Op zoek naar de essentie #17: Waarom het onderwijs reorganiseren als de cultuur het probleem is?
22 November 2023
Veranderingen in het onderwijs worden vaak ‘afgedwongen’ met veranderingen in de organisatie of met een nieuw curriculum. Maar als je dat doet met dezelfde collega’s, die hetzelfde kunnen, hetzelfde denken en zich hetzelfde gedragen, dan is de kans op succes klein, aldus Mark Smit.
Wil je echt wat veranderen en verbeteren, dan moet je iets doen aan de cultuur en aan de vaardigheden van de docenten die het onderwijs gaan uitvoeren. En het goede nieuws is: misschien hoef je de structuur helemaal niet aan te passen, en geeft het anders omgaan met studenten, met elkaar en met de lesstof al genoeg verbetering.
Een nieuw curriculum en nieuwe onderwijsorganisatie kunnen er indrukwekkend uitzien op papier. Kleurige schema’s, nauwkeurige beschrijvingen van onderwijsonderdelen en leerlijnen, gestructureerde leerdoelen, leeruitkomsten en competenties. Alles degelijk verantwoord en gebaseerd op betrouwbare bronnen.
Maar of het ook een succes wordt, hangt toch vooral af van de manier waarop docenten het in de dagelijks praktijk uitvoeren. Hoe mooi en verantwoord de structuur ook is, als docenten het niet kunnen of willen, dan doe je uiteindelijk toch weer hetzelfde als je altijd al deed. Dan heeft De Grote Verbouwing vooral veel tijd en inspanning gekost. Terwijl bekend is dat veruit de belangrijkste factor in de onderwijskwaliteit en het studiesucces de kwaliteit van de docenten is.
Het lijkt zo logisch: als er wat misgaat, los dat dan in eerste instantie op met beter (leren) lesgeven. En zorg voor een betere sfeer in de school of opleiding. Veiliger, prettiger, motiverender, uitdagender … Pas als dat allemaal niet lukt kun je eens fundamenteel aan het programma gaan sleutelen.
Dat klinkt natuurlijk makkelijker dan het is. Beter leren lesgeven behelst een hele hoop en vergt een tijdsinvestering van alle docenten. Je moet af en toe op cursus, hier en daar een artikel of een boek lezen en je zult er wat studiedagen voor moeten inruimen. En aan tijd is in een niet zo goed draaiende opleiding nou juist chronisch gebrek. Maar die tijd heb je toch ook nodig voor het doorvoeren van grote curriculumveranderingen?
Het veranderen van een niet-productieve opleidingscultuur is niet eenvoudig. Maar het maken van kleine stappen daarin is makkelijker. Duidelijkere afspraken over hoe je met en over studenten en elkaar praat. Elkaar niet afvallen tegenover studenten. Leren luisteren naar kritische opmerkingen van studenten en erop doorvragen, in plaats van direct in de verdediging te schieten. De menselijke maat hanteren als het gaat om gevoelige beslissingen voor studenten. Gewoon een beetje geduld en begrip tonen. Om er maar een paar te noemen. Het hoeft niet allemaal tegelijk. Want kleine veranderingen kunnen een kiem zijn voor grotere.
Waarom wordt er dan toch zo snel gegrepen naar het paardenmiddel van de organisatieverandering? Misschien wel omdat die meer houvast geeft: je kunt het plannen, je kunt het in schema’s vatten, je kunt er een projectleider opzetten.
Beter leren lesgeven en je opleidingscultuur verbeteren is veel minder organiseerbaar en planbaar. En je ziet niet meteen resultaat; het is een organisch groeiproces waar je het steeds weer met elkaar over moet hebben.
Maar de kans op succes is groter, en de inspanningen op de lange termijn zijn kleiner.
Tekst: Mark Smit
Redactie: Olmo Linthorst
Illustratie: Marit Breuker
Meer blogs van Mark Smit
- Op zoek naar de essentie #1 – Te veel studenten zakken door onze angst dat ze onterecht slagen
- Op zoek naar de essentie #2 – Als een vak niet past, moet je het schrappen
- Op zoek naar de essentie #3 – Mag onderwijs soms ook leuk zijn?
- Op zoek naar de essentie #4 – Kan het een onsje minder met die volgepropte programma’s?
- Op zoek naar de essentie #5 – Waarom laten we studenten van die lange verslagen schrijven?
- Op zoek naar de essentie #6: Leerdoelenjungle en rubrics-terreur, wie snapt het nog?
- Op zoek naar de essentie #7: Hoeveel dwangmatige feedback kan een mens verwerken?
- Op zoek naar de essentie #8: Wie leest die giga-cursuswijzers eigenlijk?
- Op zoek naar de essentie #9: Laat roostersysteem en LMS niet het onderwijs dicteren
- Op zoek naar de essentie #10: Vind je het gek dat studenten zoveel moeten herkansen?
- Op zoek naar de essentie #11: Hoe zou je het zelf vinden om op al je werk schriftelijk te reflecteren?
- Op zoek naar de essentie #12: Je mag meer dan je denkt!
- Op zoek naar de essentie #13: Blind volgen van methodes is garantie voor tegenvaller
- Op zoek naar de essentie #14: Overbodige centralisatie – kunnen we niet beter zelf leren sturen?
- Op zoek naar de essentie #15: Grote cursussen maken het onderwijs ingewikkelder
- Op zoek naar de essentie #16: Hoe kwetsbaar kun je een programma maken?
‘Culture eats strategy for breakfast’
De menselijke maat: startend bij het individu (de leraar/collega binnen het docententeam) binnen de collectieve mentale programmering van de opleiding (vrij naar Hofstede, Hofstede & Minkov, 2016)? Daar zeg ik “ja” tegen.
Dit is weer zo’n goede blog. Volgens mij de laatste, of niet?
Bedankt voor alle zeer nuttige ideeën, Mark. Het heeft me echt aan het nadenken gezet.
@Corstin: er zijn er komen er nog een paar. Wegens succes verlengd, zullen we maar zeggen 🙂
@Karst: fijne quote!
Mooi verwoord. En ook een opluchting: de boel hoeft niet volledig op de schop om toch iets (of juist iets) voor elkaar te krijgen!
Eens, en toch denk ik dat je ook op het veranderen van cultuur prima een projectleider kunt zetten. Alleen dan wel iemand met veel mensenkennis, relativeringsvermogen, doortastendheid en vooral ook doorzettingsvermogen. En dat hebben niet alle leidinggevenden of projectleiders. Want je moet toch met het team aan de slag om het concreet te maken, en dan helpt het als iemand de leiding daarin neemt. Denk ik dan.
@Mark, wat een goed betoog! Zó waar, zo simpel te lezen, maar ondertussen zo lastig te realiseren. Het is in de kern een krachtig pleidooi voor de pedagogiek. Want dat is waar je eigenlijk toe oproept. ‘Tijd voor Pedagogiek’ zegt Biesta (2018). Ik zeg: Tijd voor pedagogiek, kennis over je vakdomein én kennis over leren. Kortom de pedagogical content knowledge, oftewel PCK. Deze term, gemunt door Lee Shulman (1986) wordt door de Expertisekring Onderwijskwaliteit en leiderschap weer tot leven gebracht. Interesse om aan te sluiten? Laat het me weten.