‘Het onvermogen van de overheid om aan te sluiten bij de persoonlijke situaties van mensen zie ik al heel lang’
Paul van der Aa houdt zich als lector bezig met vraagstukken rondom arbeidsparticipatie van mensen met een kwetsbare positie op de arbeidsmarkt. ‘Een probleem is dat de uitkeringen in Nederland te laag zijn om redelijk van te kunnen leven, en vooral om financiële tegenslagen op te kunnen vangen.
‘De afwisseling in mijn werk vind ik vooral heel erg leuk. Ik word uitgedaagd om relevant onderzoek te doen, onderwijs met onderzoek te verbinden, en ook de discussie met de beroepspraktijk aan te gaan. Dit snijpunt van onderzoek, onderwijs en maatschappij past mij heel goed.
‘Ik wilde niet die witte Nederlander zijn die weleens eventjes zou uitleggen hoe het allemaal beter kan’
‘Toen ik vroeger antropologie studeerde was ik heel erg gericht op Latijns Amerika, daar heb ik ook tijdens en vlak na mijn studie onderzoek gedaan. Maar ik wilde niet die witte Nederlander zijn die weleens eventjes zou uitleggen hoe het allemaal beter kan en besloot terug naar Nederland te gaan. Ik belandde in Rotterdam waar ik onderzoek ging doen naar armoede en langdurige werkloosheid. Met de situatie van Latijns Amerika nog in mijn hoofd dacht ik dat het armoedeprobleem in Nederland een luxeprobleem was, maar dat beeld werd snel bijgesteld. Ik zag hoe werklozen werden uitgesloten van de samenleving, en de grote gevolgen hiervan op allerlei niveaus zoals hun sociale leven en gezondheid.
‘Rotterdam is de stad met de hoogste bijstandsdichtheid van Nederland. Ik heb veel met mensen gesproken en hen lang gevolgd, soms wel een aantal jaar. Het waren heel aardige, goede en leuke mensen die te maken hadden met heel veel ellende. Op een gegeven ogenblik wilde ik niet langer meer mensen interviewen en hun situaties in kaart brengen, maar focussen op wat er zou moeten veranderen. Vanaf dat moment ben ik me gaan richten op professionals en systemen van gemeenten die geacht worden de situaties van werklozen te verbeteren. Dat werkt namelijk niet altijd helemaal lekker.
‘Met de situatie van Latijns Amerika nog in mijn hoofd dacht ik dat het armoedeprobleem in Nederland een luxeprobleem was.’
‘Wat de laatste tijd meer in het nieuws is en ik al heel lang zie, is het onvermogen van de overheid om aan te sluiten bij de persoonlijke situaties van mensen. Vaak wordt er gedacht in vaste kaders en niet geluisterd naar wat er allemaal speelt in hun levens. Ook bestaat de neiging om de mensen die het hardst hulp nodig hebben het minst te helpen, omdat daarmee niet zo makkelijk valt te scoren. Inmiddels is er een groep van zo’n 20.000 huishoudens langdurig werkloos, in sommige gevallen wel langer dan vijftien jaar. Die worden niet goed geholpen en zijn eigenlijk min of meer opgegeven. Voor de gemeente wordt het daardoor ook steeds moeilijker om de situatie te verbeteren. De schuld ligt trouwens niet alleen bij de gemeenten, door landelijke bezuinigingen op het sociale beleid is er ook steeds minder geld voor goede ondersteuning.
‘Een probleem is dat de uitkeringen in Nederland te laag zijn om redelijk van te kunnen leven, en vooral om financiële tegenslagen op te kunnen vangen. De koopkracht van mensen met een uitkering staat al tien of twintig jaar stil, ze gaan er zelfs op achteruit ten opzichte van mensen met een inkomen uit betaald werk. Sparen voor een buffer zit er daarom vaak niet in, daarom ben ik ook heel bezorgd over de stijgende gasprijzen. Dat is een drama in de maak. Mensen in Rotterdam die in slecht geïsoleerde woningen wonen kunnen echt niet zomaar honderd tot tweehonderd euro per maand bijbetalen voor hun energierekening.
‘Sparen voor een buffer zit er daarom vaak niet in, daarom ben ik ook heel bezorgd over de stijgende gasprijzen.’
‘De lage uitkeringen komen voort uit beleid om mensen te prikkelen aan het werk te gaan maar dit blijkt in de praktijk niet zo te werken. We hebben een onbenut arbeidspotentieel van ongeveer een miljoen mensen terwijl er ook krapte op de arbeidsmarkt is. Omdat werkgevers steeds meer moeite hebben om personeel te vinden zie je daarom nu wel een voorzichtige kentering ontstaan. Het belang wordt steeds groter om mensen die niet honderd procent productief zijn toch kansen en mogelijkheden bieden.
‘Ik denk dat de oplossing voor dit probleem twee kanten heeft. We moeten met werkgevers de discussie voeren in hoeverre ze echt bereid zijn om hun organisatie zo in te richten dat mensen wat makkelijker aan de slag kunnen. Ze moeten meer ontwikkelingsmogelijkheden bieden en flexibeler zijn in hun arbeidsvoorwaarden en werktijden. Dat soort flexibiliteit wordt nu vaak geboden aan hogeropgeleiden waar veel vraag naar is, maar nog niet vaak aan lageropgeleiden die oververtegenwoordigd zijn onder werklozen.
‘Je ziet dat mensen uit de meest kwetsbare groep vaak tegenslag op tegenslag hebben gehad en daar moet je iets mee.’
‘Aan de andere kant, en daar is een rol weggelegd voor ons, moet je mensen die werk zoeken op een passende manier ondersteunen. Met social work ben ik aan het onderzoeken wat dat precies inhoudt. Het gaat erom dat je niet alleen kijkt naar het werk dat iemand wil doen, maar dat er ook aandacht is voor andere zaken die spelen zoals bijvoorbeeld schulden of problemen in het gezin. Je ziet dat mensen uit de meest kwetsbare groep vaak tegenslag op tegenslag hebben gehad en daar moet je iets mee. Wat voor professional heb je daar eigenlijk voor nodig? Dat is onze zoektocht. Ik hoop dat wij in de toekomst de professionals zullen opleiden die hiermee aan de slag kunnen.’
Tekst: Wietse Pottjewijd
Foto: Eigen foto Paul van der Aa
Schrijf je in voor onze wekelijkse nieuwsbrief!
Goed artikel, er is inderdaad een steeds groter probleem, zeker met de staat van de overheid (UWV/Belastingdsienst).
Het kan niet in een kort artikel, maar wel zie ik te weinig onderscheid gemaakt worden tussen mensen die arbeidsgehandicapt zijn en (bijv.) bijstandsgerechtigden.
Wie wil werken, kan werken. Helemaal met de huidige arbeidsmarkt. Ik vraag mij soms af waarom sommige mensen zo lang thuis zitten, dan ligt het, mijn inziens, vooral aan de uitkeringsgerechtigde zelf, en maar een klein gedeelte aan de systemen er omheen.
Ook vind ik het vreemd dat iemand met een Wajong/WIA, niet heel veel meer krijgen dan bijstandgerechtigden. En dan erg veel moeten inleveren als zij dan gaan werken. Het zijn frustrerende en onlogische keuzes van onze overheid.
@Jap, twee reacties:
1: “Wie wil werken, kan werken.” Allicht is dit waar maar er wordt nogal gemakkelijk over “willen” gepraat, alsof de mentale staat van de werkeloze en de zingeving en bevredigingsfactoren van het werk er niet toe doen. Als iemand geen werk kan vinden wat aansluit bij hun vaardigheden en interesses, moeten die mensen dan aan het werk gezet worden ondanks dat ze er diep ongelukkig van worden?
Er is een systeem wat volmondig “ja” daarop heeft geantwoord, welk alle werkelozen ter beschikking van de staat heeft gesteld en ze onvrijwillige banen heeft gegeven zodat ze tenminste werk hebben. Dit systeem zou tot een revitalisering van de economie leiden en het werkelozenprobleem permanent oplossen.
Dit systeem heet “facisme” en heeft in de praktijk totaal gefaald. Daarmee wil ik je overigens niet associëren met deze term, maar aangeven dat het perspectief dat werkelozen simpelweg niet “willen” en het grotendeels aan hen ligt, tot nogal problematische conclusies heeft geleid.
De praktijk blijkt complexer te zijn en het is mooi om te zien hoe dhr. van der Aa die complexiteit omarmt en onderzoekt door naar de persoonlijke omstandigheden die een mens (de)motiveren, oftewel “aan het willen zetten”, te vragen. Gemotiveerde werknemers zijn productiever en meer geïnteresseerd om zichzelf uit de arbeidsloze situatie te tillen dan mensen die zich gedwongen voelen betekenisloze taken uit te voeren in naam der geldvermeerdering.
Ik heb er geen bewijs voor voorhanden maar ik vermoed dat je niet alleen economisch, maar ook op mentale gezondheid, sociaal engagement en thuissituatie vooruitgang boekt wanneer je mensen benaderd op een wijze die hen motiveert passend werk aan te nemen, in plaats van te verwachten dat financiële druk de motivatie verzorgt.
Op dit punt roept iemand altijd dat mensen die “gratis geld” krijgen lekker op de bank gaan zitten en totaal niet gemotiveerd zijn te werken maar ik zou wel eens bewijs willen zien dat dit daadwerkelijk een trend is onder uitkeringsgerechtigden. Mensen zoeken naar manieren om hun leven op voor hen zinvolle wijze in te vullen en zeker wanneer er passende, individuele begeleiding geboden kan worden zoals dhr van der Aa betoogt, durf ik te wedden dat het merendeel van de uitkeringsgerechtigden bereid is van die bank af te komen. Zolang we er een perspectief op aanhouden waarin die mensen niet voor vol worden aangezien, kan ik me voorstellen dat ze net zo goed op die bank blijven zitten.
De factoren die dhr. van der Aa aanwijst vallen zowel binnen, als buiten het economisch vlak. Financiële problemen zijn een van de grootste stressfactoren van onze samenleving en gestresste mensen zijn niet gemotiveerd of productief. Die “wil” van “wie wil werken” wordt daarmee systematisch onderdrukt; precies het tegenovergestelde van wat het zou moeten bereiken. Dit is een kritische denkslag om in dit onderwerp te maken, “willen” is niet zo simpel als de uitdrukking “wie wil werken, kan werken” veronderstelt.
Je hebt die denkslag duidelijk al gemaakt op het gebied van Wajong/WIA, ik zou je aanmoedigen die verder door te trekken naar uitkeringsgerechtigen met een minder duidelijk gelabelde problematiek. Puur omdat die mensen niet onder een bepaald kader van ‘gehandicapt’ vallen betekent niet dat er geen systematische problemen bestaan die hun mogelijkheden beperken; niet per se hun mogelijkheden tot *werken* maar hun mogelijkheden tot *willen*.
2: Betreffende de Wajong/WIA, ik ben minder bekend met WIA maar Wajong heeft sinds vorig jaar een aanpassing gekregen waardoor Wajongers niet langer zo heftig gekort worden op hun uitkering wanneer ze meer inkomsten uit werk krijgen. Er is een garantiebedrag bepaald aan de hand van hun inkomsten over 2020 welke het nieuwe uitkeringsminimum is voor de voorlopig toekomst.
Of/hoe/hoelang dit systeem blijft is nog de vraag maar in 2021 hebben en in 2022 zullen Wajongers die meer inkomsten uit werk krijgen ook echt die inkomsten er op vooruit gaan. De vraag blijft wel wat er gebeurt wanneer dat garantiebedrag word afgebouwd maar dit kan mensen wel stimuleren om meer uit werk te verdienen en een nieuwe stabiliteit op te bouwen die aangehouden kan worden, ongeacht wat de toekomst brengt.
@ S. Heikamp
1): Tuurlijk is het niet zo zwart/wit als ik schets, maar zeker in deze tijd is een leuke baan vinden niet moeilijk.
Ik snap dat er ingewikkelde problematiek achter kan schuilen, maar mijn ervaring, vooral in de bijstand, is dat er nogal wat langdurige werklozen zijn die part-time zwart werken voor paar uur per week en het verdomme om een fulltime baan aan te nemen omdat ze dan vroeg op moeten staan en dat vinden zij geen leven.
Daarnaast ken ik een hoop goed gemotiveerde mensen (ook met zware, complexe, problemen) die glazenwasser werden, vuilnisman of pizza`s gingen rondbrengen, terwijl zij er een hekel aan hadden en ondertussen naar een meer passende baan gingen zoeken. En met alle respect, maar dat vind ik dus zoals het hoort.
Ik heb er geen onderzoek naar gedaan, maar de uitkeringsgerechtigden met complexe, langdurige problemen is maar, relatief gezien, een klein groepje.
2): Ik weet het, ikzelf heb ook een Wajong. Echter toen ik weer begon met werken werd ik 10% gekort op mijn Wajong en van alle extra`s mag ik 10% zelf houden.
Dit is sinds kort inderdaad veranderd, echter mag ik nogsteeds maar 10% van de extra`s zelf houden en die 10% die van de uitkering afging is verminderd. Maar zou ik thuis gaan zitten dan maakt dat nauwelijks uit op mijn inkomen.