Een simpel onderwijsprogramma is robuuster dan een complex programma. Streef dus geen perfecte timing of afstemming na en wees niet bang voor een beetje overlap of herhaling, betoogt Mark Smit.

Doordachte eenvoud wordt makkelijk verward met organisatorische perfectie. In een perfect georganiseerd systeem grijpt alles keurig op elkaar in. Zolang je alles maar goed ingevet houdt, loopt alles gesmeerd en kan er eigenlijk nooit iets misgaan. Totdat er ergens wél iets misgaat. Het haperen van een onderdeel zorgt ervoor dat het hele mechanisme stopt. Opeens werkt er niets meer.

In een complex onderwijssysteem kan het precies zo gaan: als alles van elkaar afhankelijk is, is het kwetsbaar. Wanneer je bijvoorbeeld nastreeft dat kennis precies op tijd is aangeboden om het te kunnen toepassen in een project. Of als je programma vol zit met bindende ingangsvoorwaarden voor vakken. Of als je strikte volgordes hanteert voor wanneer dingen moeten worden gedaan en kunnen worden ingeleverd.

Het vreemde is dat veel van die voorwaarden en regels juist bedacht zijn om het onderwijs beheersbaar te maken. Door te voorkomen dat studenten zonder de juiste voorkennis aan een vervolgvak deelnemen, hopen we dat studenten niet vastlopen. Door kennis en praktijk just-in-time te laten aansluiten, hopen we dat de kennis nog niet vervlogen is als die moet worden toegepast, en dat studenten in het project precies de juiste kennis voorhanden hebben.

Helaas leidt dat streven naar precisie en perfectie vaak tot het tegenovergestelde: juist dóór het woud aan voorwaarden lopen studenten vast. Juist door het just-in-time laten aansluiten van kennis en toepassing lopen studenten die net niet bij zijn, direct achterstanden op.

Bovendien maakt het de organisatie star: als kennis en project naadloos moeten aansluiten, timmer je zowel het project als de kennisvakken dicht. Een van beide veranderen leidt direct tot falende aansluiting.

Enige redundantie maakt een systeem robuust. Dat komt mooi uit, want herhaling is belangrijk voor duurzaam leren, mits gevarieerd opgediend. Aan het begin van elk onderwijsonderdeel klassikaal voorkennis ophalen, helpt zowel de student die het programma in de juiste volgorde doorloopt, als de student die voorkennis mist.

Kennislacunes bij enkele uit de pas lopende studenten kun je ook aanvullen met online onderwijsmateriaal. In plaats van just-in-time kennis aan proberen te bieden, kun je een stukje toepassing ook al oefenen in het kennisvak. Daarmee versterk je het kennisvak, omdat je context aan de kennis geeft. En je zorgt dat de kennis langer houdbaar is, zodat het ook wat later kan worden toegepast.

Helemaal loslaten van volgordelijkheid en ingangsvoorwaarden is een utopie en is ook niet wenselijk. De extra problemen die je krijgt door niveauverschillen van deelnemers maken je onderwijs dan weer zó complex dat de doordachte eenvoud tenietgedaan wordt.

Maar in de meeste gevallen levert het loslaten van onnodige afhankelijkheden en voorwaarden uiteindelijk een eenvoudiger en robuuster onderwijsprogramma op.

Tekst: Mark Smit
Redactie: Olmo Linthorst
Illustratie: Marit Breuker

Meer blogs van Mark Smit

• Op zoek naar de essentie #1 – Te veel studenten zakken door onze angst dat ze onterecht slagen
• Op zoek naar de essentie #2 – Als een vak niet past, moet je het schrappen
• Op zoek naar de essentie #3 – Mag onderwijs soms ook leuk zijn?
• Op zoek naar de essentie #4 – Kan het een onsje minder met die volgepropte programma’s?
• Op zoek naar de essentie #5 – Waarom laten we studenten van die lange verslagen schrijven?
• Op zoek naar de essentie #6: Leerdoelenjungle en rubrics-terreur, wie snapt het nog?
• Op zoek naar de essentie #7: Hoeveel dwangmatige feedback kan een mens verwerken?
• Op zoek naar de essentie #8: Wie leest die giga-cursuswijzers eigenlijk?
• Op zoek naar de essentie #9: Laat roostersysteem en LMS niet het onderwijs dicteren
• Op zoek naar de essentie #10: Vind je het gek dat studenten zoveel moeten herkansen?
• Op zoek naar de essentie #11: Hoe zou je het zelf vinden om op al je werk schriftelijk te reflecteren?
• Op zoek naar de essentie #12: Je mag meer dan je denkt!
• Op zoek naar de essentie #13: Blind volgen van methodes is garantie voor tegenvaller
• Op zoek naar de essentie #14: Overbodige centralisatie – kunnen we niet beter zelf leren sturen?
• Op zoek naar de essentie #15: Grote cursussen maken het onderwijs ingewikkelder
• Op zoek naar de essentie #16: Hoe kwetsbaar kun je een programma maken?