Robert van Raffe is grafisch ontwerper, striptekenaar, illustrator én sinds twee jaar docent bij de opleiding vormgeving van de Willem de Kooning Academie (WdKA). Twee keer per jaar maakt de zzp’er deel uit van een docententeam dat studenten begeleidt bij het uitvoeren van een praktijkproject, bijvoorbeeld het ontwikkelen van een game voor een bedrijf. Daar is hij dan tien weken lang één dag in de week mee bezig. Na afloop van de onderwijsperiode stuurt Van Raffe een factuur naar de Hogeschool Rotterdam waarin hij de afgesproken uren in rekening brengt.

Maar deze voor beide partijen eenvoudige werkwijze is verleden tijd. Sinds 1 mei 2016 zijn aangescherpte fiscale regels van kracht en mogen zelfstandigen alleen nog voor de klas als er met een modelovereenkomst wordt gewerkt die is goedgekeurd door de Belastingdienst. Zo’n modelcontract is er alleen voor deskundigen met bijzondere expertise die incidenteel een paar gastlessen verzorgen, niet voor zzp’ers die reguliere vakken geven.

Omdat de HR een naheffing van minstens één miljoen euro boven het hoofd hangt wegens het ongeoorloofd inzetten van zzp’ers in het verleden, neemt de hogeschool geen enkel risico meer. Verreweg de meeste van de 650 zzp’ers die voor de klas staan, moeten in dienst komen bij de hogeschool of een payroll-organisatie, meldde Profielen vorige maand al.

‘Ik heb niks tegen een dienstverband, als het maar een goed contract is.’

Van Raffe heeft van zijn opleidingscoördinator gehoord dat hij een jaarcontract krijgt aangeboden voor een halve dag of hele dag per week. Daar heeft de zelfstandig kunstenaar geen problemen mee. ‘Dat de arbeidsrelatie zou veranderen, zat er al anderhalf jaar aan te komen. Ik heb niks tegen een dienstverband, als het maar een goed contract is.’ Eind juni was daar nog geen duidelijkheid over omdat hij nog geen gesprek had gehad met onderwijsmanager Roger Teeuwen, die de contractbesprekingen met zzp’ers bij de opleiding vormgeving doet.

Bizar laat

Geen wonder, Teeuwen komt om in het werk. Hij wil alle zestig zzp’ers in dienst nemen, want payrollen vindt hij veel te duur. ‘We dachten dat we tot 31 augustus de tijd hadden om dat allemaal netjes te regelen’, stelt Teeuwen. ‘Dat was de afspraak.’ Maar op het laatste nippertje zijn de spelregels veranderd. ‘Na de voorjaarsvakantie, op 9 mei, bleek er ineens geen overgangsperiode meer te zijn en kregen we te horen dat alle zzp’ers al per 1 mei in dienst hadden moeten zijn’, vertelt Teeuwen. ‘Een bizar laat dictaat’, vindt hij.

‘Een bizar laat dictaat.’

Zijn collega’s bij andere instituten voelen zich ook overvallen. Karin Buijs, onderwijsmanager van de masteropleidingen bij het instituut voor gezondheidszorg, moet met veertig zzp’ers ‘iets regelen’ en spreekt van ‘een plotselinge draai met enorme consequenties’.

Maurice van Dijk, onderwijsmanager van de deeltijdopleidingen bij het instituut voor bedrijfskunde was ‘onaangenaam verrast’ over het op de valreep schrappen van de overgangsperiode. Bij de vier deeltijdopleidingen werken twintig tot dertig zzp’ers. ‘Die moeten we nu allemaal een paar maanden via Randstad Payroll inhuren en dat zorgt voor een hoop extra werk.’

Misvatting

In de memo’s die haar afdeling in maart verspreidde, was inderdaad sprake van een overgangsregeling voor ‘oude zzp’ers’, geeft directeur onderwijs en ontwikkeling (OeO), Ostara de Jager, na enig aanhouden, toe. Zelfstandigen die voor 2 februari 2016 – de dag dat de nieuwe wet door de Eerste Kamer werd aangenomen – al afspraken over hun inzet hadden gemaakt, zouden nog maximaal een jaar op de oude voet kunnen doorwerken. ‘Zo interpreteerden wij de wet. En wij niet alleen, iedereen in Nederland dacht dat de transitieperiode was bedoeld om tijd te creëren om de arbeidsrelatie met zzp’ers aan te passen.’

Maar dat blijkt een misvatting. Omdat instituten hun afspraken met zzp’ers lang niet allemaal op papier hadden staan, kreeg OeO de vraag of mondelinge afspraken ook meetellen. ‘Die vraag hebben we voorgelegd aan de Belastingdienst’, vertelt De Jager. Pas op 21 april kwam het antwoord en dat zette interne afspraken op z’n kop. Het transitiejaar is volgens de Belastingdienst helemaal niet bedoeld als periode waarin oude praktijken nog een tijdje worden gedoogd. Het doet er daarom niet toe of ‘oude zzp’ers’ mondelinge of schriftelijke afspraken hebben gemaakt en het maakt ook niet uit of die afspraken voor of na 2 februari zijn gemaakt. Vanaf 1 mei geldt de nieuwe wet en kan de Verklaring loonheffing (VAR), die opdrachtgevers vrijwaarde van loonheffing, niet meer gebruikt worden. Elke zzp’er die niet volgens een modelcontract werkt, wordt voortaan beschouwd als werknemer.

Het transitiejaar is niet bedoeld als periode waarin oude praktijken nog een tijdje worden gedoogd.

‘Dat betekent dat we in tegenstelling tot eerdere berichten in deze gevallen loonheffing moeten inhouden over de facturen die zzp’ers sturen’, legt De Jager uit. ‘Als we dat niet doen, lopen we het risico dat de Belastingdienst over vijf jaar die loonheffing alsnog int. Met boetes en rentevergoedingen.’ Op facturen voor werkzaamheden die na 1 mei zijn verricht, wordt, afhankelijk van het belastbaar inkomen van de zelfstandige, 32 tot vijftig procent loonheffing ingehouden.

Roger Teeuwen reageert met ingehouden woede. ‘Bij OeO zeggen ze dat er niets aan de hand is, omdat de zzp’er de inhoudingen bij zijn belastingaangifte kan verrekenen. Op papier klopt dat, maar in de praktijk vernietigt het arbeidsrelaties. Ik moet een gesprek over een aanstelling beginnen met de mededeling dat facturen nog wel worden uitbetaald, maar dat er eerst veertig of vijftig procent wordt ingehouden.’

Reiskostenvergoeding

Terwijl het animo om in dienst te komen bij de WdKA-zzp’ers toch al niet supergroot is. Dat heeft niets te maken met weerstand tegen het werknemerschap bij ontwerpers en kunstenaars. ‘We hebben tot nu toe maar twee principiële weigeraars’, stelt Teeuwen. ‘Het probleem zit in de reiskostenvergoedingen. Rotterdam-Den Haag is de maximale reisafstand die je vergoed krijgt, terwijl veel van onze docenten in Amsterdam wonen. Sommigen komen zelfs uit het buitenland.’

‘Deze operatie heeft grote effecten op de onderwijskwaliteit.’

De WdKA raakt daardoor een deel van de externe krachten kwijt, vreest Teeuwen. ‘Een van onze parels heeft al laten weten dat we hem volgend jaar niet terugzien. Terwijl de inbreng van experts uit de beroepspraktijk juist essentieel is in het nieuwe curriculum dat we drie jaar geleden hebben ingevoerd.’ De helft van het programma bestaat uit projectonderwijs, waarbij studenten worden begeleid door een multidisciplinair team van vaste docenten en steeds wisselende experts uit de beroepspraktijk. Dat zijn niet alleen ontwerpers en kunstenaars maar vooral mensen met expertise die wij niet in huis hebben, zoals sociologen en forecasters. ‘Die mensen hebben we echt nodig om aansluiting te houden bij de superdynamische samenleving en beroepspraktijk’, stelt Teeuwen. ‘Deze operatie heeft grote effecten op de onderwijskwaliteit, dat is mijn grootste zorg. We gaan dit volgend jaar voelen bij de NSE.’

Medisch specialisten

Bij de gezondheidszorgmasters leven vergelijkbare zorgen. Vooral bij drie niet-bekostigde fysiotherapie-masters dreigt een uittocht. ‘Die werken met een klein kernteam en een grote flexibele schil’, vertelt onderwijsmanager Karin Buijs. ‘Gelukkig zegt het merendeel van de zzp’ers ‘ja’ tegen een dienstverband, maar er zijn toppers die beslist niet in dienst willen komen. Bijvoorbeeld sportfysiotherapeuten die toonaangevende boeken hebben geschreven en overal ingehuurd worden als expert.’

Ook de medisch specialisten van Erasmus MC die bij de verschillende masters worden ingeschakeld, verbinden zich niet snel aan de hogeschool. En inhuur via een payroll-organisatie is voor deze experts al helemaal geen optie. ‘Specialisten schrijven zich echt niet in bij Randstad waar ze zelf hun uren moeten bijhouden’, stelt Buijs. ‘Zij laten hun maatschap factureren en als dat niet kan, houdt het voor hen op.’

‘Specialisten laten hun maatschap factureren en als dat niet kan, houdt het voor hen op.’

Buijs is daarom blij dat zzp’ers nog even kunnen factureren, al houdt de hogeschool dan loonheffing in. En ze kan alleen maar hopen dat deze toppers en specialisten na de transitieperiode toch op basis van een modelovereenkomst ingeschakeld kunnen worden. Bijvoorbeeld de farmaceut die één of twee keer per jaar een paar lessen geeft. ‘Dit soort casussen wordt voorgelegd aan de Belastingdienst en als het goed is, krijgen we daar half augustus uitsluitsel over. Als deze experts niet meer ingezet kunnen worden, zal het heel lastig worden om de niet-bekostigde masters draaiend te houden. Als de topdocenten niet meer komen, blijven studenten ook weg.’

Zo dramatisch is het bij andere instituten meestal niet, maar het in dienst nemen van zzp’ers levert overal veel gezucht en gesteun op omdat het onderwijsmanagers een hoop extra werk bezorgt. ‘Wij hebben gelukkig drie jaar geleden het aantal zzp’ers al gereduceerd’, meldt Maurice van Dijk van de bedrijfskundige deeltijdopleidingen. ‘Al die zzp’ers die maar een paar uurtjes lesgaven, zorgden voor versnippering en maakten het onderwijs onoverzichtelijk. We wilden met hechtere teams werken.’

Toch staan er nog steeds twintig tot dertig zzp’ers voor de klas. ‘In het deeltijdonderwijs wil je ook met docenten werken die een directe band hebben met het werkveld. Dat is belangrijk voor de geloofwaardigheid van het onderwijs’, stelt Van Dijk. Maar daar komt nu echt een einde aan. Van Dijk neemt tien zzp’ers in dienst, sommigen krijgen een fulltime aanstelling, de rest keert na de zomervakantie niet terug. Twee zelfstandigen bedankten zelf voor de eer. ‘Zij vinden een dienstverband niet aantrekkelijk omdat ze alleen vanuit hun eigen bv willen declareren. Of omdat ze de inkomsten gewoon niet nodig hebben.’ De anderen krijgen ‘voorlopig geen contract omdat we de planning eerst rond proberen te krijgen met eigen docenten’, legt Van Dijk uit.

Geen masterdiploma

Albert Hofstede, onderwijsmanager communicatie, moet ook afscheid nemen van het merendeel van de twintig zzp’ers die hij vaak al jaren inhuurt. ‘We werken bijvoorbeeld sinds de start van de opleiding, veertien jaar geleden, met een dtp’er die studenten laat kennismaken met grafische technieken. Er is ook een zzp’er die videoinstructie geeft. Dat zijn experts die we maar in één onderwijsperiode nodig hebben.’

‘Al die zzp’ers in dienst nemen, levert te veel kleine contractjes op.’

Al die zzp’ers in dienst nemen, levert te veel kleine contractjes op, vindt Hofstede. Bovendien heeft een deel geen masterdiploma. Dat is nu nog geen beletsel, maar het is wel de bedoeling dat zzp’ers op termijn in vaste dienst komen en dan moeten ze een master halen. Voor een zzp’er met een mini-aanstelling is dat geen haalbare kaart. Daarom heeft Hofstede besloten de taken van zzp’ers die al een substantiële klus hadden, uit te breiden zodat er banen van 0,6 fte ontstaan. Drie zzp’ers krijgen een jaarcontract, de rest verliest z’n onderwijsklus.

Hofstede begrijpt niet hoe het zo ver heeft kunnen komen. ‘Als zzp’ers meerdere dagen per week voor de klas staan, is er sprake van een verkapt dienstverband. Die mensen hadden wij ook en ik snap dat daar paal en perk aan wordt gesteld. Daarom nemen we ze ook in dienst.’ Maar waarom zzp’ers die kleine klusjes uitvoeren niet meer ingeschakeld mogen worden, is voor hem nog steeds een raadsel. ‘Ik mag wel een dtp’er inhuren voor het opmaken van de studiegids, maar niet om onderwijs te geven. Ik heb geen zzp’er gesproken die het met dit beleid eens is.’

‘Dit komt het onderwijs echt niet ten goede’, stelt Hofstede. ‘We raken veel expertise kwijt en ik verlies al mijn flexibiliteit. Als er straks een docent ziek wordt of zwanger is, kan ik geen zzp’er meer inschakelen.’

Wake-upcall

Hans Maas, directeur van het instituut voor communicatie, media en informatietechnologie (CMI) begrijpt de frustratie van zijn onderwijsmanager. ‘We hebben bij het hele instituut vijftig tot zestig zzp’ers aan het werk en met een deel van hen kunnen we in september niet verder. Dat is absoluut niet leuk.’ Het maakt de onderwijsorganisatie ook een stuk ingewikkelder. ‘De puzzel wordt moeilijker met alleen mensen in vaste dienst. En het is natuurlijk jammer dat we moeilijker mensen kunnen inzetten die met beide benen in de beroepspraktijk staan.’

‘De puzzel wordt moeilijker met alleen mensen in vaste dienst.’

Maar er moet een goede balans zijn tussen vaste krachten en flexibel personeel, beseft de instituutsdirecteur. ‘De balans was misschien te veel doorgeslagen naar flexibilisering. Maar nu is er sprake van hypercorrectie. Wij verzorgen beroepsonderwijs en willen dus ook mensen uit de praktijk inschakelen die niet meteen fulltime docent willen worden. In de media-industrie wordt veel met zzp’ers gewerkt, maar dat mag bij ons dus niet. Daarom zullen we andere wegen moeten vinden om de praktijk de school in te brengen. Misschien door experts in te schakelen die het docentschap als bijbaan willen of deskundigen die zich laten detacheren door het bedrijf waar ze werken.’

Maas is optimistisch over de veerkracht van het hbo. ‘We hebben absoluut een wake-upcall gehad. Het inschakelen van docenten uit de beroepspraktijk moet gewoon anders. We zijn creatief, dus we zullen oplossingen vinden. Het probleem is het tempo waarmee we deze veranderingen moeten doorvoeren. Dat doet zeer. Maar het is echt op te lossen. Soms moet dat alleen met andere mensen. Dat is helaas zo.’

Yvonne van de Meent

Drie zzp’ers vertellen over hun nieuwe ‘verhouding’ met de Hogeschool Rotterdam:

Van links naar rechts: Jacques de Hooge vertrekt (‘Ik zal mijn studenten enorm missen’); Martijn Baten kreeg geen dienstverband aangeboden (‘Ik had wel verwacht dat het einde oefening zou worden’); en Peter van den Bos komt in dienst (‘Het overheidsbeleid is veel te betuttelend’).