Je kent het soort opdrachten wel. ‘Maak in een groepje een verslag over dit, of een rapport over dat.’ Als je handig bent, verdeel je het werk, jas je een nietje door het eindresultaat en haal je allemaal een prima cijfer. En als je geluk hebt, zit er een perfectionist in je groepje die alles nog eens gaat zitten verbeteren en er een prachtig geheel van maakt. Dat is makkelijk scoren. Op die laatste manier een hoog cijfer halen, is echter ronduit oneerlijk. Dat voelt iedereen op zijn klompen aan. De meeste studenten worden er bovendien niet echt blij van. Ook Sophie niet, van de lerarenopleiding biologie: ‘Bij ons is iedereen ongelukkig zodra we horen dat we moeten samenwerken. Sommige mensen doen veel meer werk dan anderen.’ En Roel, van bedrijfskunde, heeft de oneerlijkheid al geaccepteerd: ‘Bij ons gaat het samenwerken wel goed. Je hebt natuurlijk altijd meelifters, maar daar moet je niet te veel bij stilstaan. Dan krijg je alleen maar ruzie en wordt de sfeer er niet beter op.’

Leerzaam?
Het is niet alleen voor perfectionisten vervelend om te zien hoe anderen van hun harde werk profiteren. Ook voor de andere groepsleden is het geen leerzame manier van samenwerken. Als studenten beginnen te kreunen en te kermen omdat ze alweer een groepsopdracht krijgen, zeggen docenten steevast dat ze toch moeten leren samenwerken. Maar dan is een groepsopdracht waarbij je de taken simpelweg kunt verdelen toch zeker niet de manier om dat te leren? Nee, dat is het niet, beaamt universitair hoofddocent Ard Lazonder, onderwijspsycholoog aan de Universiteit Twente. Hij deed onderzoek naar samenwerkend leren. ‘De taken verdelen en een nietje door het samengevoegde resultaat doen, is geen samenwerkend leren.’ Het kan heel goed werken, samen leren. Sterker nog, er is onder wetenschappers consensus dat samen leren ervoor kan zorgen dat je de stof beter beheerst dan wanneer je die in je eentje bestudeert, zegt Lazonder. Maar dan moet je niet alleen de taken verdelen in een groepsopdracht, je moet ook samen over het resultaat praten. Je leert nou eenmaal beter door de stof met elkaar te bespreken.

Opletten!
Marie-Jozé van Raak werkt bij de opleiding sociaal pedagogische hulpverlening (sph) van de Hogeschool Rotterdam en begeleidt studenten bij groepsopdrachten en projecten. ‘We laten studenten in een groep eerst aan de groep zelf werken. Welke rol neem je op je? Wat zijn de verschillende talenten van de groepsleden? Hoe ga je samenwerken?’ Ook krijgen studenten les in groepsdynamica. Maar zelfs met de extra kennis die sph-studenten hebben, gaat het samenwerken nog niet vanzelf, vertelt Van Raak. ‘Als het fout gaat zijn sommige groepen geneigd te blijven doormodderen, maar dat is weinig effectief. Juist dan moet het besproken worden, in de groep en met de docent.’ De docent coacht het groepsproces zodanig dat studenten haar weten te vinden, ook als het fout gaat. ‘Ik maak ze duidelijk dat het geen “klikken” is als ze naar me toe komen met problemen. Als het fout gaat, hoort het bij het leerproces om daarover te praten.’

Alleen de voordelen
Soms nemen groepsleden ook te veel verantwoordelijkheid op zich. ‘Ik doe het wel, want dan gebeurt het tenminste goed!’ Dat is onverstandig, zegt Van Raak. Je kunt je neerleggen bij het feit dat er nu eenmaal altijd meelifters zijn. Maar zou je later in je werk willen dat een meelifter gaat pronken met jouw eindresultaat? Het klopt dus wel wat docenten zeggen: samenwerken moet je leren. Maar dan moeten docenten het wel serieus nemen. Docenten zeggen ook niet: ‘Wiskunde is belangrijk, dus zoek het zelf maar uit.’ Als de opleiding groepswerk belangrijk vindt, zal men er veel energie in moeten steken. Wat kunnen opleidingen nu beter doen? Van Raak: ‘Ik denk dat het individuele aandeel binnen groepsopdrachten zwaarder zou kunnen wegen. Dat is beter voor de motivatie. Je weet dan dat je eigen prestaties mede het cijfer bepalen.’ Ard Lazonder zegt het ook, met zoveel woorden. Kijk niet alleen naar het eindproduct, maar ook naar het proces. Of: voer individuele gesprekken achteraf. ‘Als blijkt dat iemand de stof niet heeft begrepen, prik je daar zo doorheen.’

Individueel cijfer
Dat is ook wat examencommissies graag zien. Die moeten namelijk stevig kunnen verantwoorden waarom iemand een bepaald cijfer heeft gekregen. De examencommissie van EAS (engineering en applied science) vindt dat de opleiding industrieel productontwerpen (IPO) het goede voorbeeld geeft. Stephan Blom, coördinator bij IPO: ‘Een paar jaar geleden hoorden we tijdens evaluaties veel ontevredenheid over groepswerk en meelifters. Daarom beoordelen we iedere student nu individueel door middel van een portfolio-assessment. Als studenten aan een product samenwerken, worden ze beoordeeld op het leren en niet op het eindproduct. Nu horen we die klachten niet meer en het niveau van de studenten stijgt.’ Het beste van twee werelden, denkt Blom. ‘We hebben de voordelen van samenwerken en samen leren, maar niet de nadelen van meeliften en oneerlijke beoordelingen.’

WELKE ROL NEEM JIJ AAN ?

Bij de sociale opleidingen van de HR werken ze vaak met de Belbin-rollen. Meredith Belbin is een Britse onderzoeker die jarenlang groepsprocessen binnen managementteams bestudeerde. Hij kwam tot negen rollen (dus geen persoonlijkheidsbeschrijvingen!) die mensen binnen een groep aannemen. Welke rol pak jij? Ben je de stille specialist of de extraverte netwerker? En je groepsgenoten?  

* Plant (de creatieveling)
Origineel, creatief, voorstellingsvermogen, innovatief. Bedenkt ideeën om problemen op te lossen. Maar: verstrooid, onpraktisch, leeft soms in eigen wereldje.

* Brononderzoeker (de netwerker)
Enthousiast, avontuurlijk, communicatief, naar buiten gericht. Zoekt kansen en ideeën buiten de groep en doet contacten op. Maar: té optimistisch en kan interesse verliezen nadat het eerste enthousiasme is uitgedoofd.

* Voorzitter (de coördinator)
Volwassen, overzicht houden, zelfverzekerd, verheldert de inhoud en delegeert de taken. Ziet andermans talenten. Maar: wekt een manipulatieve indruk en laat soms anderen het werk doen.

* Vormer (de jager)
Gedreven, dynamisch, wil graag winnen, presteert onder druk, drijft het team vooruit. Maar: driftig, emotioneel, kan té snel gaan voor de rest en ongedurig worden, over anderen heen walsen.

* Monitor (de analyticus)
Verstandig, bedachtzaam en kritisch, geeft het juiste, afgewogen oordeel. Maar: weinig inspirerend, te rationeel, kan met te harde kritiek enthousiasme verstikken.

* Groepswerker (de blauwhelm)
Gevoelig, behulpzaam, meegaand en sfeergericht, Wil saamhorigheid, evenwicht en harmonie creëren. Maar: heeft moeite met conflict en confrontatie, neemt misschien liever geen moeilijke beslissingen.

* Bedrijfsman (de uitvoerder)
Praktisch, betrouwbaar, efficiënt. Zet ideeën om in actie. De nuchtere, geordende harde werker. Maar: ziet soms het nut niet van nieuwe ideeën, is mogelijk te behoudend, niet flexibel.

* Zorgdrager (de perfectionist)
Zorgvuldig, nauwgezet, betrouwbaar, ziet de potentiële gevaren en blijft tot op het laatst controleren en bijschaven. Maar: soms voor niets erg ongerust, hanteert soms frustrerend hoge standaard en delegeert niet graag taken.

* Specialist (de vakman)
Vastberaden, toegewijd, geconcentreerd en leergierig. Heeft veel kennis van specifiek gebied. Maar: waagt zich niet graag buiten dat gebied en verliest zich mogelijk in details.

Tekst: Olmo Linthorst, m.m.v. Natascha Ossewaarde
Illustratie: Johan Kleinjan