Mariëtte Lusse is lector ‘Samenwerken met ouders’ en sinds kort ook lector ‘Kinderarmoede’ bij het Kenniscentrum Talentontwikkeling. ‘Als we kinderen een eerlijke kans willen geven in de samenleving dan is het ontzettend belangrijk dat we ze steunen. Het begint ermee dat gezinnen bestaanszekerheid hebben.’

‘Ik heb in het verleden als opbouwwerker in wijken als het Oude Noorden en Delfshaven gewerkt. Dat ging echt om samenlevingsopbouw; mensen met elkaar verbinden en aan de samenleving binden. Vanaf dat moment is dat wat mij boeit, de plek versterken van mensen in de samenleving die onder lastige omstandigheden leven. Ik maak me druk om mensen in achterstandsituaties, dat hoeft niet per se altijd over armoede te gaan. Het gaat mij vooral om kansengelijkheid, dat iedereen kan meedoen in de samenleving. Dit vind ik belangrijk omdat ik denk dat de cohesie in de samenleving heel erg gebaat is bij inclusie.

‘De gedachte is heel erg dat iedereen het zelf moet doen, dat armoede of achterstand een keuze is en dat iedereen kan meedoen. Dat is niet waar’

‘In de jaren dat ik hiermee bezig ben heb ik die cohesie helaas wel zien verslechteren. Dit zit vooral in de manier hoe er vanuit de politiek wordt gedacht over hoe we met mensen omgaan. De gedachte is heel erg dat iedereen het zelf moet doen, dat armoede of achterstand een keuze is en dat iedereen kan meedoen. Dat is niet waar. Het is niet waar op het moment dat we werk niet lonend maken. Er zijn mensen die volledig werken en nog steeds te weinig geld hebben om mee te kunnen doen in de samenleving. Dat is zorgelijk.

‘Dit heeft alles te maken met neo-liberale invloeden. Iedereen wordt persoonlijk verantwoordelijk gehouden voor succes, en succes wordt gedefinieerd aan de hand van economische groei. Terwijl bijvoorbeeld mensen die verstandelijk beperkt of laaggeletterd zijn, helemaal niet vanzelfsprekend mee kunnen doen. Als welzijn zo ondergeschikt wordt gemaakt aan economische groei en het goed gevonden wordt dat slechts een beperkt deel van de mensen daarin mee kan, en het óók nog hun eigen schuld is als ze niet aanhaken — ja, dan zie ik dat wel als een slechte ontwikkeling.

‘Waarom dit juist in Rotterdam zo is? Dat komt omdat de groepen die de meeste risico op armoede lopen, hier gewoon heel breed vertegenwoordigd zijn’

‘Voor het lectoraat focus ik me nu op Kinderarmoede. In Nederland leeft nog steeds een op de dertien kinderen in armoede. In Rotterdam, de stad met de meeste armoede, is dat zelfs een op de zes. Ongeveer vijf kinderen per klas dus. Waarom dit juist in Rotterdam zo is? Dat komt omdat de groepen die de meeste risico op armoede lopen, hier gewoon heel breed vertegenwoordigd zijn. Rotterdam heeft bijvoorbeeld een gemiddeld laag opgeleide bevolking, er is veel schooluitval en er wonen veel jonge moeders.

‘Armoede zorgt vooral voor heel veel stress, dat kan zelfs al in de baarmoeder ontstaan en kan leiden tot vroeggeboortes, doodgeboortes en baby’s met een laag geboortegewicht. Stress heeft ook invloed op de breinontwikkeling van kinderen, waardoor ze letterlijk minder ruimte in hun hoofd hebben om te kunnen leren. Een ander gevolg van armoede is uitsluiting. Kinderen kunnen thuis geen vriendjes ontvangen, niet naar feestjes en er is geen geld voor cadeautjes of om aan activiteiten mee te doen. Dit kan leiden tot een negatief zelfbeeld, pesten, angsten en sombere gevoelens, wat allemaal gevolgen heeft voor hun sociaal emotionele ontwikkeling. Als dit in combinatie gaat met een ongezonde leefstijl, is er een grotere kans op obesitas en andere gezondheidsproblemen.

‘De kans is er dat kinderen hierdoor in een vicieuze cirkel terechtkomen, en dan krijg je intergenerationele armoede van ouder op kind’

‘Ook bij ouders zorgt stress voor problemen. Hun doen- en denkvermogen wordt aangetast waardoor de kans bestaat dat ze meer bij de dag leven en minder goed in staat zijn om beslissingen te nemen gericht op de lange termijn. Het risico is ook dat ze zich minder geduldig, inlevend en aanmoedigend gaan gedragen waardoor ze soms ook strenger straffen. Het is een kluwen van oorzaken en gevolgen die allemaal op zich ook weer stressvol zijn. De kans is er dat kinderen hierdoor in een vicieuze cirkel terechtkomen, en dan krijg je intergenerationele armoede van ouder op kind. Al vind ik het ook belangrijk te zeggen dat er ook veel veerkrachtige kinderen en ouders zijn, die ondanks alles nog steeds weten rond te komen. Maar de situatie waaronder ze dat moeten doen is wel echt een stuk moeilijker dan voor anderen.

‘Ik maak me daarom wel zorgen over de huidige ontwikkelingen met de inflatie en de stijgende energieprijzen. Mensen die veerkrachtig genoeg zijn en met weinig middelen in staat zijn om alles toch goed op orde te hebben, vallen over de rand op het moment dat zulke essentiële dingen als stookkosten zo duur gaan worden. Ook huisvesting is erg duur geworden en er is weinig toegang tot sociale woningbouw. Als je door een acute situatie in armoede terechtkomt, een faillissement of een echtscheiding, dan kan je niet de tering naar de nering zetten, want er zijn geen goedkope huizen beschikbaar.

‘Je ziet relatief veel armoede bij eenoudergezinnen, licht verstandelijk beperkten en mensen die de Nederlandse taal niet goed beheersen’

‘Als we kinderen een eerlijke kans willen geven in de samenleving dan is het ontzettend belangrijk dat we ze steunen. Het begint ermee dat gezinnen bestaanszekerheid hebben. Je ziet relatief veel armoede bij eenoudergezinnen, bij licht verstandelijk beperkten en mensen die de Nederlandse taal niet goed beheersen, maar in absolute aantallen het meest bij tweeoudergezinnen met werkende ouders. Daar zou structureel iets aan moeten gebeuren. Er zijn écht veel gezinnen in Nederland die vrezen ’s avonds geen maaltijd op tafel te kunnen zetten. Die angst zou niemand moeten voelen in een rijk land.

‘Die basis kunnen wij niet oplossen natuurlijk, dat moet echt van de overheid komen, maar we kunnen wel de mensen waarover het gaat eerder opmerken, ze beter begeleiden en ook preventief meer doen. Met een drieluik aan handreikingen, dat ik met Annelies Kassenberg van Hanzehogeschool Groningen maakte, hoop ik dat ik eraan kan bijdragen dat de praktijk verbetert. De handreikingen geven professionals op scholen, in het sociaal domein en in de geboorte- en jeugdgezondheidszorg concrete handvatten om armoede bij kinderen, jongeren en ouders beter te Signaleren en om hen te Ondersteunen en Stimuleren: SOS bij kinderarmoede. Aanpak van kinderarmoede zit hem niet eens alleen in betere interventies, maar vooral in een betere samenhang en betere samenwerking. En als je de praktijk wil verbeteren dan hoort daar de voorbereiding op die praktijk, ons onderwijs, ook bij. Daarom vind ik het belangrijk om de opleidingen vanaf het begin af er goed bij betrekken. Vorige week gaf ik daarom bijvoorbeeld gastlessen aan de eerstejaars van social work.

‘Voor studenten die meer te weten willen komen over dit onderwerp en hierover willen meepraten, organiseert het cluster mens & maatschappij van de lerarenopleiding de M&M Talk Oog voor armoede op school. Ik zal daar ook mijn bijdrage leveren.’

Tekst: Wietse Pottjewijd
Foto: Hans Tak

Volg ons op Instagram