'Het lijkt wel alsof diploma's tegenwoordig onder voorbehoud worden verstrekt', zegt Peter Kwikkers. 'Alsof je in een loterij na de trekking nog niet zeker weet of je hebt gewonnen.'

Bijspijkercursus
Afgelopen weken werd bekend dat de Hogeschool Windesheim in totaal 360 eindwerkstukken van de opleiding journalistiek opnieuw onder de loep gaat leggen. Eerder gebeurde iets dergelijks bij enkele opleidingen van de Hogeschool Inholland. Afgestudeerden die bij nader inzien onvoldoende had moeten krijgen, mogen een bijspijkercursus volgen.

Repareren
Dit gebeurt nadat de toezichthouders van de Onderwijsinspectie en de NVAO op bezoek waren geweest. Visitatiescommissies noemden een deel van de eindwerkstukken onder de maat en toen zagen hogeschoolbestuurders nog maar één oplossing: repareren.

Vermengd
'Het hek lijkt nu van de dam. De beoordeling van studenten en de beoordeling van opleidingen worden vermengd, en dat is simpelweg in strijd met de wet', stelt Kwikkers. 'Een student krijgt zijn eindcijfer van zijn examinator, onder verantwoordelijkheid van de examencommissie. De NVAO kan daar achteraf van alles van vinden, maar daar mag de student verder geen last van hebben. Zijn cijfer staat onherroepelijk vast. Het diploma is al uitgereikt en om de reputatie daarvan achteraf via een buitenwettelijk achterdeurtje op de tocht zetten, is in de internationale academische wereld een ongekend precedent.'

'Laat de afgestudeerden erbuiten'
Een visitatiecommissie die opleidingen moet beoordelen, kijkt onder andere naar het eindniveau van de opleiding. Daartoe lezen de leden een aantal scripties. Als ze die niet goed genoeg vinden, dan moet er iets gebeuren, zodat de volgende lichting studenten aan strengere eisen voldoet. Zulk kwaliteitstoezicht is belangrijk, maar zo'n keuring mag niet tot 'herexamens' leiden. Laat de afgestudeerden erbuiten. Alleen als ze zelf hebben gefraudeerd, kun je hun diploma intrekken; anders niet.”

Niet terug
Nu dreigt er onzekerheid te ontstaan, omdat een diploma achteraf ter discussie kan komen te staan. 'En hoe ver moet je terugkijken? Ik ben dertig jaar geleden in Leiden afgestudeerd. Tien jaar geleden waren daar problemen. Ik ga toch ook niet terug om weer een tentamen te maken omdat de reputatie van mijn opleiding later even op de tocht kwam te staan? Waar is die accreditatie nu eigenlijk voor bedoeld?'

Sowieso kun je juridisch gezien niemand tot het volgen van een 'reparatietraject' dwingen, zegt Kwikkers. 'Maar die vrijwilligheid is grotendeels schijn, gezien de morele druk. Je moet afgestudeerden er helemaal niet bij betrekken. De accreditatie speelt op het niveau van een opleiding, niet op het niveau van studenten.'

Wie heeft 't voor het zeggen
'De vraag is ook wie het eigenlijk voor het zeggen heeft binnen een opleiding', meent Kwikkers. 'Zijn dat de langsrazende visitatiecommissies die zich concentreren op rendement en niveau van het onderwijs en daartoe steekproefsgewijs een aantal afstudeerwerken herbeoordelen? Of de examencommissies en examinatoren – wettelijk als enigen bevoegd – die niet alleen het eindwerk mogen meewegen, maar ook de hele studiehistorie en die al eeuwen bevoegd zijn tot het geven van 'genadezesjes' die nu zo worden verfoeid?'

'Herbeoordeling van hun werk ontbeert legaliteit en legitimiteit', zegt Kwikkers. 'Afgestudeerden zijn geen Toyota's met remproblemen die men kan terugroepen.'
De NVAO is om reactie gevraagd, maar die kon nog niet reageren.

HOP, Bas Belleman

Mr. P.C. Kwikkers (www.triasnet.nl) is zelfstandig adviseur en was een van de ontwerpers van de (oorspronkelijke) Wet op het Hoger Onderwijs en Wetenschappelijk Onderzoek. Hij schreef onder andere het boek 'Accreditatie en Kwaliteitzorg' (SDU, 2011).