Leren voelt soms als een doelloos gebeuren. Je doet het omdat het moet, omdat iedereen het doet. Diploma, geld, baan, aanzien, familiedruk, prestige, het houd je van de straat, maar het studeren zelf? Waarom moet je die les bijwonen of dat boek lezen? Waarom zijn de dingen die je moet leren belangrijk? Als je dat weet, maak je het jezelf een stuk makkelijker.

Toen ik nog studeerde wist ik ook niet precies wat ik aan het doen was. Docenten hadden ongetwijfeld lang en diep nagedacht over het curriculum (de verzameling van alles wat je moet leren) en ik liet me gewillig door hen leiden. Het ‘leren’ zelf was desalniettemin een ramp: altijd weer stressen vlak voor het tentamen om allerlei abstracte stof in mijn hoofd te proppen zonder dat ik wist waarom en waarvoor.

Meestal begreep ik een vak pas ná het tentamen

Dat leidde geregeld tot frustratie, boosheid, teleurstelling en verdriet. En dat kost misschien wel meer energie dan het leren zelf.

Meestal begon ik een vak pas te begrijpen ná het tentamen. En zo begint het me ook na jaren studeren pas te dagen wat dat eigenlijk is, ‘leren’. Wat ben je nou eigenlijk aan het doen? Wat maakt het zo moeilijk? Kan het niet makkelijker?

Misschien wel. Al is het maar omdat al die energieslurpende emoties bij nader inzien nergens voor nodig zijn. Als je snapt in wat een onzekere situatie je als ‘leerling’ nu eenmaal zit, zijn angst en verdriet misschien niet eens nodig. Onzekerheid kun je namelijk bestrijden. Als ik mijn vroegere ik nu één boodschap zou willen meegeven dan is het deze: verklein onzekerheid. Geef je hersens duidelijkheid.

‘Onzekerheid maakt leren onaantrekkelijk’

Het kwartje viel bij mij vorig jaar, toen ik hoogleraar cognitieve psychologie Harold Bekkering sprak. Ooit las ik (en schreef ik een review over) zijn boek, De lerende mens, maar vorig jaar voegde hij in een interview één belangrijk begrip aan mijn idee over leren toe: het belang van duidelijkheid, of: het probleem van onzekerheid. Bekkering zei over zijn huidige onderzoek: ‘Onzekerheid maakt leren onaantrekkelijk.’ En toen begonnen de kwartjes te vallen.

Ik schreef vorig jaar drie artikelen over studeren: over uitstelgedrag, over het belang van doelen stellen en over de vraag waarom je een planning zou maken. Nu zie ik pas dat die artikelen eigenlijk allemaal gingen over het terugdringen van onzekerheid. Dat was de rode draad: hoe creëer je duidelijkheid in een hoogst onzekere situatie.

Ga maar na:

1: Zorg dat je een doel hebt

Eerst schreef ik over het onderzoek van Izaak Dekker, die promoveerde op de positieve effecten van de goal setting methode. Samen met hem stelden we een anderhalf uur durende opdracht samen (die je onder het artikel van vorig jaar kunt vinden), waarin je werkt aan concrete doelen voor jezelf. Die doelen gaan over je studie, gezondheid, financiën of wat dan ook. Alles om een beetje grip op je eigen leven te krijgen.

Studenten die achteraf werden geïnterviewd, hadden het gevoel dat ze hun leven dankzij de schrijfopdracht meer op orde hadden gekregen. En inderdaad: door expliciet over je doelen na te denken, door erover te schrijven, dwing je jezelf verbanden te leggen in wat je aan het doen bent. Je schept duidelijkheid in de chaos die het studieleven in zoveel opzichten is. Je verkleint onzekerheid.

2: Maak een planning

Een planning is alles, aldus studentencoach Maika Kielman in het tweede artikel hierover van vorig jaar. ‘Met alle studenten die ik begeleid, kijk ik als eerste naar de planning’, zei ze. ‘Aan het begin van een nieuw blok kun je direct een realistische planning maken. Kijk bijvoorbeeld naar wanneer er deadlines en toetsen zijn. Voordat je begint aan het blok zet je voor jezelf op een rij wanneer je wat af moet hebben.’

Een planning maken dwingt je om overzicht te creëren. Een planning, waarin je duidelijk maakt wat je moet doen en wanneer het af moet zijn, zorgt ervoor dat je niet overvallen wordt door deadlines, toetsen of wat dan ook. Een planning schept duidelijkheid. En zeker als je die planning aan je eerder gestelde doelen koppelt, is dit een krachtig anti-onzekerheidsserum.

3: Ga van uitstel naar actie

Heel veel studenten hebben last van uitstelgedrag, denken onderzoekers, waarschijnlijk tot wel driekwart van de studerende populatie. Voor sommige studenten kan een goeie planning helpen om uitstelgedrag te verminderen, zo legde Wendelien van Eerde ons een paar jaar geleden uit. Van Eerde promoveerde destijds op onderzoek naar bewezen methodes om uitstelgedrag te bestrijden. Een planning maken betekent eigenlijk dat je een studietaak in kleinere, planbare stukjes hakt en dat helpt je om van een overweldigende berg werk een hanteerbaar heuveltje te maken.

Maar een goeie planning is niet het hele antwoord. De onzekerheid van het leren zit hem immers niet alleen in de planning, maar ook in de lesstof zelf. Als de stof abstract is en voor jou geen duidelijke betekenis of functie heeft, waarom zouden je hersens er dan energie aan verspillen? Eigenlijk best begrijpelijk dat je het leren van abstracte meuk zo lang mogelijk uitstelt!

Belangrijkste les (4): creëer context

En dat brengt me bij een vierde les bovenop de drie tips van vorig jaar: Informatie die niet tot leven komt leidt ook tot onzekerheid. Bij ‘abstracte informatie’ is het niet de informatie zelf die abstract is; de informatie is abstract omdat je aansluitende voorkennis mist. Het verwarrende is misschien dat je abstracte informatie wel kunt lezen, maar dat wil niet zeggen dat je de stof ook begrijpt. Zolang je er geen voorkennis aan kunt koppelen, landt de informatie op een dor en droog plekje in je brein waar het langzaam zal wegkwijnen.

Stel dat je een artikel leest over een voetbalvernieuwing, een totaal nieuwe opstelling, nog nooit eerder gebruikt. Voor een doorgewinterde voetbalfanaat is het makkelijk om die nieuwe opstelling in het hoofd te vergelijken met andere bekende opstellingen, te bedenken hoe de dynamiek op het veld verandert of te snappen hoe de bal anders gespeeld zal worden. Met voetbalvoorkennis kan die nieuwe voetbaltheorie betekenis krijgen. Weet je daarentegen helemaal niets van voetbal, dan kun je het artikel lezen, maar zal de nieuwe informatie abracadabra voor je blijven tot je veel meer achtergrondinformatie over voetbal hebt verzameld. Context heb je nodig, anders ‘landt’ de informatie niet bij jou.

Onzekerheid maakt leren onaantrekkelijk

Als informatie niet tot leven komt kun je je ook niet voorstellen hoe je de informatie ooit nuttig kunt gebruiken. En je hebt geen manieren tot je beschikking om jouw interpretatie van de informatie te controleren. Snap je wel echt wat er staat? Heb je het wel goed gelezen en de juiste betekenis aan de woorden gegeven? Of zit je er gewoon naast en blijft het daarom zo vaag? Onzekerheid dus.

Onzekerheid maakt leren onaantrekkelijk, zei Bekkering al. En ook deze onzekerheid kun je kleiner maken, denkt hij. Abstracte informatie hoort namelijk niet abstract te blijven. Droge feitjes bestaan eigenlijk niet. ‘Alles wat abstract is, is uiteindelijk gerelateerd aan de wereld’, zegt Bekkering.

En dat klopt. Zelfs het meest ingewikkelde wiskundige model of filosofische idee is onderdeel van de denkwereld die mensen samen hebben geschapen; het zijn ideeën of modellen die iemand heeft uitgedacht. Met andere woorden: ze zijn gerelateerd aan een bepaalde tijd en plaats en als je die leert kennen wordt de informatie al concreter.

Ga zelf op zoek naar meer voorkennis

Je docent kan je waarschijnlijk helpen informatie concreter te maken, maar een docent kan niet alles – al is het maar omdat iedereen andere voorkennis heeft of mist. Je moet ook je eigen voorkennis vergroten. Gebruik daarom voorbeelden en spreek daarbij verschillende zintuigen aan. Als je de informatie voor je ziet én hoort én ruikt, onthoud je het makkelijker. Verdiep je in je toekomstige werkveld, praat met mensen, lees erover, leer de taal van je toekomstige collega’s kennen, enzovoort.

Snap de geschiedenis en de toekomst van je vak. Snap de mensen die de modellen en theorieën bedacht hebben. Snap de problemen die ze ermee op wilden te lossen. Leg op die manier zoveel mogelijk verbindingswegen aan van de concrete wereld die je in je hoofd meedraagt naar de (steeds minder) abstracte informatie die je moet leren.

Stop met vrezen, vluchten vechten of verdrietig zijn

Maar stop vooral met dat doelloos ronddwalen in informatie die niet tot leven komt. Stop met vrezen, vluchten, vechten of verdrietig zijn. Al die vermoeiende emoties leiden af van wat er uiteindelijk moet gebeuren: nieuwe dingen leren. Of, zoals Harold Bekkering het zei: verklein de onzekerheid en koester je nieuwsgierigheid.

Lees ook:

Tekst: Olmo Linthorst
Illustratie: Demian Janssen

Volg ons op Instagram