De werkplek van Daan Roosegaarde is toe aan meer Daan Roosegaarde. Zijn studio staat op een dertien-in-een-dozijnindustrieterrein tussen Gouda en Waddinxveen. De ‘studio’ is een nauwelijks afgescheiden hoekje van een hoge, brede loods, met witte muren en plastic lichtkoepels.

In stellingkasten en op de grond staan losse elementen van het lichtkunstwerk Dune, één van de eerste en bekendste werken van Roosegaarde. Platen van een meter bij een halve meter met daarop heuphoge zwarte kunststof ‘grassprieten’ met witte ledlichten op de top. Eenmaal geïnstalleerd is dit een veld vol licht en geluid dat reageert op beweging en aanraking en soms een eigen leven leidt. Een magische ervaring. Nu is het een dooie stapel zwart plastic.

Normaal staan overal experimenten en testopstellingen, legt een medewerker van Studio Roosegaarde uit, maar er is net opgeruimd. Morgen komt één van de meest invloedrijke kunstverzamelaars van het land op bezoek: Joop van Caldenborgh. Kijken en praten over de aankoop van werken van Roosegaarde.

Een van de eerste versies van Dune staat al sinds 2009 langs de Maas bij De Esch. Daarna ging Dune in verschillende varianten de wereld over. ‘Ik ben nu bezig met het ontwerpen van een lichtkunstwerk voor Amsterdam Centraal en voor Schiphol. Gebaseerd op Dune, maar dan op grotere schaal.’

Naast zulke verzoeknummers is hij ook met ‘radicalere’ projecten bezig, zoals het opzuigen van smog in Beijing. En een paar weken geleden is zijn eerste kilometer smart highway geopend in Brabant. Misschien is dat wel zijn bekendste project, de snelwegen met wegmarkeringen die ’s nachts oplichten, zodat lantaarnpalen overbodig worden. Of verf op de rijbaan, in de vorm van een ijskristal, die pas zichtbaar wordt als de wegtemperatuur onder de nul graden daalt. Als waarschuwing voor een potentieel gladde weg.

De slimme snelweg leverde hem twee artikelen in The New York Times op; het opzuigen van smog een derde. In Nederland schoof hij vorig jaar aan als Zomergast en hij zit regelmatig bij De Wereld Draait Door. Daan Roosegaarde heeft dan ook alles in zich van een mediaster. Eigenwijs, maar ook galant en inschikkelijk. Een positivist en een makkelijke prater. Iemand met realiteitszin én een toekomstvisie; hij schept een kloof met zijn publiek maar steekt direct zijn hand uit om het te helpen oversteken. ‘Ik wil een nieuwe wereld van poëzie en innovatie uitlokken’, verklaart hij zijn ambitie. ‘Dat doe je door de openbare ruimte een prikkel te geven.’

Het neerleggen van een stuk snelweg is een vorm van uitlokken?
‘Ja, want zo kun je laten zien hoe het ook kan. We moeten niet de lantaarnpalen uitzetten om geld te besparen, we moeten het eerste energieneutrale wegennetwerk ter wereld bouwen. Dat is een politieke uitspraak. Hoe worden we onafhankelijk van energie? Hoe behouden we onze vrijheid?’

‘Natuurlijk is het ook gewoon een prachtig ontwerp. Het is landschapskunst en je steekt er heel veel tijd in. Maar ik ben niet aan het decoreren; ik ben aan het hervormen. Ik wil prikkelen, laten zien hoe het ook kan.’

Houd je je bezig met onvoorziene gevolgen van een lichtgevende snelweg in het landschap?
‘Hoezo, welke gevolgen?’

Ik hoorde iemand zeggen dat trekvogels er wel van in de war zouden kunnen raken bij het navigeren.
[Diepe zucht.]

Ja maar, de trekvogels, zullen mensen zeggen.
‘Er is veel geja-maar. Je kent onze ja-maarstoel toch? Dat is een stoel met een klein stemherkenningselementje. Als je daarop zit en je zegt die twee irritante woorden, dan krijg je een korte stroomstoot door je achterste.

‘Ik denk juist dat de lichtgevende verf veel minder licht geeft dan lantaarnpalen. Ik denk dat het juist vriendelijker wordt. En ja, alles heeft impact op iets. En nee, daar kun je niet alle consequenties van doorzien. Ik denk ook dat we ons, door principes uit de natuur te gebruiken, beter kunnen aanpassen. Maar het is iets nieuws, dus dat zullen we moeten gaan ontdekken.’

Je zei ergens ‘mijn expertise is dromen’. Dat is waarschijnlijk het tegenovergestelde van de ja-maarhouding.
‘Ja. En tegelijkertijd zijn dromen heel concreet. Dromen hebben altijd een consequentie.’

‘Ik heb de illusie dat ik de wereld beter kan maken.’

Er staat (eind maart, red.) een vacature open voor een technisch designer bij je studio. De kandidaat moet ‘de dromen van Daan Roosegaarde gaan materialiseren’…
…‘dus die plugt in mijn neuronen, kijkt daar even rond en dan gaan we aan het werk, dan gaan we bouwen.’

…hoe voelt het om mensen te kunnen aannemen die jouw dromen uitwerken?
‘Heel leuk. Je kan kritisch naar jezelf kijken door de ogen van anderen. En je kunt de ander de schuld geven in plaats van jezelf. Het is heel leuk om te zien hoe ideeën doorleven in andere mensen. Echt heel gaaf. We hebben in de vacature expres die tegenstelling gestopt; technisch design, maar ook heel duidelijk het woord dromen.’

Maar wel jouw dromen.
‘Ook die van henzelf. Je moet er iets eigens mee doen. Het zijn geen slaafjes van mijn hersens. Dan zou ik het nog liever zelf doen.’

Ik moest ook aan studenten van de opleiding industrieel product ontwerpen denken bij deze vacature.
‘Ja, dat klopt denk ik wel.’

Wat zou een IPO’er moeten kunnen als hij bij jou zou werken?
‘Studenten worden heel erg opgeleid met het luisteren naar de klant. Maar de klant weet helemaal niet wat hij wil. De klant zegt: “Ik hou van groen”, maar jij moet je dan realiseren dat hij eigenlijk zegt: “Ik hou van gras”. Die eigenheid, die vertaling, dat is heel belangrijk. En het is geen rekensommetje dat je altijd op dezelfde manier kunt doen. Het is intuïtie en die moet je ontwikkelen.

‘Natuurlijk moet je SolidWorks (een technisch ontwerpprogramma, red.) en Photoshop beheersen, maar dat doen ze allemaal wel. De echte vraag is: Welk verhaal ga je vertellen? Als je je te veel inleeft in de klant word je facilitair, als je er te ver vanaf zit word je autonoom kunstenaar. IPO-opleidingen hebben soms de neiging naar het heel praktische te gaan. Dat snap ik wel, maar ik voel het niet. Er moet meer liefde in. Waarom moeten we dit nou gaan maken? SolidWorks is over vijf jaar weer verouderd. Het gaat om inlevingsvermogen. En vervolgens om het inzetten van al je talenten om dat te materialiseren.’

‘Ik ben niet aan het decoreren, ik ben aan het hervormen.’

Na een studie aan de kunstacademies in Arnhem en Enschede volgde Roosegaarde een tweejarige master architectuur aan het Berlage Instituut, toen nog in Rotterdam, nu in Delft. Al tijdens zijn studie begon hij te ondernemen. Hij vroeg een btw-nummer aan, ‘om 19 procent meer kunst te kunnen maken’, zegt hij, verwijzend naar het (alweer naar 21 procent verhoogde) belastingtarief op de consumptie van kunst. Inmiddels heeft hij ongeveer tien mensen in dienst, maar op zijn site staat een lange lijst met tientallen freelancers en andere betrokkenen bij zijn projecten.

Was het een bewuste keus om te gaan ondernemen?
Nee, het was meer een soort consequentie van mijn droomwereld. Dune moest gebouwd worden, maar Philips wist niet hoe dat moest. Dan moet je het zelf maar doen. Je verzamelt leuke mensen om je heen en gaat aan de slag.’

Ben je van nature een ondernemer?
‘Ik ben half dominee en half koopman, dat zat er altijd al in. Ik heb de illusie dat ik de wereld beter kan maken. En een soort naïviteit, ook heel belangrijk. Tegelijkertijd heb ik altijd de behoefte om te bouwen. Al onze projecten hebben uiteindelijk een opdrachtgever gevonden.’

Gevonden?
‘Ja, bij burgemeesters, private verzamelaars, musea. Heel soms komen de opdrachtgevers aan het begin, zoals Amsterdam Centraal dat een schets wil hebben. Maar vaak zijn we al bezig met onderzoek en dan komt er een verzoek binnen. Vervolgens gaan we nadenken. Waar zijn we op dit moment mee bezig? Kunnen we deze opdracht gebruiken als springplank om een goed idee mee te verwerkelijken?

‘De winst die we maken, steken we vervolgens weer in onderzoek. We doen in feite fundamenteel onderzoek zonder opdrachtgevers. Zoals ons onderzoek naar lichtgevende bomen, ik weet nog niet wat daar voor een opdracht uitrolt… Dan heb je een vreemd gesprek met je zakelijk adviseur, omdat hij veel geld ziet verdwijnen naar projecten die nog niet eens een projectnummer hebben. Fuck it. Dat hoort erbij.’

‘Onze zakelijk adviseur ziet veel geld verdwijnen naar onderzoek. Fuck it. Dat hoort erbij.’

Voelt het tegennatuurlijk om te proberen je opdrachten te verkopen?
‘Nee, je wilt het juist echt maken en dan heb je juist die context nodig. Als onze prototypes geen reflectie op de werkelijkheid zouden hebben, was het gewoon decoratie.’

Daan Roosegaarde is niet aan het decoreren. Hij is aan het hervormen.

Tekst: Olmo Linthorst
Fotografie: Frans Hanswijk