Twee maanden na de dood van de Koerdisch-Iraanse Mahsa Jina Amini zijn de protesten in Iran nog steeds hevig. Volgens Iran Human Rights (IHRNGO) zijn er zeker 378 demonstranten gedood waaronder 47 kinderen; duizenden anderen zijn opgepakt van wie vijf ter dood zijn veroordeeld. Voor docenten van de HR met familie en vrienden in Iran is het moeilijk en pijnlijk om de ontwikkelingen op afstand te moeten volgen. Profielen sprak met drie van hen over de protesten die hun levens momenteel beheersen.

‘Ik ben er echt elke dag mee bezig. Ik volg het nieuws vanaf het moment dat ik opsta tot ik naar bed ga’, zegt RAC-docent Khazar Lotfi aan de telefoon. Via teams antwoordt Erfan Pourmohammadi op de vraag hoe het met hem gaat met een heel voorzichtig ‘naar omstandigheden goed’ want in zijn hoofd is de ISO-docent ‘dag en nacht bezig met de situatie in Iran.’ En bij zijn collega Giselle Verbeek is de frustratie over de machteloosheid al snel voelbaar aan de andere kant van de lijn: ‘Ik heb heel veel zorgen om wat er in Iran op dit moment gebeurt. Mensen worden vermoord op straat, en ik vraag me af waarom wij er hier niet meer mee bezig zijn.’

Dat machteloze gevoel delen ze alle drie. Om toch iets te kunnen doen, of het er op zijn minst met elkaar over te kunnen hebben, begon Giselle een appgroep met collega’s. ‘Omdat ik me zo machteloos voelde en merkte dat ik niet optimaal kon functioneren op mijn werk. Een collega kende nog een aantal andere Iraanse collega’s en zo is er een appgroep ontstaan met Iraanse docenten’, zegt Giselle die op haar elfde met haar ouders vluchtte uit Iran.  

‘Dit mogen we niet zomaar voorbij laten gaan’

Wat ze ermee wil bereiken? ‘De stem van die jongeren en alle andere mensen in Iran laten horen. Aandacht blijven vragen voor de situatie en misschien door acties anderen laten voelen hoe het is als je meest basale rechten, mensenrechten, worden geschonden. Hoe zou jij je voelen als je verplicht een hoofdoek moest dragen? Of als je hem verplicht af moest doen? Hoe voelt dat? Mensen worden hierom vermoord, daar gaat het mij om. Dit mogen we niet zomaar voorbij laten gaan.’

Erfan wil de publieke opinie warm houden: ‘Omdat mijn familie in Iran woont, sta ik dichter bij het vuur. Ik wil dat we de stem zijn van deze dappere jonge mensen.’ En Khazar wijst op de verantwoordelijkheid die met vrijheid komt. Ze wil aan die verantwoordelijkheid voldoen door mensen en instituten met invloed aan te wenden, en doet dit met succes. Vorige week donderdagochtend kreeg ze een uitnodiging om in gezelschap van een kleine groep Iraans-Nederlandse vrouwen, met Koningin Máxima te spreken over de ontwikkelingen in Iran en hoe zij die ervaart. Over de inhoud van het gesprek mag ze niet veel kwijt, maar ze is dankbaar voor de mogelijkheid. ‘Ik heb mijn verhaal kunnen doen en daar ben ik blij mee,’ zegt ze.

Internet grotendeels afgesloten

Allemaal hebben ze familie en vrienden in Iran waar ze nauwelijks contact mee kunnen onderhouden, omdat de Iraanse overheid toegang tot het internet grotendeels afsluit. Veel journalisten zitten ook vast, al komt het nieuws af en toe wel naar buiten. ‘Die beelden …’, Khazar laat een stilte vallen. ‘Je weet: daar kan mijn nichtje of mijn neefje tussen lopen. Je ziet in iedereen een dierbare.’   

‘Je weet: daar kan mijn nichtje of mijn neefje tussen lopen. Je ziet in iedereen een dierbare.’   

Erfan weet dat een neef van zijn vouw is opgepakt. ‘Hij was op straat en riep alleen maar “vrouw, leven, vrijheid!”’ Hoe het nu met hem gaat dat weet hij niet, maar hij zegt zich grote zorgen te maken. ‘Als je tegenwoordig wordt opgepakt is er geen sprake van rechtvaardigheid. Onschuldige jongeren worden in elkaar geslagen, beledigd, gemarteld en soms vermoord. Dat hebben we in het recente verleden herhaaldelijk gezien, en het gebeurde ook bij Masha Amini waar het (de huidige protesten, red.) allemaal mee begon.’

Tijdens haar lessen probeert Giselle vaak aandacht te besteden aan dit soort belangrijke gebeurtenissen. Van haar mag de theorie van social work veel meer worden betrokken op de actualiteit: ‘Waarom zouden we het tijdens de les wel over een casus uit 1991 hebben en niet over wat er nu gebeurt? Dit raakt zulke belangrijke waarden; mensenrechten, vrouwenrechten, emancipatie – daar zouden we het toch ook met studenten social work over moeten hebben.’

Opstapeling van redenen voor protest

De jongeren en alle anderen die de straat op gaan om te protesteren nemen een enorm risico. Inmiddels zijn vijf demonstranten ter dood veroordeeld, het is afwachten wat er met de overige duizenden gearresteerde betogers gebeurt. Vooral in Koerdische steden in Iran werden de protesten dit weekend hard neergeslagen, de verwachting is dan ook dat het aantal gevangenen en het officiële cijfer over het dodenaantal de komende dagen verder zal oplopen.  

‘Het enige wat ze hebben is hun jeugd en hun leven, en dat zetten ze op het spel voor een beetje vrijheid.’

Hoe komt het dat de Iraanse jongeren bereid zijn zulke extreme risico’s te nemen? Erfan kan daar met zijn kennis over Iran en achtergrond in de sociologie wel iets over zeggen. Volgens hem is het een opstapeling van redenen: ‘Een gebrek aan zelfbeschikking, schending van basisrechten, en ook zeker de toegenomen werkloosheid en uitzichtloosheid.’ Daarnaast noemt hij de sociale ongelijkheid die volgens hem enorm is toegenomen. ‘Mensen worden dagelijks geconformeerd met de gevolgen van een oneerlijke behandeling in de samenleving. Ze hebben niks meer te verliezen en je kan ze dus niets afpakken. Het enige wat ze hebben is hun jeugd en hun leven, en dat zetten ze op het spel voor een beetje vrijheid.’

Niet meer alleen om de hoofddoek

Wat de beperking van hun vrijheid extra zwaar maakt, is dat Iraanse jongeren via social media zo duidelijk kunnen zien hoe het er elders aan toegaat, zegt Khazar. ‘Iraanse jongeren maken gebruik van social media zoals TikTok en Instagram. Daar zien zij dat de vrijheden die hen worden ontnomen, zoals het kussen van hun partner op straat, op andere plekken in de wereld door hun leeftijdsgenoten wel genoten kunnen worden. Dit maakt hun eigen realiteit zwaarder.’

‘De jongeren in Iran zijn qua wereldbeeld, opleiding en levenshouding hetzelfde als de jongeren hier in het westen. Ze willen dus de bewegingsvrijheid, vrijheid van meningsuiting en vrijheid van religie die daarbij past. Dat wordt hen allemaal ontnomen.’

De protesten gaan dan ook al lang niet meer alleen om de hoofdoek, vindt Giselle. ‘Dat punt zijn we al ruimschoots gepasseerd. Ze willen hun vrijheid, in de breedste zin van het woord.’

Acties van beroemdheden

In de afgelopen weken hebben verschillende Iraanse beroemdheden en sporters zich achter de protesten geschaard. De Iraanse actrice Taraneh Alidoosti postte op Instagram een foto waarop ze geen hoofddoek draagt en een bord vasthoudt met het statement “Vrouw, Leven, Vrijheid”. Een dappere actie van de actrice met bijna acht miljoen volgers. Hierdoor zal ze geen werk meer voor de Iraanse tv- en filmindustrie kunnen doen, daarnaast riskeert ze ook nog eens een zware straf.   

‘Het is zeker belangrijk dat Iraanse beroemdheden zich scharen achter de protesten’

Khazar hoopt dat dit soort acties bijdragen aan de val van het regime. ‘Het is zeker belangrijk dat Iraanse beroemdheden zich scharen achter de protesten,’ zegt ze. ‘Je ziet dat andere actrices Alidoosti hebben gevolgd en ook foto’s van zichzelf zonder hoofddoek hebben gedeeld’.

Dit weekend sprak ook Ehsan Hajsafi, aanvoerder van het Iraanse voetbalelftal dat maandag in actie komt op het WK, zich uit tegen de situatie in Iran. Hij sprak zijn condoleances uit aan alle nabestaanden van de omgekomen demonstranten en zei achter hen te staan.

Geen weg terug

Erfan heeft goede hoop dat het regime zal vallen en denkt dat het punt is bereikt dat er geen weg terug is. ‘Als socioloog moet ik wel een slag om de arm moeten want we hebben in de geschiedenis vaker bewegingen gezien die tot kort succes leidden. Het kan ook een geleidelijke strijd worden die langer duurt. Maar wat het ook wordt: de strijd van de afgelopen weken is nu al historisch. Niemand kan dit meer van ons afpakken.’

Khazar is het daarmee eens, volgens haar is verandering uiteindelijk onvermijdelijk. ‘Het volk in Iran heeft zich immers na decennialange onderdrukking nu massaal verzet. Ze hebben daarbij een voorproefje gehad op een vrij Iran waarin ze zichzelf kunnen zijn en dat geven ze niet meer op.’ 

Tekst: Wietse Pottjewijd
Foto’s: Wietse Pottjewijd, Giselle Verbeek

Volg ons op Instagram