijn, maken de mensen daar dit mee. We kregen ook berichten dat Russische soldaten blijkbaar in haar vakantiehuisje zijn geweest, alles kapot hebben gemaakt of gestolen. Tot het bestek aan toe. Bizar.’

Tekst: Edith van Gameren
Illustratie: Demian Janssen

Volg ons op Instagram