We zijn een calvinistisch landje, zei de minister een dame uit het publiek na. ‘Ik verbaas me er ook altijd over dat de minister van Financiën in Nederland zo populair is. In andere landen is hij de boeman die vervelende bezuinigingen oplegt, in Nederland kan hij de Politicus van het Jaar worden.’

‘Eigenlijk’, zei de minister, ‘is het heel onrechtvaardig dat andere ministers mijn bezuinigingen op bijvoorbeeld de zorg moeten uitleggen.’

Minister Jeroen Dijsselbloem van Financiën (PvdA) won de titel net niet. Terwijl hij op de Kralingse Zoom vragen van studenten stond te beantwoorden, maakte actualiteitenprogramma EenVandaag op tv de winnaar van de jaarlijkse populariteitscompetitie bekend. Dijsselbloem verloor van Geert Wilders en Jesse Klaver.

De minister stond er behoorlijk beteuterd bij te kijken. Even leek het zelfs of hij een traantje moest wegpinken.
Not.

Dit was Dijsselbloems eigen analyse over zijn kansen, aan het begin van de ‘college tour’: ‘Jesse Klaver is the new kid on the block en Geert Wilders is altijd heel populair bij het opiniepanel van EenVandaag. Bovendien ben ik net live in hun uitzending geweest en hebben ze me daarna laten gaan. Als ik zou hebben gewonnen, hadden ze me nog wel even in de studio gehouden voor een soort prijsuitreiking ofzo.’

Jesse Klaver is the new kid on the block.

Het toont iets van het strategische brein van Dijsselbloem. In dezelfde stijl ‘berekende’ hij deze avond het ene na het andere antwoord, bijna twee uur lang, voor een kleine tweehonderd studenten en docenten/medewerkers van de Hogeschool Rotterdam in het auditorium van de Kralingse Zoom. Met frisse zin, een koel gemoed en een ogenschijnlijk ijzeren logica redeneerde hij het drama achter de personele leegloop bij de Belastingdienst weg, zette hij de noodzakelijke aard van de problemen bij de Italiaanse bank Monte dei Paschi di Siena uiteen, legde hij uit hoe hij oververhitting van de Nederlandse economie wil voorkomen, doceerde hij over de superioriteit van een open democratisch bestel tegenover de overzeese tweepartijenstelsels, maakte hij duidelijk hoe hij belastingontwijking tegengaat zonder ons gunstige vestigingsklimaat om zeep te helpen en verklaarde hij gaandeweg nog even waarom de opkomst van het populisme alweer aan zijn einde is.

Af en toe, wanneer de vraag het hem toestond, praatte hij over investeren, duurzaamheid, vernieuwen en een hoopvolle toekomst. Het was immers ook een PvdA-campagne-evenement.

Studentenvragen

In de zaal zaten vooral studenten uit de economische hoek. De eerste vraag kwam van een student accountancy, daarna kwamen ze van studenten bedrijfseconomie, trade management, financial services management en international business and languages.

Veruit de meeste vragen kwamen echter van studenten fiscaal recht en economie. Een enkeling van hen liep stage bij de Belastingdienst (‘Is dit een bedrijfsuitje van de Belastingdienst ofzo? Hadden jullie niet beter Erik Wiebes kunnen uitnodigen?’, zei Dijsselbloem bij nummer drie gekscherend).

Geen van de studenten maakte het Dijsselbloem echt moeilijk. Ook niet de student en stagiair van de Belastingdienst die zich afvroeg hoe de overheid de leegloop bij de Belastingdienst zou tegengaan. (Recent startte de overheid met een vertrekregeling voor medewerkers van de Belastingdienst waarvan de verkeerde mensen gebruik maakten en bovendien meer mensen dan verwacht.)

Dijsselbloem schetste de veranderingen binnen de Belastingdienst als een spiegel van een veranderende samenleving. Door ict verandert het werk van een belastingambtenaar substantieel. Nu worden aangiftes nog veel met de hand gedaan, op basis van ervaring, maar dat moet straks steeds meer digitaal en op basis van grote databases gebeuren, legde Dijsselbloem uit. ‘Er gaan mensen uit, maar er komen ook nieuwe mensen binnen’, stelde hij vast.

De minister kreeg voornamelijk vragen in de trant van ‘wat vindt u van’ en ‘hoe denkt u over’. Open vragen die een geraffineerd politicus al snel omzet in campagneprietpraat. Maar Dijsselbloem ontdook géén vragen en vermeed de verkiezingsmodus het grootste deel van de avond.

Alleen één vraag van een student die ook PvdA-lid zei te zijn beantwoordde de minister niet, maar dat lag misschien meer aan de vraag zelf. De student klaagde over een regentencultuur binnen de partij, omdat Tweede Kamerlid Jacques Monasch niet aan de leiderschapsverkiezingen deelnam (nadat hij zich als leider kandidaat stelde trok hij zich weer terug en richtte een eigen partij op) – misschien omdat hij uit de partij was gewerkt? Maar de student kon de claim ook niet echt onderbouwen, dus greep Dijsselbloem deze kans aan om uit te leggen waarom de leiderschapsverkiezingen binnen de PvdA zo’n goed idee zijn.

Crisis is voorbij

De minister nam de studenten ook mee in de economische en financiële politiek van Europa. Hier kwam de onderwijzer in hem boven. Veel studenten zullen Dijsselbloem juist van dit thema kennen. Als Eurogroepvoorzitter (sinds januari 2013) geniet Dijsselbloem sterke populariteit in eigen land – zijn eerste nominatie (en uiteindelijke tweede plaats) van EenVandaag als politicus van het jaar volgde na de zoveelste serie onderhandelingen over de Griekse schuldencrisis en de bankencrash in Cyprus in 2013; in datzelfde jaar werd hij politicus van het jaar in de verkiezing onder Haagse journalisten.

Inmiddels leeft het gevoel dat de crisis min of meer voorbij is, ook bij Dijsselbloem. En de problemen bij de Italiaanse bank Monte dei Paschi di Siena zorgen wat Dijsselbloem betreft ook echt niet voor een nieuwe crisis, zoals een student vroeg. ‘Sommige landen hebben nog geen bankencrisis gehad, zoals Italië. Dankzij de nu ingevoerde bankenunie kunnen ook de Italianen de problemen niet langer voor zich uit schuiven. Die problemen moeten worden aangepakt. De bank moet haar verliezen nu nemen om een gezonde balans te krijgen.’

Kapitaalmarkten en investeerders zijn nu veel kritischer op de banken.

Hij zei ook blij te zijn dat banken tegenwoordig niet meer zomaar met overheidsgeld gered worden. ‘Bij [een faillissement van] ieder normaal bedrijf moeten de aandeelhouders bloeden, maar tijdens de crisis durfden we banken niet failliet te laten gaan. Als gevolg van de reddingsacties van de overheid kregen de investeerders geld en ging de rekening naar de belastingbetaler.’ Deze situatie is door nieuwe regels omgekeerd, zegt Dijsselbloem. (Zo moeten banken die in de problemen komen sinds begin 2016 eerst achtergestelde investeringen en zelfs spaartegoeden van meer dan een ton gebruiken om de bank te redden, pas als dat niet voldoende is komt de overheid/belastingbetaler in beeld.) ‘Door deze regels zijn de kapitaalmarkten en investeerders veel kritischer op de banken en is het risico op faillissement beter ingeprijsd in hun investeringen.’

Oververhitte huizenmarkt

Dijsselbloem gaf ook les over de oververhitte Amsterdamse huizenmarkt, waar volgens hem nodig bijgebouwd moet worden. Of over de verschillende scenario’s waarin Groot-Brittannië afscheid neemt van Europa, dankzij de zogenoemde Brexit. En het beter belasten van kapitaal kwam aan de orde. ‘Kapitaal laat zich nu eenmaal makkelijk op de Bahama’s parkeren. Er is de laatste tijd veel kritiek op internationale samenwerking, maar als je wilt dat grote bedrijven netjes belasting betalen, moet je wel internationaal samenwerken’, meende Dijsselbloem.

Aan het einde van de avond reikte de minister, op verzoek van de organisatie, een fles wijn uit aan de student met de beste vraag. Die ging naar de studente fiscaal recht en economie die als stagiair bij de Belastingdienst de leegloop aldaar bij de minister aan de kaak stelde. Dijsselbloem: ‘De Belastingdienst is een proeftuin van de samenleving waar veel mensen hun baan verliezen maar waar ook nieuwe kwaliteiten worden gevraagd. Dus deze fles wijn is eigenlijk voor de hele Belastingdienst.’

De studente ging achteraf nog met Dijsselbloem op de foto. Binnenkort heeft ze een personeelsuitje met de afdeling en een goed verhaal voor de collega’s.

Olmo Linthorst