Op verregende woensdagmiddagen mochten wij als kinderen koekjes bakken. Boter, suiker, melk en nog zo het een en ander en dan maar kliederen. We deden ons best, maar of we wel de juiste hoeveelheden gebruikten? Waarschijnlijk niet, maar – zei onze moeder dan – ‘wat je bederft met boter en suiker, wordt toch wel lekker’. Heerlijk, zonder SMART geformuleerde doelstellingen toch dat vertrouwen in een goede afloop. Hadden de onderwijsbobo’s dat maar…

Helaas, we willen alleen nog maar toetsresultaten. Dat is tenminste makkelijk afrekenen. En graag transparant: publiceren die resultaten. Wel ja jongens, bind de kat maar op het spek! Frauderen met eindexamens is nog redelijk ingewikkeld. Je moet echt inbreken en bestuursleden en inspectie de andere kant op laten kijken (wat ze overigens maar al te graag doen). Maar Cito-toetsen? Die kun je als leraar van tevoren openen, je kunt je leerlingen vooraf gauw nog wat uitleggen, een handje helpen, je kunt zelfs na inleveren de goede antwoorden nog aanstrepen. Het zou me niet verwonderen als binnen enkele jaren bepaalde scholen verrassend goede resultaten kunnen laten zien.

Maar rechtstreeks bedrog is niet eens nodig. Scholen kunnen ook hun instroom beïnvloeden, overgangsnormen scherper stellen, leerlingen op een ‘lager’ niveau laten zitten. Vooral niet de lat hoog leggen, want een zesje voor gymnasium oogt minder fraai dan een 8 voor havo. En we worden erop afgerekend! Nog niet zo lang geleden bleek dat leerlingen op hoog aangeschreven gymnasia gemiddeld lagere cijfers op hun eindlijst haalden dan leerlingen op gymnasia van scholengemeenschappen. Vreemd? Helemaal niet. De categoriale gymnasia deden net even meer hun best om álle leerlingen te laten slagen. Op scholengemeenschappen waren de iets minder begaafde bolleboosjes allang naar havo gepromoveerd.

Wat kunnen wij nog van onze moeder leren? Dat iedereen die zich bezighoudt met de kwaliteit van het onderwijs zich eens meer, nee uitsluitend, moet bezighouden met wat erin gaat. Staan er leraren voor de klas die echt het verschil maken? Dat kun je alleen maar vaststellen door in de klas te kijken en luisteren. Als de leraar het daar goed doet, hoef je niet meer naar toetsen te kijken. Dat kun je dan ook aan de leraren zelf over laten. Maar inspecteurs en accrediteurs? Die lezen liever zelfevaluaties en toetsresultaten en vervolgens de onvermijdelijke verbeterplannen…

Bart Bijl

Bart Bijl is docent Nederlands aan de lerarenopleiding.