‘Anders toetsen haalt meer uit leerlingen en studenten’
Gepubliceerd: 4 April 2019 • Leestijd: 2 minuten en 47 seconden • Nieuws Dit artikel is meer dan een jaar oud.We toetsen heel erg veel, blijkt op het jubileum van de masteropleiding leren & innoveren. Zo veel, dat docenten en leerlingen niet meer zonder kunnen, zegt toetsrevolutieleider René Kneyber. Hij vindt dat het anders moet.
De toetsrevolutie laat op zich wachten, blijkt uit onderzoek van Sabine Zandbergen. Op de middelbare school waar zij werkt krijgen leerlingen jaarlijks 147 toetsen onder hun neus geschoven. Als ze tenminste naar school komen, want sommigen blijven vanwege de toetsstress zelfs thuis, vertelden ze aan Zandbergen. Ze is leraar Frans op een mavo en doet onderzoek naar de toetsrevolutie: hoe krijgen we die van de grond?
Die toetsrevolutie gaat niet over de opstand van de toetsen, of over de opstand van overtoetste leerlingen. De revolutie (die dus nog van de grond moet komen) gaat over anders toetsen. Niet toetsen voor een cijfer, zoals gebruikelijk, maar toetsen met als doel dat de leerling er iets van leert. Bijvoorbeeld: beseffen wat hij nog niet weet, zodat hij dat gericht kan gaan bestuderen. Een toets die het leren op gang helpt in plaats van een toets die afrekent. Een toets zonder cijfer dus ook, want cijfers zijn het einde en niet het begin van leren.
Jubileumbijeenkomst
Dit idee over toetsen waart al even in onderwijskringen rond. Het heet daar meestal ‘formatief’ toetsen en een van de mensen die het idee in Nederland aan de onderwijsman probeert te brengen is René Kneyber, leraar, columnist en medeauteur van het boek De Toetsrevolutie uit 2016. Hij kwam de jubileumbijeenkomst van de masteropleiding leren & innoveren van de Hogeschool Rotterdam – die tien jaar bestaat – opluisteren.
En omdat Zandbergen naast leraar Frans ook student aan die masteropleiding is, kon zij haar vraag over deze toetsrevolutie woensdag stellen aan de man die de term introduceerde. Hoe ontketenen we dan een toetsrevolutie?
Die 147 toetsen per jaar op de school van Zandbergen zijn nog allemaal klassiek voor een cijfer, vertelt ze. ‘Dat is zó veel! terwijl het ministerie aan het eind van de schoolcarrière van alle leerlingen per vak maar twee cijfers vraagt, voor het schoolexamen en het centraal examen. We hebben dus honderden mogelijkheden om anders te gaan toetsen.’ Haar conclusie: we hebben veel meer ruimte dan we denken om ons op de ontwikkeling van studenten te richten, in plaats van op hun cijfers.
Het probleem van die cijfers, blijkt uit veel onderzoek, is dat leerlingen en studenten zich erop blindstaren. Als je een 6 krijgt, is de eerste reactie waarschijnlijk ‘mooi, gehaald’ en niet ‘ik zal het boek er nog eens bij pakken om er voor mezelf een 10 van te maken’.
Niet toetsen voor een cijfer – maar wat dan wel?
Dat docenten cijfers uitdelen is zo standaard dat je er niet zomaar vanaf komt, legt René Kneyber uit in reactie op de bevindingen van Zandbergen. Waar begin je? Niet bij het verminderen van het aantal toetsen, stelt Kneyber. In plaats van die toetsen moet namelijk iets anders komen, maar dat ‘andere’ kunnen leraren soms nog helemaal niet, legt hij uit. ‘Je kunt wel de wekelijkse toets met Franse woordjes schrappen, maar als de leraar vervolgens aan het eind van de periode alle woordjes in één toets propt, moeten leerlingen nog steeds zeshonderd woordjes uit hun hoofd leren.’
Bij formatief toetsen gaat het erom te kijken waar een student is ten opzichte van het leerdoel, legt docent Kneyber uit, ‘en dán moet iemand iets doen, om het gat tussen nu en het doel te overbruggen. Het liefst zou ik natuurlijk hebben dat de student iets doet, maar dat komt misschien ook omdat ik zelf wat lui ben aangelegd.’
Fortnite of huiswerk
Hoe krijg je een puberende jongen dan van zijn potje Fortnite naar ‘iets doen’, vraagt iemand uit het publiek. Goeie vraag, zegt Kneyber: ‘Als het huiswerk dat leraren opgeven voor een leerling als bezigheidstherapie voelt, snap ik wel dat hij Fortnite gaat spelen.’
‘Je moet ervoor zorgen dat een student weet waarom hij iets moet doen. Dan is de kans ook groter dat hij iets gaat doen.’ De crux is dat formatief toetsen méér moet zijn dan de cijferbeoordeling uit de toets slopen en wat extra feedback geven. Kneyber en Zandbergen zijn het erover eens: ‘Als we anders toetsen kunnen we meer uit leerlingen en studenten halen.’
Tekst: Olmo Linthorst
Foto: Levien Willemse
Profielen, het onafhankelijke nieuwsmedium van de Hogeschool Rotterdam, deelt wekelijks artikelen op Linkedin. Ben jij onze nieuwe connectie? 
Veel docenten geloven dat de studenten niet zullen werken/ leren als ze niet summatief getoetst worden.
Als een docent met dat geloof voor de klas staat zullen de studenten inderdaad niet leren totdat ze getoetst worden voor een cijfer; is mijn idee.
Er zullen altijd studenten zijn die alleen voor cijfers leren. Maar als het een docent lukt om de studenten te laten proeven dat het leren een feest is, zouden er meer studenten in zijn klas komen zitten die ook leren als er geen cijfers uitgedeeld worden. Dat is mijn strijd!
Ik vind het maken van digitiale toetsen superleuk. Vooral als je je ze opnieuw kan doen en dat er dan net een iets andere versie tevoorschijn komt. Vragen die ik fout heb gedaan kan ik dan opzoeken, leren en nogmaals proberen. Op die manier is toetsen onderdeel van het leren geworden. Dat is veel leuker dan gortdroge stof in het hoofd stampen. Bovendien ging ik, zeker op de HAVO, voor de 6. Want meer leren kost meer tijd en moeite en wordt niet beloond. Dus het gaat om het cijfer en niet om de geleerde stof. Terwijl het andersom moet zijn: Het moet om de stof gaan, het cijfer is van ondergeschikt belang.
Formatief toetsen is een leuk idee, maar de motivatie van de student is vaak toch die zes. Hoe krijg je hem of haar dan zo ver dat hij Duits wil leren terwijl hij of zij geen idee heeft wat het nut van Duits in het latere leven bis?
Op mijn MBO was het goed voor elkaar. Per hoofdstuk was een quiz met 10 vragen. Hiervan moesten er minimaal 7 goed beantwoord worden. De quiz was online te maken en mocht zo vaak overnieuw als nodig. De voorwaarde was wel dat elke quiz moest zijn behaald voor het afnemen van het tentamen. Op deze manier wordt het bestuderen van de lesstof gemotiveerd, en wordt het voor de student direct duidelijk welke onderdelen hij nog niet goed genoeg beheerst voor het tentamen.
Nou snap ik dat deze manier van “betutteling” niet bij het HBO past, maar voor mij werkte het heel goed. Ik heb nog nooit met zo veel gemak zulke goede resultaten op tentamens gehaald. En dat willen we toch? Tentamens zijn er niet om af te straffen. Tentamens zijn er om te laten zien wat je kunt